Η δική μας μελαγχολία

Μελαγχολία, σύμφωνα με τη θεωρία των χυμών του Ιπποκράτη, είναι η ιδιοσυγκρασία του ατόμου στο οποίο επικρατέστερος χυμός είναι η μαύρη χολή. Ο Ιπποκράτης επιφύλασσε τη μαύρη χολή στους ιδιοφυείς. Καμία σχέση με την κίτρινη χολή, που προσδιορίζει την ιδιοσυγκρασία εκείνων που κοινά αποκαλούνται χολερικοί – άτομα που τρώγονται με τα ρούχα τους. Η επικράτηση της μαύρης χολής κάνει το άτομο παρορμητικό, δημιουργικό, μερικές φορές βίαιο, και τα χαρακτηριστικά αυτά οδηγούν το πνεύμα του άλλοτε να βυθίζεται στα Τάρταρα, στο βαθύτερο πένθος, και άλλοτε να ανεβαίνει στα ουράνια.

Στην ιστορική της διαδρομή, η μελαγχολία συνδέθηκε με την απιστία και με τον ίδιο τον διάβολο. Καταδικάστηκε από τις δυνάμεις της συντήρησης και αναδείχτηκε σε ιδιαίτερο γνώρισμα των καλλιτεχνών και των φιλοσόφων. Σταδιακά, το μαύρο χρώμα της έγινε το χρώμα του δειλινού και έβαψε τις σκέψεις, τους πίνακες και τα κείμενα των ρομαντικών. Επειτα, η ορμή της ταυτίστηκε με την τρέλα. Μέχρι να φτάσει στις μέρες μας, η μελαγχολία σιγά σιγά έχασε τον δημιουργικό της χαρακτήρα και έγινε παθολογία, συνώνυμη με τη βαθιά κατάθλιψη.

Παρά τον στιγματισμό και τον επακόλουθο αποκλεισμό, οι μεγάλοι δημιουργοί συνέχισαν να διεκδικούν τη μελαγχολία τους, στην οποία εναλλάσσονται περίοδοι αναδίπλωσης με θλίψη και εσωστρέφεια και περίοδοι εκρηκτικής εξωστρέφειας που κορυφώνεται με την παρουσίαση του δημιουργήματος στο κοινό.

Η καθημερινή γλώσσα, πάλι, δεν συναίνεσε να αφεθεί η μελαγχολία στα χέρια των ψυχιάτρων, ούτε και των δημιουργών. Η καθημερινή μελαγχολία δεν κραυγάζει και δεν κινδυνολογεί. Γίνεται αποδεκτή σχεδόν στοργικά, τραγουδιέται. Σχετίζεται με τον έρωτα, τον χωρισμό, το φθινόπωρο, τη βροχή. Τίποτε το οριστικό και αμετάκλητο. Κάπου στο βάθος περιμένει η επανασύνδεση και η άνοιξη. Η μελαγχολία στην καθημερινή γλώσσα δεν είναι μεγαλοφυΐα ούτε ψυχικό νόσημα. Είναι αναπόληση και νοσταλγία και μια δειλή, ή ακόμα και ανομολόγητη, ελπίδα για το αύριο.

Δεν ξέρω σε ποια από τις παραπάνω μελαγχολίες παραπέμπουν οι σημερινοί πολιτικοί αρχηγοί, στον στίβο με έπαθλο την ψήφο μας στις επερχόμενες εκλογές. Εισήγαγαν στον πολιτικό λόγο επιθετικούς προσδιορισμούς της μελαγχολίας που (μαζί με άλλους νεολογισμούς και άγνωστες λέξεις από άλλους χώρους) δεν σημαίνουν και πολλά πράγματα: η αριστερή μελαγχολία και η δεξιά μελαγχολία ως έννοιες είναι κενές περιεχομένου.

Η μελαγχολία δεν έχει στρατόπεδο, ούτε μπορούν τα κόμματα να κόψουν και να ράψουν στα μέτρα τους τη δική μας μελαγχολία, προϊόν σειράς διαψεύσεων και απογοητεύσεων που βιώνουν εδώ και πολλά χρόνια οι πολίτες, αριστεροί, κεντρώοι και δεξιοί. Δεν μπορούν –και πώς τολμούν;– να μας ζητούν να την ξεχάσουμε, να την πετάξουμε στα σκουπίδια. Την καλή, δημιουργική μελαγχολία μας, που θα μας κάνει λιγότερο εμπαθείς και πιο περίσκεπτους, δηλαδή λιγότερο έρμαια των συνθημάτων και, τελικά, πιο σοφούς.

Η πολιτική μας μελαγχολία έχει πολλά κοινά με την πολυτραγουδισμένη μελαγχολία του Σεπτέμβρη. Τα κύματα σαρώνουν τους πύργους στην άμμο, τα πουλιά φεύγουν για τις ζεστές χώρες, τα παιδιά μας για τις κρύες. Οπως κάθε χρόνο, Σεπτέμβρη αρχίζουν να τρέχουν η Εφορία, ο ΕΝΦΙΑ και άλλες υποχρεώσεις.

Οι παλιές πληγές, τα κλειστά μαγαζιά, η ανεργία, η φτώχεια, παραμένουν και κακοφορμίζουν. Ο χειμώνας προμηνύεται βαρύς, τα μερομήνια μιλάνε για χιόνια από τον Οκτώβρη. Η Αριστερά εδραιώνει τη διάσπασή της, η Δεξιά προσποιείται την ενότητα.

Τα συναισθήματα που φούντωσαν τους προηγούμενους μήνες ξεφούσκωσαν απότομα, το κενό που άφησαν δεν έχει γεμίσει, τουλάχιστον όχι ακόμα. Δεν θα γεμίσει όσο αντί για επιχειρήματα οι ομιλούντες ανταλλάσσουν ευφυολογήματα. Ομως, ευτυχώς, πολλαπλασιάζονται αυτοί που σωπαίνουν, πλουτίζοντας με τη σιωπή τους τη μελαγχολία μας. Κάτι καλό μπορεί να γεννηθεί από αυτή την περίοδο πένθους, να φανερωθεί εκρηκτικά στην επόμενη φάση, της εξωστρέφειας.