Aντιμέτωποι με τη μανία της φύσης

Στο σαλόνι της Μπλάσι και του Πάκο υπάρχουν κορνίζες με φωτογραφίες παιδιών που, από την ποιότητα της εικόνας, δεν είναι πια τόσο μικρά. Τραπεζαρία, μαλακός καναπές και λευκές κουρτίνες. Με την πρώτη ματιά είναι ένα συνηθισμένο σαλόνι. Αλλά το φάντασμα μιας ρωγμής στον τοίχο, ακριβώς πίσω από το τραπέζι της τραπεζαρίας, εμφανίζεται στη μνήμη του ζευγαριού όταν ξαναθυμάται εκείνη την 11η Μαΐου του 2011. Αυτοί ήταν τυχεροί.

Εκείνη την Τετάρτη η Μπλάσι Σοριάνο και ο Πάκο Λόπεθ ξύπνησαν όπως κάθε μέρα. Το απόγευμα η Μπλάσι βρήκε μια στιγμή να πάρει τα μέτρα ενός παντελονιού, μα ξαφνικά της φάνηκε ότι διπλωνόταν μόνο του. Ηταν ένα ελαφρύ τρέμουλο που την αποσπούσε από το ράψιμο, μα δεν την ανησύχησε ιδιαίτερα. Ο Πάκο το ένιωσε κι αυτός στο γυμναστήριο. «Ακουσα το γάβγισμα των σκύλων της περιοχής να δυναμώνει» θυμάται. Συνέχισε να κάνει ασκήσεις, όταν κάτι μέσα του τον έκανε να γυρίσει σπίτι, να αλλάξει και να πάει στο δημαρχείο όπου εργαζόταν ως γραμματέας του δημάρχου. Ηταν συνηθισμένοι στους σεισμούς, αλλά όχι σε αυτόν που ερχόταν. Η Μούρθια βρίσκεται στο όριο μεταξύ της ιβηρικής και της αφρικανικής πλάκας και η Λόρκα βρίσκεται κοντά στο ρήγμα της Αλχάμα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή όλα ήταν φυσιολογικά.

Ωστόσο εκείνη την Τετάρτη μια δεύτερη δόνηση έριξε τα βιβλία του βιβλιοπωλείου όπου βρισκόταν η Μπλάσι, που ψώνιζε στον δρόμο για το καθιερωμένο της μάθημα πιλάτες. Ενας εκκωφαντικός βρυχηθμός. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τα πάντα έγιναν σκόνη. Τούβλα στο έδαφος. Αυτοκίνητα άνοιξαν. «Τότε ήταν που άρχισε το κύμα» περιγράφει ο Πάκο.

Ενα κύμα που δεν μπορείς να δεις όταν περπατάς στη Λόρκα σήμερα, αλλά μπορείς να το νιώσεις. Ο σεισμός 5,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ άφησε πίσω του περισσότερους από 300 τραυματίες και 9 νεκρούς. Η ένταση του σεισμού επηρέασε το 85% των κτιρίων. Συνολικά περίπου 260 κτίρια, που στέγαζαν 1.260 διαμερίσματα, κηρύχθηκαν ερείπια. Ενα σημάδι που ζει πλέον στη μνήμη όλων των κατοίκων, παγιδευμένο ανάμεσα στις ασβεστωμένες ρωγμές που μπορεί να δει κανείς σε κάποια κτίρια όταν περπατάει στην παλιά πόλη. Ο δήμος περίπου έναν χρόνο αργότερα βίωσε κι άλλη μία επίθεση της φύσης. Στις 28 Σεπτεμβρίου του 2012 170 χιλιοστά βροχής, περίπου 2,4 μέτρα νερού, έπεσαν σε λιγότερο από δύο ώρες προκαλώντας φοβερές πλημμύρες. Η καταιγίδα σκότωσε 10 ανθρώπους στη Μούρθια και σε περιοχές της Ανδαλουσίας.

