Γυναίκες θύτες ή θύματα;

H Κρεστίνα, η Αντζελίνα και η Μαρία Χατσατουριάν έγιναν άθελά τους τα δημόσια πρόσωπα του σιωπηλού εφιάλτη της οικογενειακής βίας στη Ρωσία. Πριν από έναν χρόνο, τα τρία κορίτσια μπήκαν στο δωμάτιο όπου κοιμόταν ο πατέρας τους και τον σκότωσαν.

Ηταν μια μέρα σαν όλες τις άλλες. Λίγο πριν, ο 57χρονος πατέρας τους, Μιχαήλ Χατσατουριάν, θύμωσε για κάτι ασήμαντο (μια τρίχα στο πάτωμα, λίγη σκόνη στο τραπέζι, ένα κρύο φαγητό… κάθε μέρα μια πρόφαση για να τις ξυλοκοπήσει) και φωνάζοντάς τες μία-μία τούς έριξε σπρέι πιπεριού.

«Αυτοάμυνα»

Στις κοπέλες, 19, 18 και 17 ετών, απαγγέλθηκαν κατηγορίες για φόνο εκ προμελέτης, παρότι επί χρόνια, όπως αποφάνθηκαν οι εισαγγελείς, ο πατέρας τους τις κακοποιούσε σωματικά, σεξουαλικά και ψυχολογικά και οι συνήγοροί τους επιμένουν πως πρόκειται για «αυτοάμυνα σε συνθήκες διαρκούς κακοποίησης και απειλής θανάσιμης βίας».

Εμεναν μόνες μαζί του από το 2015, όταν εκείνος έδιωξε από το σπίτι την επίσης κακοποιημένη μητέρα τους. Εκτοτε ζούσαν τρομοκρατημένες από την καθημερινή βία του πατέρα τους που τους συμπεριφερόταν σαν να ήταν σκλάβες του, ενώ τον τελευταίο χρόνο σταμάτησαν να πηγαίνουν σχολείο γιατί τους απαγόρευσε να βγαίνουν από το σπίτι.

Η διεύθυνση του σχολείου δεν ερεύνησε ποτέ γιατί. Ούτε κάποια αρχή διερεύνησε την απόπειρα αυτοκτονίας της Κρεστίνα, που σύμφωνα με τον δικηγόρο της ήταν συνέπεια της τελευταίας σεξουαλικής επίθεσης που δέχθηκε από τον πατέρα της.

«Η υπόθεση Χατσατουριάν είναι ενδεικτική τού τι συμβαίνει με την οικογενειακή βία στη Ρωσία και του πώς το κράτος απαντά σε αυτήν», έλεγε στο δίκτυο CBS η Γιούλια Γκορμπούνοβα που πέρσι εκπόνησε σχετική έκθεση για το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Η Ρωσία είναι μία από τις λίγες χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου που δεν έχει ειδική νομοθεσία κατά της οικογενειακής βίας.

Αντίθετα, το 2017 η κυβέρνηση ενέκρινε νόμο που αποποινικοποιεί κάποιες μορφές βίας μέσα στην οικογένεια, έτσι που ο ξυλοδαρμός ενός παιδιού ή μιας συντρόφου, αν δεν αφήσει σημάδια, τιμωρείται απλά με φυλάκιση 15 ημερών και πρόστιμο έως 400 ευρώ.

Οι αριθμοί

Δεν υπάρχουν επίσημες στατιστικές, αλλά έρευνα του υπουργείου Εσωτερικών το 2012 έδειξε πως 600.000 γυναίκες ήταν θύματα οικογενειακής βίας στη χώρα και 12.000-14.000 δολοφονήθηκαν από άντρες συγγενείς ή συντρόφους. Οσο για τις αστυνομικές αρχές, συνήθως απλά απαξιώνουν τις καταγγελίες χωρίς καν να τις καταγράφουν.

«Η επιλογή δεν είναι αν θα πας στην αστυνομία για να ζητήσεις βοήθεια», πρόσθεσε η Γκορμπούνοβα. «Η επιλογή για αυτές τις γυναίκες είναι είτε να πεθάνουν είτε να προστατεύσουν όσο καλύτερα μπορούν τον εαυτό τους».

