Το 1971, με αμέτρητη προσωπική δουλειά, λίγους εκλεκτούς φίλους, το χαρτζιλίκι μου και πολλή τρέλα, έβγαλα το «ΦΑΣΜΑ», το πρώτο περιοδικό στην Ελλάδα για το «φανταστικό στην τέχνη». Οταν μοίρασα τα 300 τεύχη του σε κάποια στέκια και βιβλιοπωλεία, με κοίταζαν μάλλον σαν… εξωγήινο! Κι είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα ερχόταν εποχή, όπως η σημερινή, που το αγαπημένο μου είδος θα γινόταν τόσο πλατιά γνωστό.
Προηγήθηκαν, βέβαια, τα φοιτητικά μου χρόνια στο Παρίσι, οι σπουδές κινηματογράφου αλλά και τα σεμινάρια ψυχανάλυσης, που μου πρόσφεραν το πιο σημαντικό εργαλείο για την κατανόηση του φανταστικού. Το Κακό σε όλες τις μορφές του (βασική θεματική στο φανταστικό) συνδέθηκε στενά με το ατομικό και συλλογικό ασυνείδητο και ερμηνεύθηκε ως απωθημένο επιθυμιών, φόβων και ενοχών.
Η σύγκρουση απαγορευμένου και επιτρεπόμενου στον Στίβενσον, η ορμή θανάτου στον Πόε, η τρέλα στον Μοπασάν, ο σωσίας ως εξελιγμένη μορφή συνείδησης στον «Ντόριαν Γκρέι» του Ουάιλντ, η ενοχή στον Κάφκα – όλη αυτή η λίστα ακραίων, απαγορευμένων θεμάτων και συμπεριφορών αποκτούσε πλέον νόημα. Και, από πολύ μικρός, ως φύσει και θέσει αντισυμβατικός χαρακτήρας, κατανοούσα επιπλέον και την προσωπική μου αγάπη και ευαισθησία για το είδος.
Δουλεύοντας αυτόν τον καιρό το βιβλίο μου για «το φανταστικό στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο» (συνδυασμός αντικειμενικής ανάλυσης και προσωπικής εμπειρίας ζωής), συνειδητοποιώ για πολλοστή φορά πόσο η ψυχαναλυτική ερμηνεία εξοικείωσε το είδος ακόμα και με αυτούς που δεν το αγάπησαν ποτέ. Οι δε νεότερες γενιές, όπως μου δείχνουν και οι μαθητές μου, απολαμβάνουν μια απίστευτη άνθησή του. Βιβλία, ταινίες, θέατρο, μουσική, κόμικς συνδιαλέγονται με τον τρόμο, την ονειροπόληση, τα παραμύθια και τα όνειρα, τους υπερήρωες, την εικονική πραγματικότητα, τις δυστοπικές κοινωνίες του μέλλοντος…
Υπάρχει, βέβαια, και η πολιτικοκοινωνική εξήγηση γι’ αυτή την άνθηση. Τις τελευταίες δεκαετίες, βιώνουμε, σε διεθνή κλίμακα, μια βαθιά οικονομική κρίση, συνοδευμένη από μια εξίσου βαθιά ιδεολογική κρίση. Για την αντιμετώπισή τους, επιχειρούνται συμβιβασμοί, μεταρρυθμίσεις και μέθοδοι για να συγκρατηθούν οι λαοί σε μια μόνιμη κατάσταση αλλοτρίωσης και ανικανότητας για αντίσταση. Η συναίνεση πρέπει να ισχυροποιηθεί με κάθε τρόπο. Η ισορροπία δυνάμεων κινδυνεύει να ανατραπεί και να οδηγήσει σε ρήξη –και ίσως παγκόσμια σύρραξη…
Αυτή την κατάσταση ζούμε σήμερα, πιο έντονα, ίσως, παρά ποτέ. Ο κόσμος, απογοητευμένος, οργισμένος, παγιδεύεται σε θεωρίες συνωμοσίας, προκαταλήψεις και εμμονές που θυμίζουν παλιότερες, εφιαλτικές εποχές, ενώ οι απανταχού ηγέτες του αποδεικνύονται ανίκανοι να δώσουν λύσεις.
Ετσι το φανταστικό, μέσα από τις «φανταστικές» αντιθέσεις του, μοιάζει να αντανακλά τη γενικευμένη ανησυχία και τον φόβο. Αλλά και να μας θυμίζει, μέσα από τις γοητευτικά τρομακτικές ιστορίες του, τις περιπέτειες του ατομικού και συλλογικού ασυνείδητου στη σύγκρουσή του με την πραγματικότητα.
* σκηνοθέτης, διευθυντής Film Studies BA, MA New York College, Athens, University of Greenwich, UK
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας