Ο πραγματισμός και η νέα πολιτική των ΗΠΑ

Η ήττα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους του ΝΑΤΟ στον πόλεμο που κήρυξαν κατά της Ρωσίας στο έδαφος της Ουκρανίας είχε καταλυτικές επιπτώσεις στην παγκόσμια σκηνή. Η αδυναμία υλοποίησης των σχεδίων της προηγούμενης διοίκησης των ΗΠΑ για αποδυνάμωση και ταπείνωση της Ρωσίας είχε σοβαρές επιπτώσεις και στο πολιτικό σύστημα στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Ηταν φανερό, τουλάχιστον σε ένα σημαντικό μέρος του οικονομικού και πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ, πως ήταν απολύτως αναγκαία μια σοβαρή μεταβολή στους σχεδιασμούς τους στην κυρίαρχη πολιτική τους από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Η ανάγνωση και η παραδοχή των πραγματικών δεδομένων βρίσκονται στη βάση αυτής της μεταβολής της πολιτικής των ΗΠΑ. Ποια είναι αυτά τα δεδομένα;

1. Ολες οι προβλέψεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ των διαφόρων χωρών, αν όλα παραμείνουν ίδια, συμφωνούν πως μέχρι το 2050, το αργότερο, το ΑΕΠ της Κίνας θα είναι παγκοσμίως το μεγαλύτερο, ακολουθούμενο από τις ΗΠΑ και την Ινδία.1

2. Το ποσοστό του εθνικού ΑΕΠ ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης το 2024 ήταν: Κίνα 19,29%, ΗΠΑ 14,84% και Ε.Ε. 14,19. Το 1980 τα ποσοστά ήσαν: Κίνα 2,05%, ΗΠΑ 21,58%, Ε.Ε. 27,7% αντίστοιχα.2

3. Η προστιθέμενη αξία στη βιομηχανία το 2023 ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν: Κίνα 26,18%, ΗΠΑ 10,54% και Ε.Ε. 14,67%.3

4. Το έλλειμμα των ΗΠΑ στο εμπόριο αγαθών ανήλθε στα 1,202 τρισεκατομμύρια δολάρια4 ενώ το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ανήλθε, το 2024, στο 3,9% του ΑΕΠ ή 1,13 τρισεκατομμύρια δολάρια.5

5. Το 2024 το έλλειμμα του προϋπολογισμού ανήλθε στα 1,83 τρισεκατομμύρια δολάρια.6

6. Στο τέλος του 2024 το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έφτασε τα 36,22 τρισεκατομμύρια δολάρια από 19,59 τρισεκατομμύρια που ήταν στο τέλος του 2010.6 Καθώς οι τόκοι αυξάνονται αυξάνεται και το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. Το 2025 οι τόκοι εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους αποτελούν το 16% των δημόσιων δαπανών.6

7. Η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση των ΗΠΑ καταρρέει. Το 2024 η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση των ΗΠΑ ήταν αρνητική κατά 23,6 τρισεκατομμύρια δολάρια από 2,5 που ήταν το 2010.7

8. Για τις ΗΠΑ ο ρόλος του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος και μέσου του εμπορίου είναι εξαιρετικά κρίσιμος. Ενα σημαντικότατο μέρος τόσο της σημερινής οικονομικής ισχύος των ΗΠΑ όσο και του βιοτικού επιπέδου εξαρτάται από αυτόν τον ρόλο του δολαρίου. Ο ρόλος αυτός όμως εξασθενεί συνεχώς. Τα παγκόσμια αποθεματικά σε δολάριο από 70% που ήσαν το 2000 έπεσαν κάτω από 60% το 2020.