«Το νοτιοανατολικό τμήμα της χερσονήσου έχει υποφέρει πολύ από καταστροφές στο πέρασμα της Ιστορίας» επιβεβαιώνει ο Καρμέλο Κονέσα, καθηγητής Φυσικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Μούρθια. Μάλιστα ανατρέχει στο 1839 ή το 1879 αναφέροντας εκθέσεις για τις συνέπειες της διαχείρισης των υδάτων σε περιπτώσεις καταστροφών. «Τα σχέδια διαχείρισης υδάτων της περιοχής έχουν τελειοποιηθεί και στόχος πρέπει να είναι όχι η αποφυγή, αλλά η μείωση των συνεπειών» διευκρινίζει. Πώς όμως μια πόλη μπορεί να συνέλθει από κάτι τέτοιο; Μπορεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά χωρίς να υπάρχει πρόβλεψη; Ποιο είναι το κλειδί για την αποκατάσταση της ασφάλειας; Η Λόρκα έχει τις απαντήσεις.

Πρώτη φάση: Αμεση δράση με κλειδιά την ενσυναίσθηση και την ανθρωπιά

«Μας έγινε σαφές ότι οι εργασίες καθαρισμού ήταν απολύτως απαραίτητες» δηλώνει ο Φουλχένθιο Χιλ. Σήμερα μιλάει ως δήμαρχος της Λόρκα, αλλά όταν η πόλη σείστηκε βρισκόταν μέσα στο δημαρχείο ως επικεφαλής του γραφείου του δημάρχου. «Ενα από τα κλειδιά για την επιστροφή στην κανονικότητα είναι η μείωση του συναισθηματικού αντίκτυπου» εξηγεί, τονίζοντας τη σημασία της ανταπόκρισης τις πρώτες ώρες μετά την καταστροφή.

Αυτή η αρχική ανταπόκριση επηρεάζει άμεσα την εμπιστοσύνη και το αίσθημα ασφάλειας του πληθυσμού τόσο ως προς την ικανότητα των θεσμών να διαχειριστούν την κρίση όσο και ως προς τη σταθερότητα της διαδικασίας ανασυγκρότησης. Αυτό είναι το στάδιο όπου αμφισβητείται περισσότερο η προετοιμασία και η αποτελεσματικότητα των καθιερωμένων πρωτοκόλλων. Στην περίπτωση του σεισμού δεν υπήρχε δυνατότητα πρόβλεψης.

«Είμαστε σε μια περιοχή που γίνονται ασκήσεις ετοιμότητας για σεισμούς και ακόμη και έτσι όταν συμβαίνει μια τέτοια καταστροφή, εξακολουθείς να νιώθεις ότι αυτοσχεδιάζεις» εξομολογείται ο Χουάν Αμορός. Είναι πλέον συνταξιούχος, αλλά ήταν ο αρχηγός της τοπικής αστυνομίας και υπεύθυνος για τον συντονισμό των δυνάμεων κατά τη διάρκεια του σεισμού. Οταν τον ρωτούν πόσες φυσικές καταστροφές έχει δει κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του, ξεφυσά. Θεωρεί ότι αυτές οι καταστάσεις «είναι σχολείο» και ότι το αστυνομικό σώμα «βελτιώνεται από τα μαθήματα που πήρε». «Ηταν ένας αυθόρμητος συντονισμός και οι αποφάσεις λαμβάνονταν λεπτό προς λεπτό» λέει. Για πολλούς αυτό θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως χάος, αλλά για τον Χουάν η «ενσυναίσθηση» και η «ανθρωπιά» ήταν τα κλειδιά για μια αποτελεσματική δράση.

Ο Φουλχένθιο συμφωνεί: «Κατεβήκαμε στους δρόμους και προσπαθήσαμε να δώσουμε απλές λύσεις στα προβλήματα που προέκυπταν». Ο Χουάν έχει ερωτηθεί αμέτρητες φορές πώς βίωσε εκείνες τις ώρες, τις άγρυπνες μέρες, νιώθοντας το βάρος της ευθύνης μιας θέσης στην οποία βρίσκεται ένας κάτοικος. Συγκινείται. Στις παύσεις του υπάρχει περιθώριο για τα λανθασμένα βήματα, τη βοήθεια στον καταυλισμό, ακόμη και για τις κουβέρτες που προσφέρθηκαν στους γείτονες σε εκείνη την πλατεία, την Ουέρτα, που συνήθως φιλοξενεί το τοπικό πανηγύρι. Οι γείτονες επιβεβαιώνουν ότι από την πρώτη μέρα απομακρύνθηκαν 221 οχήματα, σφραγίστηκαν οι πιο επικίνδυνοι δρόμοι και επιστρατεύτηκαν ειδικοί. «Πολλοί άνθρωποι πήγαν στις δεύτερες κατοικίες τους και οι υπόλοιποι πληγέντες ήταν στην Ουέρτα» εξηγούν σχεδόν με μια φωνή η Μπλάσι και ο Πάκο. «Οταν άνοιξα την πόρτα και μπήκα στο σαλόνι του εξοχικού, εκεί βρήκα μια γειτόνισσα» λέει ο Πάκο. Γελούν και οι δύο όταν θυμούνται τη σκηνή και η Μπλάσι συνεχίζει. «Πήρα όλους όσους ήξερα μαζί μου στο αυτοκίνητο» απαντά με διακεκομμένο γέλιο.

Μέσα σε όλο αυτό το χάος θυμούνται «την αλληλεγγύη των γειτόνων» και το έργο των εθελοντών που «ήρθαν από όλη την Ισπανία» σαν κάτι που τους έδωσε «ελπίδα για το ανθρώπινο είδος». Στο κάτω κάτω το βίωσαν ως τραγωδία, αλλά η ανταπόκριση, αποτελεσματική γι’ αυτούς, μετρίασε τις καταστροφές τις πρώτες εκείνες μέρες. «Αυτό είναι ένα από τα μαθήματα που παίρνουμε από την καταστροφή. Η ανταπόκριση σε αυτές τις χαοτικές καταστάσεις πρέπει να είναι συντονισμένη, γρήγορη και ομοιογενής» επιβεβαιώνει ο Αντόνιο Τομάς Εσπίν, διδάκτωρ στην προηγμένη δομική ανάλυση και σχεδιασμό στο Πολυτεχνείο της Καρταχένα. Ηταν μέλος της ομάδας που δημιούργησε τη στρατηγική για τη σωστή καταγραφή των κτιρίων.

Κατεβαίνοντας από το δημαρχείο προς τη λεωφόρο Χουάν Καρλος Α’ βλέπεις μερικούς πράσινους σταυρούς. Αυτό σήμαινε ότι μπορούσες να έχεις πρόσβαση στο κτίριό σου. Ωστόσο άλλα χρώματα, όπως το πορτοκαλί ή το κόκκινο, έθεταν υπό αμφισβήτηση την ασφάλειά σου. Το μαύρο σήμαινε άμεση κατεδάφιση. «Από το 2011 εξετάζουμε τη δημιουργία ενός φύλλου αξιολόγησης για την ενοποίηση των κριτηρίων, έτσι ώστε όλες οι ομάδες να μπορούν να ανταποκριθούν με συνοχή. Αυτό έγινε υπό την καθοδήγηση της Γενικής Διεύθυνσης Εκτάκτων Αναγκών και ήταν αποτέλεσμα αυτής της εμπειρίας στην Περιφέρεια της Μούρθια» εξηγεί. Ετσι οι ειδικοί δεν είναι πλέον απλώς εθελοντές, αλλά υπάρχει μια επίσημη εκπαίδευση για τέτοιου είδους καταστάσεις. Πέρα από τις τεχνικές πτυχές, ο Αντόνιο Τομάς βίωσε και τον ανθρώπινο παράγοντα: «Τις πρώτες μέρες ένιωσα ότι ήμουν περισσότερο ψυχολόγος παρά ειδικός, επειδή σε ρωτούσαν για την κατάσταση των σπιτιών τους και το να δώσεις μια οριστική απάντηση τις πρώτες ώρες είναι δύσκολη δουλειά».

