Ημουν μαθητής Λυκείου στο Λεόντειο κι ετοιμαζόμασταν για τις εξετάσεις για το «Δίπλωμα γαλλικής γλώσσας και πολιτισμού» της Σορβόνης. Λάτρης του Σαρτρ και του Καμί, δεν ξεχνώ πόσο διαφορετικά τους αντιμετώπιζε ο καθηγητής μας, παρότι και οι δυο υπήρξαν χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι του Υπαρξισμού. Συμπάθεια για τον Καμί, μίσος για τον Σαρτρ. Ο Καμί ήταν ο καλός, ο ανθρωπιστής που ζούσε με αξιοπρέπεια το παράλογο της ύπαρξης. Ο Σαρτρ ήταν ο κακός, ο ανεύθυνος, που παρέσυρε τη νεολαία χωρίς να δίνει λύσεις.
Ελα όμως που εμένα με γοήτευε περισσότερο ο Σαρτρ – για τους ακριβώς αντίθετους λόγους από αυτούς του κυρίου καθηγητή. «Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός» (από τις Εκδόσεις Αρσενίδη, που σε δύσκολες εποχές μας χάρισαν στα ελληνικά και άλλα έργα του Σαρτρ) υπήρξε για μένα πολύτιμος οδηγός επιβίωσης, όπως πρόσφατα και η «Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία» του Γιάλομ, από την «Αγρα»).
Τι μου έμαθε ο Σαρτρ; Ποια αλήθεια με δίδαξε που ισχύει για κάθε άνθρωπο όταν έρχεται στον κόσμο;
Ακόμα και για το πιο ασήμαντο αντικείμενο, η ουσία του (ο λόγος για τον οποίο υπάρχει) προηγείται της ίδιας της ύπαρξής του. Μ’ άλλα λόγια, μια καρέκλα ή ένα ζευγάρι κλειδιά υπάρχουν γιατί εξυπηρετούν μια ανάγκη – αλλιώς γιατί θα τα κατασκεύαζε κανείς;
Για τον άνθρωπο όμως, αυτό το πλάσμα με την ικανότητα σκέψης, ενσυναίσθησης και φαντασίας, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η ύπαρξή του προηγείται της ουσίας του. Ο άνθρωπος «πετιέται» μέσα στο σύμπαν χωρίς να ξέρει την ουσία του (τον λόγο της ύπαρξής του). Πικρή, σκληρή αλήθεια για τον άνθρωπο, αλλά… φταίει ο Σαρτρ γι’ αυτό;
Ο άνθρωπος βρίσκεται μόνος στον κόσμο (έρχεται μόνος και φεύγει μόνος, με την έννοια της υπαρξιακής μοναξιάς). Είναι ελεύθερος (γιατί στην αρχή τίποτα δεν τον δεσμεύει), αλλά η ελευθερία του περνάει αναγκαστικά μέσα από την αναγνώριση της ελευθερίας των άλλων. Και είναι υπεύθυνος να βρει ο ίδιος ένα νόημα, την ουσία της ύπαρξής του: την αναζήτηση συντροφικότητας στη φιλία ή στον έρωτα, την προσφορά προς τους άλλους, την εξέγερση απέναντι στην καταπίεση, τη δημιουργία και την τέχνη…;
Να γιατί φαίνεται τόσο λογική η φράση του Σαρτρ «Είμαστε ό,τι κάνουμε». Εμείς κάνουμε τις επιλογές μας. Και δεν είμαστε τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από τις επιλογές μας που έγιναν πράξεις. Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός, γιατί μαθαίνει τον άνθρωπο να συνυπάρχει με τους άλλους μέσα από την (κοινή για όλους) υπαρξιακή μοναξιά του, και πάντα έχοντας την ευθύνη, ατομική και συλλογική, για όσα πράττει (ή δεν πράττει).
Πόσα πράγματα που έκανα χρωστάω σ’ αυτό το βιβλίο δράσης και ευθύνης! Και πόσα από αυτά που δεν κατόρθωσα να κάνω συνειδητοποίησα ότι εγώ ήμουν υπεύθυνος γι’ αυτό…
* σκηνοθέτης, διευθυντής Film Studies BA, MA New York College, Athens, University of Greenwich, UK
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας