Πάθη μονιστικών ψευδαισθήσεων

Αν υπάρχει κάποια κατεύθυνση για τον κόσμο, τότε θα πρέπει να βαδίζει στον δρόμο του δεσμού, της αλληλεγγύης και της παγκόσμιας ειρήνης. Με υπερβολική αισιοδοξία, η διαμόρφωση της ατζέντας για ένα δημοκρατικό πλαίσιο διακυβέρνησης που δεν θα παραβιάζει κυριαρχίες, είναι στα αναγκαία του διαλόγου. Αλλά το πλαίσιο αυτό δεν είναι παρά κατασκευή. Αν μη τι άλλο, προϋποθέτει πράγματα που δεν υπάρχουν: επανεξέταση των αντιλήψεων για την οικονομία και την ευημερία, το περιβάλλον και τη διαχείριση των σπάνιων πόρων του πλανήτη, τον πολιτισμό, την τέχνη και τις επιστήμες, την παγκοσμιοποίηση και το εμπόριο, αλλά και την πολυπολιτισμικότητα, τον φονταμενταλισμό, τη βία, την τρομοκρατία, τον πόλεμο κ.ο.κ.

Οι δυνάμεις που αντιστέκονται στην προβολή του οράματος για έναν καλύτερο κόσμο είναι εξίσου ανθεκτικές και ορμητικές. Και είναι αυτές που, τα τελευταία χρόνια, πρωτοστατούν στην περιδίνηση της βίας και των συγκρούσεων. Είναι οι δυνάμεις που επωφελούνται από τη διατήρησή τους.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι δυνάμεις που αξιώνουν τον άλλο κόσμο, «έναν κόσμο που είναι εφικτός», μια ζωή που αξίζει να τη ζει κάποιος, θα πρέπει να υποστηρίζουν έναν κόσμο δημοκρατικό, ελεύθερο, πολυπολικό, συμπεριληπτικό, ανεκτικό, συμπονετικό κ.λπ. Θα πρέπει να εργάζονται για τον κόσμο αυτό. Θα πρέπει να είναι δυνάμεις, λίγο αντι-Χάντιγκτον ώστε να μπορούν να πείσουν ότι δεν υπάρχει κάποια νομοτέλεια στη σύγκρουση πολιτισμών· λίγο αντι-Φουκουγιάμα ώστε να ξέρουν ότι ουδέποτε επήλθε το τέλος της ιστορίας, το τέλος του κομμουνισμού και η κατίσχυση του καπιταλισμού· και αρκετά αντι-Σικάγο ώστε, ξεφεύγοντας από έμμονα προσκυνήματα στην παντοδύναμη αγορά, να είναι σε θέση να επαναπροσδιορίσουν τα κοινωνικά, δημοσιονομικά και νομισματικά εργαλεία της διακυβέρνησης που θα διευκολύνει και θα βελτιώνει τα εθνικά επίπεδα αλλά και το παγκόσμιο βιοτικό επίπεδο.

Κοντολογίς, θα πρέπει να είναι δυνάμεις που θα κινούνται ενάντια στην ομιχλώδη αντίληψη της παγκόσμιας ιστορίας που υπέθαλψε συγκρούσεις, σεπαρατισμούς, πολιτική και κοινωνική βία. Να είναι δυνάμεις ενάντια στην ψευδαισθησιακή αντίληψη του κόσμου που παράγει κοινωνικές υπεροχές έναντι «φυσικών» κατωτεροτήτων, που ογκώνει σοβινισμούς, λαϊκισμούς, εθνικισμούς και μισαλλοδοξίες, που διαμορφώνει ψευδή ατομικά και συλλογικά πεπρωμένα και, κυρίως, που δίνει σωτηριολογικές απαντήσεις στα τρέχοντα, υπαρκτά προβλήματα.