«Κάποια στιγμή αποφασίσαμε ότι το πιο σημαντικό ήταν να ξαναβρούμε την ησυχία μας και να εμπιστευτούμε τους γείτονές μας» εξομολογείται ο σημερινός δήμαρχος της Λόρκα, Φουλχένθιο Χιλ. Τότε ψηφίστηκε ένας νόμος Διοικητικής Απλούστευσης, ο οποίος επέτρεψε στους πληγέντες να δικαιολογήσουν τα έργα στα σπίτια τους μέσω τεχνικών εκθέσεων, χωρίς την ανάγκη πρωτότυπων τιμολογίων

Ηταν μια τραγωδία, αλλά βοήθησε τη Λόρκα να σημειώσει μια πρόοδο που διαφορετικά δεν θα είχαμε καταφέρει» Γκρεγκόριο Γκονθάλεθ, καταστηματάρχης

Δεύτερη φάση: Το ανθρώπινο πρόσωπο της διοίκησης

«Ημασταν κι εμείς θύματα» εξομολογείται ο Φουλχένθιο. Οταν μιλάει για τον σεισμό, η νοσταλγία κυριεύει τα λόγια του. Ηταν ένας από εκείνους που κατέβηκαν στους δρόμους. «Προτεραιότητα πρέπει να είναι πάντα ο πολίτης, πάνω από τις πολιτικές αποφάσεις» λέει. Εξηγεί ότι η δέσμευση των τοπικών θεσμών για την προστασία των κατοίκων είναι ζωτικής σημασίας σε μια στιγμή που «τα πάντα μοιάζουν να καταρρέουν». Σύμφωνα με τα στοιχεία του Δήμου της Λόρκα, ανοικοδομήθηκαν 1.338 σπίτια και χορηγήθηκαν πάνω από 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ για την αποκατάσταση αυτή, την αποκατάσταση της ιστορικής κληρονομιάς και την αναβάθμιση των υποδομών του δήμου. Η επένδυση αυτή ήταν αποτέλεσμα της κοινής ανταπόκρισης της κυβέρνησης της Ισπανίας, της Περιφέρειας της Μούρθια και του Δημοτικού Συμβουλίου της Λόρκα.

Για την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς εφαρμόστηκε το Γενικό Σχέδιο για την Ανάκτηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Λόρκα, το οποίο εγκρίθηκε από το υπουργικό συμβούλιο στις 28 Οκτωβρίου του 2011. Το σχέδιο αυτό συντόνισε τις επενδύσεις που αποσκοπούσαν στην αποκατάσταση των πολιτιστικών αγαθών που επλήγησαν από τον σεισμό. Η πολιτιστική κληρονομιά της Λόρκα έχει πλέον επανέλθει στην κανονικότητα μετά από επενδύσεις ύψους 75 εκατομμυρίων ευρώ. Επιπλέον η πόλη έλαβε κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ενωση για τη στήριξη της ανασυγκρότησης και της αποκατάστασης των υποδομών και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Μια συνεισφορά 21 εκατ. ευρώ για την πληρωμή μέτρων έκτακτης ανάγκης, διάσωσης και καθαρισμού μετά τον σεισμό.

