Σχηματική σκέψη

Δανείζομαι τον τίτλο από τον μικρό συλλογικό τόμο με επιμέλεια του Γ. Δαρδανού, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg. Είναι ένα βιβλίο-συνεισφορά στον διάλογο για την παιδεία που σήμερα ξαναρχίζει.

Μιλάει για την ανάγκη να δημιουργηθούν βιβλιοθήκες στα σχολεία, μια ιδέα που ξεκίνησε με διάταγμα του Οθωνα το 1835 και δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Επισημαίνει προλογίζοντας ο Δημήτρης Αβραμόπουλος «Το “γιατί δεν έγιναν οι βιβλιοθήκες που υποσχεθήκαμε” είναι ένα ερώτημα που κάποια στιγμή πρέπει να απαντήσουμε όλοι όσοι ασκήσαμε εξουσία τα τελευταία τριάντα χρόνια…».

Στα κείμενα που ακολουθούν, η απάντηση στο ερώτημα φανερώνεται μέσα από τα επιχειρήματα των συγγραφέων που υποστηρίζουν την ανάγκη για βιβλιοθήκες: οι βιβλιοθήκες δημιουργούν κριτικούς αναγνώστες και, κατά συνέπεια, κριτικούς πολίτες. Κι αυτό δεν το χρειάζονται οι σύγχρονες πολιτείες.

Αντί γι’ αυτό, προκρίνουν την κατευθυνόμενη ενημέρωση, ιδιαίτερα από την τηλεόραση. Η δύναμη της εικόνας και ο βομβαρδισμός με επιλεγμένες πληροφορίες διαμορφώνουν την αντίληψή μας για τον κόσμο. Η αδιάκοπη επανάληψη την παγιώνει.

Καμιά αμφιβολία δεν έρχεται να ταράξει τη μακαριότητα της βεβαιότητας, αυτή τη γλυκύτατη χαύνωση, σαν να κάθεσαι με τις ώρες στην παραλία κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού.

Εγραφε τις προάλλες η «Εφ.Συν.» ότι, σύμφωνα με τις καταγραφές της Nielsen για το χρονικό διάστημα 1/10 έως και 15/11/2015, συνολικά καθηλωνόμαστε μπροστά στις μικρές μας οθόνες καθημερινά τέσσερις ώρες και 39 λεπτά. Οι μεγαλύτεροι είναι ακόμα χειρότεροι – φτάνουν οι άνω των 65 να βλέπουν τηλεόραση γύρω στις εφτά ώρες κάθε μέρα.

Αυτό το κανονικό μεροκάματο είναι ίσως αποτέλεσμα της κατάθλιψης στην οποία έχουμε περιπέσει έτσι όπως μας διαφεύγει το νόημα των αριθμών, των συμφωνιών, των συνθημάτων που μας βομβαρδίζουν.

Πηγάζει όμως από ένα βασικό μας έλλειμμα: ότι ποτέ δεν μάθαμε να διαβάζουμε, να ακούμε τις διαφορετικές απόψεις, να συγκρίνουμε, να συμπεραίνουμε. Μας πείθει αυτός που έχει την πιο ωραία φωνή, την πιο πιασάρικη παρουσία ή τη μεγαλύτερη πρόσβαση στα «μέσα», μέχρι μετά χαράς να πάψουμε να ακούμε κάθε τι άλλο.

Αυτό ξεκινάει από το σχολείο, την αυθεντία του διδάσκοντα, το ένα βιβλίο, τη διδακτέα ύλη που στο τέλος του εξαμήνου ή της χρονιάς περιορίζεται σε διδαχθείσα για να συρρικνωθεί ακόμη περισσότερο σε εξεταστέα.

Η πλειονότητα μαθητών και φοιτητών αποκομίζει από τις σπουδές την εξεταστέα ύλη που αποστηθίζει, ενώ αδιαφορεί παγερά για την αντι-ύλη, για όσα «δεν έχουμε να διαβάσουμε». Το σχολείο και μετά το Πανεπιστήμιο μάς διδάσκουν ότι υπάρχει μία επιστημονική γνώση, ένας τρόπος (σχηματικής) σκέψης, μία αλήθεια.

Περιγράφει ο Γ. Δαρδανός το όνειρό του:

…ένα σχολείο με πολλαπλό επιλεγόμενο βιβλίο, εναλλασσόμενο με μια πλούσια βιβλιοθήκη που θα είναι το κέντρο οργάνωσης και εξακτίνωσης της γνώσης και της έρευνας…

Σκέφτεται τη σχολική βιβλιοθήκη ανοιχτή στην τοπική κοινότητα, πόλο έλξης, κέντρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων που θα εξασφαλίσουν την αλληλεπίδραση του σχολείου με την κοινότητα, πράγμα που, σύμφωνα με τις επιταγές εκπαιδευτικών και ψυχολόγων, είναι κεντρική προϋπόθεση για ένα σχολείο που θέλει να προάγει την ανάπτυξη των παιδιών.

Ολα αυτά χρειάζονται πόρους, εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά ιδίως πολιτική βούληση. Φαίνεται ότι τα δύο πρώτα τα βρίσκουμε, κατά καιρούς τουλάχιστον.

Τα παλιά χρόνια, ως υπουργός Παιδείας, ο Γ. Αρσένης ξεκίνησε το έργο, φτιάχνοντας πεντακόσιες σχολικές βιβλιοθήκες σε Γυμνάσια και εξασφαλίζοντας τη χρηματοδότηση για άλλες χίλιες. Ο Ευρ. Στυλιανίδης έφτιαξε άλλες 266.

Η μακρά σειρά υπουργών Παιδείας που μεσολάβησαν ή ακολούθησαν φρόντισαν να καταργήσουν τις βιβλιοθήκες, να απολύσουν τους βιβλιοθηκονόμους και να εξανεμίσουν τα λεφτά της χρηματοδότησης.

Αλλά αντί να αποδώσουμε ευθύνες, ίσως είναι ώρα να ξαναπιάσουμε το έργο από την αρχή, τώρα που η εξουσία ξέρει (;) ότι για να στηριχτεί χρειάζεται ενημερωμένους πολίτες στους οποίους θα μπορεί να απευθύνεται με πολιτικό λόγο.