Στην πορεία των τελευταίων 50 χρόνων, οι πολιτικές της Δύσης –σε σχέση με τον αναπτυσσόμενο και τον λιγότερο αναπτυγμένο κόσμο– ήταν κυρίως μορφές αποκλεισμού. ;Hταν πολιτικές κυριαρχίας επί κυριαρχούμενων με σκοπό τα οφέλη, το πλεονασματικό ισοζύγιο πληρωμών και της υπεροχής σε όλα τα επίπεδα. Ενώ ο αναδυόμενος κόσμος είχε μηδαμινή συμμετοχή, όλοι οι μεγάλοι μεταπολεμικοί διεθνείς οργανισμοί ήταν αυτοί που διαμόρφωσαν την ατζέντα της ασφάλειας, της οικονομίας, του εμπορίου και της ανάπτυξης. Και αυτοί οι οργανισμοί κυριαρχούνταν από τη Δύση. Όταν, πάλαι ποτέ, μονοπωλούσαν οι «West», όλες οι λοιπές χώρες συναθροίζονταν στους «the Rest». Σήμερα, η Κίνα, η Βραζιλία, η Ινδία, η Σιγκαπούρη, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Μέσης Ανατολής, η Τουρκία, η Νότια Αφρική, περιφέρειες της Ανατολικής Ευρώπης -και προφανώς, η Ρωσία ανάμεσά τους- διαγκωνίζονται στην οικονομική κούρσα και κατακτούν μια κλιμακούμενη θέση στην παγκόσμια σκηνή. Και το πρόβλημα δεν είναι απλώς η εξαγορά πόρων του πλανήτη και η πρώτη θέση στην υπεραγορά που ονομάζεται Γη, αλλά το εάν ο κόσμος θα συνεχίσει να είναι μονοπολικός ή όχι, με ό,τι συνεπάγεται αυτό.

Κατά συνέπεια, τα 50 χρόνια οικονομικής τρέλας, παγκόσμιων επιτυχιών και αποτυχιών, αλλά και ανατροπών στη μεταπολεμική σκηνή, σήμερα προοικονομούν αρκετές επώδυνες επιλογές που δεν αρέσουν σε κανέναν.

Αυτές οι επιλογές θα ήταν λιγότερο επώδυνες, εάν ο κόσμος -και κυρίως όσοι παίρνουν τις αποφάσεις για τον κόσμο- είχε λιγότερες ψευδαισθήσεις και μάλιστα λιγότερες μονιστικές ψευδαισθήσεις. Τα παθήματα ήταν πολλά και συνεχόμενα. Ο 21ος αιώνας ξεκίνησε με τα τρομοκρατικά χτυπήματα στους Δίδυμους Πύργους, συνεχίστηκε με τον πόλεμο στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, εξελίχθηκε με τη μορφή του οικονομικού εθνικισμού μέσω της κατανάλωσης, οδηγήθηκε στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση των ΗΠΑ, την κρίση χρέους στον Νότο της ευρωζώνης, συνέχισε με την Αραβική Άνοιξη, τη Συρία, τα κύματα προσφύγων του 2014-15 και ούτω καθεξής. Και τώρα ο πόλεμος στην Ουκρανία με μια Ευρωπαϊκή Ένωση κουβάρι, να δέχεται πιέσεις και από τις δυο πλευρές του πολέμου.

Βεβαίως, υπερίσχυαν τα πάθη των ψευδαισθήσεων. Λόγου χάρη, στον βαθμό που μας ενδιαφέρει, η Ελλάδα, ως προς τούτο, ήταν και παραμένει μια μικρή πρωταθλήτρια. Και θα παραμείνει στον πρωταθλητισμό των τελευταίων, για όσο η εκπλήρωση της ευημερίας –ασχέτως κινήτρων, νοητικού ερμητισμού ή πολιτικής μυωπίας– παράγει συλλογικές βλάβες που σταθερά και αναπόφευκτα θα προκύπτουν από τις γνωστές πολιτικές.