Το κατάστημα του Γκρεγκόριο Γκονθάλεθ διαθέτει κάθε είδους ύφασμα, σχήμα και χρώμα. Η επίσημη ονομασία του είναι «GREDECOR», αλλά όταν ρωτάς τους περαστικούς πού βρίσκεται, όλοι αναφωνούν: «Ο Γκρεγκόριο με τις κουρτίνες». Μαζί με την αδελφή του Ανα διευθύνουν αυτή την επιχείρηση στη Λόρκα πάνω από 40 χρόνια. Εχουν υποφέρει τόσο από τον σεισμό όσο και από τις πλημμύρες. «Στην πρώτη δόνηση έπεσαν μερικά μαξιλάρια, στη δεύτερη βγήκαμε στον δρόμο όταν είδαμε ότι τα κτίρια κουνιόντουσαν» θυμάται η Ανα. Εχασαν όλη την πραμάτεια τους εξαιτίας της αιωρούμενης σκόνης που κάλυψε τη λεωφόρο Χουάν Κάρλος Α’. Εναν χρόνο αργότερα λόγω της πλημμύρας το νερό εισέβαλε και πήρε τη θέση της σκόνης. Χάρη στην ασφάλιση αντιμετώπισαν τις ζημιές χωρίς μεγάλο πρόβλημα. Τόσο πολύ που δύο μήνες μετά τον σεισμό είχαν ήδη ανακτήσει τη δραστηριότητά τους. «Ηταν μια τραγωδία, αλλά όλοι χρειάζονταν διακοσμητικά υλικά και υφάσματα για τα σπίτια τους» εξομολογείται ο Γκρεγκόριο. Παρ’ όλα αυτά, λέει ότι πολλά από τα καταστήματα δεν έχουν ακόμη ανακάμψει: «Τελικά οι κάτοικοι των γύρω περιοχών αναζήτησαν υπηρεσίες από άλλα σημεία όσο εμείς επιστρέφαμε στην κανονικότητα».

Τα ερείπια παραμένουν στη Λόρκα: εκατοντάδες εγκαταλειμμένα οικόπεδα και σπίτια θα μπορούσαν να απαλλοτριωθούν αν δεν πωληθούν από τους ιδιοκτήτες.

Παρ’ όλα αυτά, έγιναν κάποια λάθη. «Κάποια πράγματα αμελήθηκαν, όπως σε κάθε επιχείρηση» λέει ο Πάκο, που ήταν τότε γραμματέας του δημάρχου. Δεν είναι κάτι που πρέπει να κρύψουμε. Ο Φουλχένθιο δεν διστάζει να αναφερθεί στις καθιστικές διαμαρτυρίες στο δημαρχείο, αλλά δείχνει κατανόηση. «Ηταν τα σπίτια τους» υποστηρίζει. Ενα από τα άλυτα ζητήματα που τον απασχολούσαν ήταν η διαχείριση της αιτιολόγησης των έργων, της ασφάλισης και της ιδιοκτησίας των σπιτιών για την ανοικοδόμηση.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κοινοπραξίας Ασφαλιστικών Αποζημιώσεων, υποβλήθηκαν πάνω από 32.000 αιτήσεις αποζημίωσης από τους ασφαλισμένους πληγέντες. Πάνω από 200 ασφαλιστικοί εμπειρογνώμονες και τεχνικοί σύμβουλοι διορίστηκαν για να εκτιμήσουν τις ζημιές που έπρεπε να αποζημιωθούν. Το συνολικό ποσό που αποζημιώθηκε από την Κοινοπραξία ανήλθε στα 485 εκατομμύρια ευρώ. Από την πλευρά του ο Γκρεγκόριο υποστηρίζει ότι δεν αντιμετώπισαν κανένα πρόβλημα. Αυτοί που ταλαιπωρήθηκαν ήταν τα άτομα που δεν είχαν ασφαλίσει την περιουσία τους.

«Κάποια στιγμή αποφασίσαμε ότι το πιο σημαντικό ήταν να ξαναβρούμε την ησυχία μας και να εμπιστευτούμε τους γείτονές μας» εξομολογείται ο Φουλχένθιο. Τότε ψηφίστηκε ένας νόμος Διοικητικής Απλούστευσης, ο οποίος επέτρεψε στους πληγέντες να δικαιολογήσουν τα έργα στα σπίτια τους μέσω τεχνικών εκθέσεων, χωρίς την ανάγκη πρωτότυπων τιμολογίων. «Η τελευταία επιχορήγηση, που εισπράττεται ακόμη και σήμερα, είναι κρατική» λέει ο δήμαρχος, ενώ επιβεβαιώνει ότι η τοπική στήριξη αποφασίστηκε να δοθεί το 2019. Επιπλέον προστέθηκε και ο νόμος Ανοικοδόμησης λόγω Αναγκαστικής Αντικατάστασης, ο οποίος επέτρεψε την επιτάχυνση της ανοικοδόμησης των κτιρίων που έπρεπε να κατεδαφιστούν και την ανοικοδόμηση πάνω από πενήντα κτιρίων. Ετσι ο βαθμός πρόληψης στην περίπτωση των σεισμών δημιούργησε ένα προηγούμενο τόσο στη διαχείριση έκτακτων αναγκών όσο και στην επακόλουθη ανοικοδόμηση. Τι συμβαίνει όμως με τις άλλες καταστροφές; Εφαρμόζονται τα μαθήματα που πάρθηκαν;

«Μετά την εμπειρία που είχαμε με τον σεισμό και τις πλημμύρες στην περιοχή, υποστηρίξαμε την ανάγκη δημιουργίας ενός νόμου Μεγάλων Καταστροφών που θα επιτρέπει τον συντονισμό της αντιμετώπισης μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων καθώς και μια ολοκληρωμένη ανταπόκριση για τη διαχείριση επιχορηγήσεων, ασφάλισης και αιτιολογίας» δηλώνει το Δημοτικό Συμβούλιο, τονίζοντας παράλληλα ότι ο νόμος αυτός πρέπει να είναι λεπτομερής. Ο σεισμός και η πλημμύρα δεν είναι το ίδιο, αλλά και στα δύο μπορούν να χρησιμοποιηθούν παρόμοιοι μηχανισμοί. «Το θέμα είναι να ξέρουμε πώς να επαναχρησιμοποιήσουμε αυτά που μάθαμε και νομίζω ότι στη Λόρκα αυτό το έχουμε καταφέρει» λέει με περηφάνια ο Φουλχένθιο.

Στην περίπτωση των πλημμυρών ο Κονέσα εντοπίζει έναν παράγοντα πέρα από την πρόληψη: τον άνθρωπο ως ζημιογόνα δύναμη. «Πρέπει να προσαρμόσουμε τις στρατηγικές διαχείρισης κινδύνων σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη τις επιρρεπείς σε πλημμύρες περιοχές στον εδαφικό σχεδιασμό και την πολεοδομία και επενδύοντας περισσότερο στην πρόληψη». Επισημαίνει έργα που συνεπάγονται την οικοδόμηση κοντά ή ακόμα και μέσα σε φυσικές κοίτες ποταμών και καθιστά τις δημόσιες αρχές υπεύθυνες για τη διαδικασία διαχείρισης των υδάτινων πόρων και της προστασίας του περιβάλλοντος.

Ο Δήμος της Λόρκα γνωρίζει ότι η πρόληψη των πλημμυρών αποτελεί προτεραιότητα και απαιτεί τη δημιουργία φραγμάτων και μια αναδιοργάνωση για την αποφυγή των υπερχειλίσεων εξ αρχής. «Ακόμα κι έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Λόρκα είχε μια ικανοποιητική ανάκαμψη» λέει ο Κονέσα, ο οποίος υπερασπίζεται τη δημοτική διαχείριση και την επίδειξη της «ανθεκτικότητας» μιας περιοχής συνηθισμένης στις φυσικές καταστροφές.

Τρίτη φάση: Η νέα κανονικότητα και η ανάγκη για δημιουργία σχεδίου έκτακτης δράσης

«Η μνήμη είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες. Οταν συμβαίνουν τέτοιες καταστροφές, με την πάροδο του χρόνου η ευαισθητοποίηση χάνεται και η σημασία της πρόληψης σταδιακά φθίνει» προειδοποιεί ο Αντόνιο Τομάς Εσπίν. Παρ’ όλο που οι ασβεστωμένες ρωγμές και τα πράσινα γκράφιτι που παραμένουν σε κάποιες πολυκατοικίες του ιστορικού κέντρου αποτελούν πλέον μέρος του συλλογικού φαντασιακού, είναι επίσης μια υπενθύμιση των συμβάντων. Οι γείτονες έχουν εμπεδώσει τον σεισμό ως ακόμη ένα γεγονός. «Ηταν μια τραγωδία, αλλά βοήθησε τη Λόρκα να σημειώσει μια πρόοδο που διαφορετικά δεν θα είχαμε καταφέρει» εξομολογείται ο Γκρεγκόριο: ανακαίνιση και ενίσχυση των προσόψεων, ψηφιοποίηση των ιδρυμάτων και του εμπορικού ιστού κτλ.