Η υπόθεση έχει κινητοποιήσει μερίδα της κοινωνίας. Καμπάνια για να αποσυρθούν οι κατηγορίες έχει συγκεντρώσει περισσότερες από 300.000 υπογραφές, από απλούς πολίτες έως διασημότητες ή και τη Συνήγορο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Μόσχας, ενώ διαδηλώσεις υπέρ τους οργανώθηκαν μπροστά στις ρωσικές πρεσβείες περίπου 20 χωρών.

Η κινητοποίηση υπέρ των τριών αδελφών ίσως δείχνει μια μικρή αλλαγή στην κοινωνία. Οπως και το γεγονός ότι η Εισαγγελία ξεκίνησε έρευνα για τις καταγγελίες κακοποίησης κατά του αποθανόντος Χατσατουριάν, κάτι που ίσως δώσει νέα τροπή στην υπόθεση. Ή ότι, προ ημερών, αστυφύλακας καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλακή, επειδή αγνόησε τις καταγγελίες μιας γυναίκας, λέγοντάς της «γύρνα ξανά να καταγγείλεις όταν πεθάνεις»: μία ώρα μετά, ο σύντροφός της τη δολοφόνησε.

Προς το παρόν είναι απλά εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα της ατιμωρησίας.

Ελάχιστες αποζημιώσεις για θύματα σεξουαλικής βίας

Οι αποζημιώσεις στα θύματα σεξουαλικής βίας στην Ισπανία είτε δεν δίνονται ποτέ είτε καθυστερούν επί χρόνια και είναι ελάχιστες. Περισσότερο από το 37,7% δεν παίρνει ούτε ένα ευρώ αποζημίωση.

Τα θύματα, στην πλειονότητά τους γυναίκες και κατά δεύτερο λόγο παιδιά, παίρνουν μόλις το 25% των χρημάτων που δικαιούνται. Το δε 50% παίρνει ένα γελοίο ποσό: 166 ευρώ, αφού έχει περιμένει κατά μέσο όρο κάπου πέντε χρόνια από την επίθεση για να αποζημιωθεί.

Αυτά είναι μερικά από τα συμπεράσματα της έρευνας «Η οικονομική αποζημίωση των θυμάτων στο σύστημα δικαιοσύνης» των καθηγητριών του Πανεπιστημίου Κάρολος ΙΙΙ της Μαδρίτης Ελένα Σολέτο και Αουρεα Γκρανέ, οι οποίες μελέτησαν 2.600 δικαστικές υποθέσεις των ετών 2012-2015.

«Θέλαμε να καταδείξουμε πως χρειάζεται να δουλέψουμε πολύ περισσότερο στο θέμα της αποκατάστασης των θυμάτων. Δεν αποζημιώνονται. Υφίστανται μια νέα θυματοποίηση έπειτα από μια δικαστική απόφαση που δημιουργεί προσδοκίες οι οποίες διαψεύδονται στην πράξη», έλεγε στην «El Pais» η Σολέτο.

Οσο για τα άλλα κρατικά βοηθήματα που προβλέπονται από τη νομοθεσία για θύματα σεξουαλικών επιθέσεων, ενδεικτικό της ουσιαστικής απουσίας τους είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με την έρευνα, το 2015 εκδόθηκαν 2.515 καταδικαστικές αποφάσεις σχετικές με εγκλήματα κατά της σεξουαλικής ελευθερίας αλλά δόθηκαν βοηθήματα για θεραπείες θυμάτων συνολικού ύψους 8.305 ευρώ που αφορούσαν μόνο 9 περιπτώσεις: δηλαδή μόλις στο 0,36% των θυμάτων.

Τον Σεπτέμβριο οι δύο πανεπιστημιακές καθηγήτριες θα ηγηθούν του ευρωπαϊκού σχεδίου «Faircom»: με προϋπολογισμό 370.000 ευρώ και διάρκεια 20 μήνες θα μελετήσουν τις αποζημιώσεις που λαμβάνουν τα θύματα σεξουαλικής βίας σε έξι ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα.