Καρδιοπονόθλιβος

«Λέξη στου λεξικού κρυμμένη τις σελίδες, πες κοιμωμένη, πες από τον χρόνο ηττημένη αφού αλλάζουν και τα πάθη σύνταξη και τρόπο». Αυτά γράφει ο Παντελής Μπουκάλας, αντλώ τους στίχους από το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του Γιάννη Παπακώστα (Η κρήνη της οδύνης, ΣΩΒ 2020). Θέτει ο μελετητής, αυτή τη φορά, στο μικροσκόπιο της έρευνας τη σχέση πένθους και πόνου με τη λογοτεχνική δημιουργία, επιλέγοντας παραδείγματα σύγχρονων Ελλήνων ποιητών.

Εξ ορισμού όλοι και όλες συμφωνούν στο αυτονόητο. Ο θάνατος είναι αδιαπραγμάτευτη βεβαιότητα, με πολλαπλές αναγνώσεις: μεταφυσικές, πολιτισμικές, κοινωνικές. Και με βάση το ταξίδι προς έναν άλλο τόπο, όπως κι αν εννοείται, υφαίνεται το μοιρολόγι, που κάνει τέχνη τον θάνατο, την άφατη λύπη και την ανάγκη να συνοδεύουν με τελετές την έξοδο από τη ζωή. Χωρίς αυτά τα ποικίλματα ο θάνατος γινόταν πληγή αγιάτρευτη. Θάνατος χωρίς μοιρολόι θεωρούνταν ύβρις προς τον νεκρό. Αν δεν απέδιδαν τα νενομισμένα.

Η αίσθηση αυτού του καθήκοντος υπάρχει ακόμη. Οσο κι αν οι άνθρωποι άλλαξαν, οι καινούργιες συνθήκες μίκρυναν την οικογένεια και το περιβάλλον έκανε τους ανθρώπους μοναχικούς σε μια φαινομενική κοινωνικότητα. Οσα παρακολουθήσαμε στους τηλεοπτικούς δέκτες είναι αψευδείς μάρτυρες για το δέος μπρος στον θάνατο. Και την ευθύνη απέναντι στους γονείς και τους οικείους, την ώρα που ετοιμάζονται για το μεγάλο ταξίδι.

Ο Μπουκάλας που έχει βαθύρριζη σχέση με το δημοτικό τραγούδι και την ουσιαστική λαϊκότητα, γνωρίζει πως ο θάνατος φέρνει στην επιφάνεια πανάρχαιες αντιλήψεις. Συναισθήματα που μπορεί να συμπιέζονται από την ταχύτητα της καθημερινότητας. Ομως, βρίσκουν τις σχισμές κι αναδύονται στην επιφάνεια της σύγχρονης εποχής μας.

Σαν την λέξη «Καρδιοπονόθλιβος». Λέξη εγκλωβισμένη στα λεξικά, σκεπασμένη από τη σκόνη της φολκλοροποίησης και της έντεχνης δραματοποίησης λέξεων στον καθημερινό λόγο. Σαν την τραγικότητα που συμπορεύεται με τον τεχνητό καπνό σε διάφορες εκδηλώσεις.

Οι ποιητές έχουν το χρέος να σκάβουν βαθιά, σαν τους αρχαιολόγους, και να φέρουν στο φως παλιές λέξεις. Ο Μπουκάλας το ’κανε. Το βίωμα αναζητεί νέες λέξεις -δεν βολεύεται στο στενό καλαπόδι λέξεων πολυφορεμένων- που μπορεί να ανιστορούν την κενότητα του σύγχρονου ανθρώπου που δεν βλέπει κατάματα τη ζωή όπου το πένθος μπορεί να γίνει η αφορμή να αλλάξει η σκέψη. Να ματώσει ο εγκέφαλος, να αιμορραγήσει η ψυχή. Να ακινητοποιηθεί ο χρόνος κι όλα να αποκτήσουν μια άλλη αρίθμηση.

Μπορεί να αλλάξει όμως το πένθος τον σημερινό άνθρωπο; Για πολλούς μήνες ζούμε σε συνθήκες που περιγράφει η λέξη του τίτλου. Ακόμη κι όταν οι άνθρωποι μαζεύονται σε δρόμους εμπορικούς, αν σταθούν γυμνοί απέναντι στη θλίψη, όπως έπραξε ο Μπουκάλας, αρκεί να νιώσουν μέσα τους τον χαλασμό του παλιού τους εαυτού.