«Η επένδυση είναι εξίσου σημαντική με τη δημιουργία σχεδίων δράσης» εξηγεί ο δήμος. Για τον λόγο αυτό, ενώ η πόλη χτιζόταν, δημιουργήθηκε ένα σχέδιο που συμπεριλάμβανε όλους τους επαγγελματίες που συμμετείχαν στη διαδικασία έκτακτης ανάγκης: «Lorca Resiliente». Είναι εφαρμόσιμο και σε άλλες καταστροφές και γνωστό σε όλους τους κατοίκους: Αρχές και πολίτες ένωσαν τις δυνάμεις τους για να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη και τα διδάγματα μέσα στη νέα κανονικότητα. Μια κανονικότητα που σείστηκε.

Μαθήματα από άλλες χώρες

Μέσα στην κανονικότητα, ένας συναγερμός. Τούβλα στο έδαφος. Ενας μετασεισμός. Εκσκαφείς. Αλλος ένας συναγερμός. Μια πλημμύρα. Βάρκες σε ποδηλατόδρομους. Εθελοντές. Αλλος ένας συναγερμός. Λάσπη. Ενα χωράφι χαμένο. Νερό μέχρι το γόνατο. Κι άλλος συναγερμός. Κανείς δεν μπορεί να περάσει. Κανείς δεν μπορεί να μπει. Κι άλλος συναγερμός; Πάνω από 10 χρόνια αργότερα όλα αυτά -συμπεριλαμβανομένου του συμβάντος στη Λόρκα- αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Μια Ιστορία που είναι καταδικασμένη να επαναληφθεί με τις αυξανόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τα τελευταία χρόνια. Αλλά συχνότητα σημαίνει δίδαγμα; Παρ’ όλο που εφαρμόζονται πιο προηγμένα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, βελτιώνεται ο συντονισμός μεταξύ κρατικών και τοπικών κυβερνήσεων και διατίθενται περισσότερα κονδύλια για την ανθεκτικότητα των πόλεων, πρόσφατες καταστροφές όπως οι πλημμύρες στην κεντρική Ευρώπη το 2023 ή η πλημμύρα DANA στη Βαλένθια αμφισβήτησαν την αποτελεσματικότητα των διδαγμάτων που αντλήθηκαν.

«Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής είναι αναμφισβήτητη, αλλά δεν είναι το μόνο» επιβεβαιώνει ο Καρμέλο Κονέσα, καθηγητής Φυσικής Γεωγραφίας. Εξηγεί ότι τα τελευταία χρόνια οι φυσικές καταστροφές έχουν «αυξηθεί σε συχνότητα και επιθετικότητα», αλλά υπογραμμίζει τον σημαντικό ρόλο των αποφάσεων που λαμβάνονται τόσο από τους θεσμούς όσο και από τα άτομα όσον αφορά την πολεοδομία και το περιβάλλον. Υπό αυτήν την έννοια αποφάσεις όπως η οικοδόμηση σε μια περιοχή όπου ρέει ποτάμι ή κοντά σε ποτάμι ή η διαχείριση του καθαρισμού των ποταμών είναι επίσης καθοριστικές για τους πολίτες.

Λιγότεροι θάνατοι

Η τελευταία έκθεση του ΟΗΕ προσφέρει κάποια ελπίδα. Χάρη στις παραπάνω βελτιώσεις στα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και στη διαχείριση των καταστροφών, ο αριθμός των θανάτων μειώθηκε σχεδόν τρεις φορές μεταξύ 1970 και 2019, από 50.000 τη δεκαετία του 1970 σε λιγότερο από 20.000 τη δεκαετία του 2010. Ετσι η Ευρώπη έχει μάθει από την αντιμετώπιση των καταστροφών ποια είναι τα βασικά αίτια, ώστε να προβεί σε μια αποτελεσματική διαχείριση. Για παράδειγμα στη Βάρνα της Βουλγαρίας η καταιγίδα του 2014 σκότωσε 13 ανθρώπους και κατέστρεψε πολλά σπίτια στη συνοικία Ασπαρούχοβο. Η συσσώρευση συντριμμιών σε ρέματα εμπόδισε την αποστράγγιση του νερού, γεγονός που επιδείνωσε την κατάσταση και μετά την καταστροφή εθελοντές συμμετείχαν στον καθαρισμό και δαπανήθηκαν τελικά πάνω από 20 εκατομμύρια λέβα για την ανοικοδόμηση.