9. Οσον αφορά τη στρατιωτική ισχύ, η ετήσια έκθεση των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ του 2025 τονίζει για τη Ρωσία: «Ο πόλεμος στην Ουκρανία έδωσε στη Μόσχα πολλά μαθήματα σχετικά με την καταπολέμηση των δυτικών όπλων σε έναν πόλεμο μεγάλης κλίμακας. Αυτή η εμπειρία πιθανότατα θα προκαλέσει τον μελλοντικό σχεδιασμό της άμυνας των ΗΠΑ […]. Η επακόλουθη αυξημένη και παρατεταμένη πολιτικοστρατιωτική ένταση μεταξύ Μόσχας και Ουάσινγκτον, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη εμπιστοσύνη της Ρωσίας στην υπεροχή στο πεδίο της μάχης, η αμυντική βιομηχανική της βάση και ο αυξημένος κίνδυνος πυρηνικού πολέμου δημιουργούν τόσο επείγουσα ανάγκη όσο και επιπλοκές για τις προσπάθειες των ΗΠΑ να φέρουν τον πόλεμο σε ένα αποδεκτό τέλος. […] Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία έχει πληρώσει τεράστιο στρατιωτικό και οικονομικό κόστος στον πόλεμό της με την Ουκρανία, το έχει καταβάλει αποδεδειγμένα με προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα, εν μέρει λόγω της διευρυμένης υποστήριξης της Κίνας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας.

Οι αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις της Ρωσίας παραμένουν ικανές να παρέχουν στη Μόσχα δυνάμεις προβολής παγκόσμιας ισχύος, ενώ οι πυρηνικές και αντιδιαστημικές δυνάμεις της συνεχίζουν να της παρέχουν ικανότητα στρατηγικής αποτροπής. Η σύγκρουση στην Ουκρανία οδήγησε σε βελτιώσεις σε ορισμένες ρωσικές στρατιωτικές δυνατότητες. Η Ρωσία διαθέτει ικανότητα κρούσης ακριβείας μεγάλης εμβέλειας, κυρίως υποβρύχια και βομβαρδιστικά εξοπλισμένα με LACM και αντιπλοϊκούς πυραύλους Κρουζ, που μπορούν να κρατήσουν την Πατρίδα σε κίνδυνο».

Και για την Κίνα: «Η Κίνα παρουσιάζει την πιο ολοκληρωμένη και ισχυρή στρατιωτική απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός δημιουργεί μια κοινή δύναμη που είναι σε θέση για έναν πόλεμο πλήρους φάσματος […] με προβολή ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο και διασφάλιση αυτού που το Πεκίνο ισχυρίζεται ότι είναι κυρίαρχο έδαφός του. Ενα μεγάλο μέρος των προσπαθειών στρατιωτικού εκσυγχρονισμού της Κίνας εστιάζεται στην ανάπτυξη ικανοτήτων αντιπαρέμβασης, προσαρμοσμένες σε όλες τις πτυχές του στρατού των ΗΠΑ και των συμμάχων σε επιχειρήσεις στον Ειρηνικό. Το Πεκίνο θα επικεντρωθεί στην επίτευξη βασικών ορόσημων εκσυγχρονισμού έως το 2027 και το 2035, με στόχο να γίνει ο PLA στρατός παγκόσμιας κλάσης έως το 2049».8

Η παραπάνω έκθεση επισημαίνει: «Αρκετοί σημαντικοί κρατικοί παράγοντες παρουσιάζουν άμεσες και διαρκείς απειλές για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα συμφέροντά τους στον κόσμο, αμφισβητώντας τη στρατιωτική και οικονομική δύναμη των ΗΠΑ, σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Οσο μεγαλώνει η συνεργασία μεταξύ αυτών των παραγόντων διευρύνει την απειλή, αυξάνοντας τον κίνδυνο σε ενδεχόμενες εχθροπραξίες να προσελκύσει και άλλους».8

