Προφυλάκιση και δικαιοσύνη

Τώρα που αποφυλακίζονται οι προφυλακισμένοι χρυσαυγίτες, κατηγορούμενοι για σωρεία αδικημάτων και έγκλειστοι εδώ και δεκαοχτώ μήνες περιμένοντας τη δίκη τους.

Τώρα που συνελήφθη ο κατηγορούμενος ως παιδεραστής, ο οποίος είχε ήδη παραπεμφθεί για βιασμό ανήλικης, αλλά δεν είχε προφυλακιστεί.

Τώρα που προφυλακίστηκαν η μητέρα και η σύζυγος φυλακισμένου, η πρώτη γιατί υπέθαλψε μια καταζητούμενη και η δεύτερη γιατί επισκέφθηκε την πρώτη.

Τώρα θα αρχίσει ίσως μια συζήτηση για τους σκοπούς της προφυλάκισης, τα υπέρ και τα κατά, το όφελος που αποκομίζει το κράτος και η κοινωνία από την προφυλάκιση, τα κριτήρια με τα οποία προφυλακίζεται ένας κατηγορούμενος και πάνω απ’ όλα τη διάρκεια της προφυλάκισης. Με δεδομένο ότι η προφυλάκιση δεν είναι ποινή, αλλά μέσον για τη διασφάλιση του έννομου συμφέροντος των πολλών.

Από τη συζήτηση αυτή ίσως βγουν ωφελημένοι και οι πολυάριθμοι λιγότερο διάσημοι προφυλακισμένοι, που δεν συζητιούνται στις εφημερίδες και στα κανάλια, αλλά δεν παύουν να υφίστανται τη βία της προφυλάκισης για το πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα των δεκαοχτώ μηνών, μετά από το οποίο συνήθως αφήνονται ελεύθεροι μέχρι να γίνει το δικαστήριό τους. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν υποστεί τη μακρά στέρηση της ελευθερίας τους, έχουν χάσει τη δουλειά τους, έχουν απομακρυνθεί από την οικογένεια και τους φίλους τους. Εχουν υποστεί και τις «παράπλευρες» βλάβες του εγκλεισμού.

Οχι μόνο σε κοινωνικό επίπεδο, πράγμα καθόλου αμελητέο φυσικά, αλλά και επειδή διαμορφώνουν αναγκαστικά ένα νέο περιβάλλον συμβίωσης, μάρτυρες της βίας και του τραμπουκισμού στις φυλακές, υποχρεωμένοι να μάθουν να επιβιώνουν στο περιβάλλον της φυλακής, να υιοθετούν συνήθειες και συμπεριφορές, να «κάνουν τα στραβά μάτια» σε διάφορα κακώς κείμενα.

Η εμπειρία της φυλάκισης έχει τόσο πολλές και σοβαρές μακροχρόνιες επιπτώσεις στο άτομο ώστε η κάθε απόφαση για φυλάκιση θα πρέπει να λαμβάνεται με μεγάλη περίσκεψη. Πολύ περισσότερο ισχύει αυτό για την προφυλάκιση. Επειδή η λογική που την υποστηρίζει είναι η επικινδυνότητα του ατόμου και το ενδεχόμενο φυγής του, αυτοί οι δύο παράγοντες πρέπει να αιτιολογούνται απόλυτα, θετικά ή αρνητικά. Είναι πιθανότερο να επαναλάβει την εγκληματική συμπεριφορά του ένας βιαστής ανηλίκων και λιγότερο πιθανό να την επαναλάβει ένας μισο-κατεστραμμένος επαγγελματίας που χρωστάει δάνεια ή φόρους, για παράδειγμα. Επίσης, όμως, η επανάληψη της εγκληματικής συμπεριφοράς έχει πολύ σημαντικό κοινωνικό κόστος στην περίπτωση του παιδόφιλου. Αντίθετα, η προφυλάκιση του χρεοφειλέτη, εμποδίζοντάς τον να συνεχίσει να εργάζεται, έχει ως αποτέλεσμα την οριστική του αδυναμία να πληρώσει το χρέος του. Επομένως, στην πρώτη περίπτωση η προφυλάκιση θα εμπόδιζε την υποτροπή ενώ στη δεύτερη την εξασφαλίζει.

Η άλλη λογική, στην οποία βασίζεται η προφυλάκιση, είναι ότι χρειάζεται χρόνος για να συγκεντρωθούν τα στοιχεία που θα υποστηρίξουν στο δικαστήριο την ενοχή του κατηγορουμένου. Ασφαλώς, ο χρόνος αυτός θα πρέπει να είναι εύλογος. Οι δεκαοχτώ μήνες είναι πάρα πολλοί, αν σκεφτεί κανείς ότι στη διάρκειά τους το άτομο, που δεν έχει ακόμα κριθεί ένοχο για τίποτα, υπομένει τη στέρηση του σημαντικότερου αγαθού του, της προσωπικής του ελευθερίας.

Οι δεκαοχτώ μήνες είναι πολύ λίγοι, θα ακουγόταν ο αντίλογος από όλους τους εμπλεκόμενους στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, αν σκεφτεί κανείς την έλλειψη προσωπικού, την κακή οργάνωση, αλλά και τον μεγάλο όγκο εκκρεμοτήτων που συσσωρεύονται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, από το γραφείο του ανακριτή έως την αίθουσα του δικαστηρίου.

Η ταχεία απονομή δικαιοσύνης είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Ακούγεται άραγε ως ευσεβής πόθος το αίτημα για βελτίωση του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης, που θα διατυπώνεται ως αίτημα για βελτίωση των συνθηκών δουλειάς όσων εργάζονται στο σύστημα, συνδυασμένο με το αίτημα για σεβασμό των δικαιωμάτων όσων παραπέμπονται σε αυτό;