Σήμερα η περιοχή έχει ανακαινιστεί και οι ρεματιές καθαρίζονται τακτικά για τη μείωση των κινδύνων. Εν τω μεταξύ άλλες περιοχές παραμένουν εκτεθειμένες λόγω της αποτυχημένης διαχείρισης των βελτιώσεων για την πρόληψη. Στο Κορκ της Ιρλανδίας οι πλημμύρες του 2009 και του 2014 προκάλεσαν οικονομικές απώλειες άνω των 140 εκατομμυρίων ευρώ και αποκάλυψαν την έλλειψη προστατευτικών υποδομών. Ως απάντηση σχεδιάστηκε το Lower Lee Flood Relief Scheme (LLFRS), ένα σχέδιο με προγραμματισμένη επένδυση 200 εκατ. ευρώ για την κατασκευή έργων προστασίας από το νερό. Νομικές διαφορές και διαφωνίες σχετικά με τις επιπτώσεις του έχουν καθυστερήσει την υλοποίησή του μέχρι το 2027.

Η πιο πρόσφατη περίπτωση είναι η Πετσέα της Ρουμανίας, όπου ο κυκλώνας Μπόρις το 2024 έπληξε 1.200 νοικοκυριά. Δημιουργήθηκαν προσωρινές μονάδες και διατέθηκε γη για την ανοικοδόμηση. Ωστόσο η ανάκαμψη είναι αργή και πολλές οικογένειες εξακολουθούν να έχουν ανάγκη από υλικά και να ζουν χωρίς βασικές παροχές, όπως η θέρμανση. Για την πρόληψη περαιτέρω πλημμυρών οι τοπικές Αρχές έχουν ενισχύσει αναχώματα και έχουν προωθήσει τον καθαρισμό των αποχετεύσεων, αν και επισημαίνουν ότι απαιτείται μεγαλύτερη στήριξη σε κρατικό επίπεδο. Αλλά δεν είναι μόνο οι αριθμοί που μετράνε όταν μιλάμε για φυσικές καταστροφές. Η μνήμη και η συναισθηματική αποκατάσταση δεν καταλαβαίνουν από υλικοτεχνική υποδομή ή αποτελεσματικότητα.

Στον δρόμο που οδηγεί στο δημαρχείο της Λόρκα οι ασβεστωμένες ακόμη ρωγμές και οι ανοιχτές αλάνες θυμίζουν μια Λόρκα που σείστηκε. Λίγα μέτρα πιο πέρα, στον δρόμο προς τη λεωφόρο Χουάν Κάρλος Α’, οι πράσινοι σταυροί μάς θυμίζουν κι αυτοί μια Λόρκα που σείστηκε. Είναι δύο παραδείγματα της ίδιας διαχείρισης. Η διαχείριση μιας Λόρκα που σείστηκε και… έμαθε; «Αν συνέβαινε ξανά, θα ήταν τραγωδία, αλλά σίγουρα θα ξέραμε τι να κάνουμε, γιατί το έχουμε ξανακάνει» λέει ο Πάκο Λόπεθ, αυτή τη φορά χωρίς τρεμάμενη φωνή.

🔴 Το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE, στο οποίο συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα η «Εφ.Συν.». Συνεργάστηκαν οι: Desislava Koleva (Mediapool.bg., Βουλγαρία), Connor O’Carroll (The Journal, Ιρλανδία), Ștefania Gheorghe, Adelina Mărăcine, Adi Iacob (Hotnews, Ρουμανία).