Η αποδοχή των παραπάνω από τη μεριά ενός σημαντικού μέρους της πολιτικής και οικονομικής ελίτ των ΗΠΑ οδήγησε στη στήριξη των πολιτικών του Τράμπ και της ομάδας του. Πρέπει να επισημάνουμε πως αυτοί οι κύκλοι υπήρχαν ήδη στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1990 και ήδη τότε προειδοποιούσαν για την υποχώρηση των ΗΠΑ και την ανάγκη δημιουργίας μιας πολιτικής που να βρίσκεται σε αντιστοιχία με την πραγματικότητα (π.χ. Gilpin, J. D’ Arista) 9. Απλά οι κύκλοι αυτοί είχαν περιορισμένη επίδραση στις πολιτικές ελίτ των ΗΠΑ. Το αδιέξοδο στην Ουκρανία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να κυριαρχήσουν στην πολιτική σκηνή με την εκλογή Τραμπ.

Ποιο είναι όμως το νέο σχέδιο των ΗΠΑ; Οι ΗΠΑ επιδιώκουν με τις πολιτικές τους να παρέμβουν στο σενάριο τού «αν όλα μείνουν ίδια». Επιδιώκουν επομένως:

1. Σταμάτημα του πολέμου στην Ουκρανία καθώς αυτός ενισχύει τη στρατιωτική ισχύ Ρωσίας και Κίνας και τη σύσφιγξη των μεταξύ τους σχέσεων αλλά και των σχέσεων μεταξύ πολλών χωρών του Νότου. Καθώς: «Η συνέχιση του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας διαιωνίζει στρατηγικούς κινδύνους για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ακούσια κλιμάκωση σε πόλεμο μεγάλης κλίμακας, πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων, αυξημένη ανασφάλεια μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα στην Κεντρική, Ανατολική και Βόρεια Ευρώπη, και μια πιο τολμηρή Κίνα και Βόρεια Κορέα».8

2. Αύξηση της συμμετοχής των δαπανών από τους συμμάχους τους του ΝΑΤΟ καθώς από τη μια η στρατιωτική ισχύς του δεν επαρκεί να αντιμετωπίσει τη Ρωσία και την Κίνα και από την άλλη η οικονομική ισχύς των ΗΠΑ έχει μειωθεί.

3. Αύξηση της οικονομικής ισχύος των ΗΠΑ ώστε να μπορέσουν, σε πρώτη φάση, να ανακόψουν την καθοδική πορεία της. Προς αυτή την κατεύθυνση τείνει και η αλλαγή των κανόνων του διεθνούς εμπορίου και της ελεύθερης εξαγωγής κεφαλαίων και αγαθών. Αυτό που οι ΗΠΑ επέβαλαν σε όλο τον κόσμο από τη δεκαετία του 1990 αποδείχτηκε μπούμερανγκ. Το σχέδιο περιλαμβάνει τη λήψη μέτρων, όπως η επιβολή δασμών, με στόχο από τη μια την επαναβιομηχάνιση των ΗΠΑ και από την άλλη τη μείωση του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο. Αυτό με τη σειρά του θα μειώσει το μεγάλο εξωτερικό χρέος το οποίο σχεδιάζεται να περιοριστεί και με τη μείωση των δαπανών του Δημοσίου, με έμφαση στις περικοπές των όποιων κοινωνικών δαπανών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. https://www.visualcapitalist.com/top-economies-in-the-world-1980-2075/

2. https://www.imf.org/external/datamapper/PPPSH@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD

3. https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.ZS?locations=CN

4. https://www.census.gov/foreign-trade/balance/c0004.html

5. ttps://www.bea.gov/data/intl-trade-investment/international-transactions

6. https://fiscaldata.treasury.gov/americas-finance-guide/national-debt/

7. https://fred.stlouisfed.org/series/IIPUSNETIQ

8. https://www.dni.gov/files/ODNI/documents/assessments/ATA-2025-Unclassified-Report.pdf

9. D’Arista J (2009) The Evolving International Monetary System. Cambridge Journal of Economics 33(4): 633-652.)

*Εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο του «Ουκρανία, πόλεμος για την παγκόσμια ηγεμονία» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Απαρσις