Bία, «υπερβολές» και αλήθειες

Κάθε χρόνο μετά την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, τους απολογισμούς και τις υποσχέσεις, σε ένα κλίμα κάθε άλλο παρά εορταστικό –ποιος γιορτάζει την ανισότητα εκτός από εκείνους που αρνούνται την ύπαρξή της;– παραμένει πάντα το ερώτημα: «Και τώρα πού βρισκόμαστε;». Η βελόνα της πυξίδας γίνεται εκκρεμές που ταλαντεύεται ανίκανο να ευθυγραμμιστεί με το βαρύ μαγνητικό πεδίο μιας πραγματικότητας αβέβαιης και μεταλλασσόμενης. Με σταθερές, ωστόσο, το επισφαλές όσων κατακτήθηκαν, το διηνεκές σχέσεων εξουσίας που μας εγκλωβίζουν, το εύθραυστο μιας αυτοδιάθεσης υπό αμφισβήτηση, το επίπονο της διεκδίκησης του αυτονόητου, το αμφίρροπο νικών και ηττών που μας αναγκάζουν σε νέες ισορροπίες πάνω σε παλιούς κανόνες.

Αναζητήσεις μιας νέας εποχής που αποδείχθηκε παμπάλαιη αφού οι ελπίδες αυτοδιαψεύστηκαν με την επέλαση της Ακροδεξιάς, που «επανεφευρίσκει» νοήματα, λεξιλόγια, συνθήκες, ακόμη και αγωνίες καταργώντας φύλο (και άφυλο), φυλή, τάξη και αλλάζοντας συνέχεια τη γραμμή εκκίνησης της καθημερινής μας πάλης.

Πώς αλλιώς να μιλήσει κανείς για το γεγονός πως το 2025 ακόμα η βία αποτελεί ένα επίμονο, σοβαρό κι από εκείνα τα εγκλήματα που λιγότερο καταγγέλλονται στην Ευρώπη, όπως δείχνει η έκθεση του EIGE (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων) για τη θεματική της Βίας κατά των Γυναικών στο πλαίσιο του Δείκτη Ισότητας των Φύλων;

Επίμονο, γιατί η μία στις τρεις γυναίκες (το 30,7%) συνεχίζει να βιώνει σωματική ή/και σεξουαλική βία στη διάρκεια της ζωής της, ενώ το 3,8% έχει βιαστεί από άντρα που δεν ήταν πρώην ή νυν σύντροφος. Μια μάστιγα που πλήττει περισσότερο τις νέες γυναίκες 18-29 ετών.

Σοβαρό, γιατί αυτή έχει δραματικό αντίκτυπο σε όλες τις σφαίρες της ζωής τους, ενώ για περισσότερες από τη μία στις δύο (το 57%) έχει επιπτώσεις στην υγεία τους.

Και αποσιωπημένο, γιατί και πάλι η μία στις τρεις (31%) δεν αποκαλύπτει το περιστατικό σε κανέναν γιατί εξακολουθεί να επισκιάζεται από λέξεις και πρακτικές που αποτελούν πια μια κακόηχη κοινοτοπία: υποτίμηση, συγκατάβαση, απαξίωση, δυσπιστία, επαναθυματοποίηση, ενοχοποίηση, ποινές-χάδι ή ατιμωρησία.

Η κορυφή του παγόβουνου

Αλλά αυτό δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου, όπως επισήμανε η Μαρία Μογίκα, συντονίστρια της ομάδας «Σταματήστε τη Βία κατά των Γυναικών» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν είναι παρά η ορατή έκφραση ενός βαθιά ριζωμένου συστήματος πεποιθήσεων, προκαταλήψεων, συμπεριφορών που ακόμα διαποτίζουν τις κοινωνίες μας, όπως έδειξε και το Ευρωβαρόμετρο για Στερεότυπα Φύλου – Βία κατά των Γυναικών.

Μπορεί η σωματική και σεξουαλική βία να θεωρούνται απαράδεκτες για το 92% και 95% των Ευρωπαίων αντίστοιχα, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει ένα 8% των Ευρωπαίων που θεωρεί θεμιτά τα χαστούκια, τις μπουνιές, τις κλοτσιές. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι οι νέοι το ανέχονται περισσότερο από ό,τι οι ηλικιωμένοι και πως στην ηλικιακή ομάδα των 25-29 ετών ένα 18% των αντρών (κι ένα 9% των γυναικών) δεν έχει πρόβλημα με τη βιαιοπραγία εναντίον των γυναικών.

Αλλωστε, ένα 13% των Ευρωπαίων πολιτών πιστεύει ότι η οικογενειακή βία είναι ένα ιδιωτικό θέμα που πρέπει να μείνει στο πλαίσιο της οικογένειας. Και πάλι τα μεγαλύτερα ποσοστά που υιοθετούν αυτή τη θέση είναι οι νέοι άντρες και γυναίκες 25-34 ετών, με 23% και 15% αντίστοιχα.

Ανδρικός έλεγχος στα οικονομικά

Για το 46% των Ευρωπαίων αντρών (και το 26% των γυναικών!) δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα αν ο άντρας ελέγχει τα οικονομικά της συντρόφου του. Και δύο στους δέκα (21%) Ευρωπαίους θεωρούν αποδεκτό ένας άντρας να ελέγχει τις δραστηριότητες ή επαφές και σχέσεις της συντρόφου του (κινητό, αναρτήσεις σε κοινωνικά μέσα κ.λπ.).

Ενα 45% των αντρών (και ένα 42% των γυναικών) πιστεύει ότι αν μια γυναίκα μοιραστεί φωτογραφίες προσωπικών στιγμών της με κάποιον, είναι «τουλάχιστον συνυπεύθυνη» αν αυτός τις δημοσιοποιήσει χωρίς την έγκρισή της. Στις δε ηλικίες των 25-39 ετών με αυτή την αντίληψη συμφωνεί το 48% των αντρών.

Ενα 21% περίπου των πολιτών πιστεύει πως αν μια γυναίκα μοιράζεται στα κοινωνικά μίντια τις απόψεις της, θα πρέπει να περιμένει πως θα προκαλέσει σεξιστικές, υποτιμητικές, απαξιωτικές και/ή υβριστικές απαντήσεις: ένα είδος υπόγειας προτροπής να σωπάσουν.

Ενα 27% αντρών και 15% γυναικών θεωρεί πως τα υπαινικτικά σχόλια για την εμφάνιση συναδελφισσών ή άλλες μορφές εργασιακής παρενόχλησης είναι αποδεκτά.

Ενα 22% των αντρών και 13% των γυναικών ισχυρίζεται πως οι γυναίκες συχνά ψεύδονται ή υπερβάλλουν όταν καταγγέλλουν κακοποίηση ή βιασμό. Ανάμεσα δε στους νέους 18-24 ετών αυτή την αντίληψη μοιράζεται το 36% των αντρών και το 15% των γυναικών, ποσοστά που στις ηλικίες 25-39 ετών είναι 37% και 22% αντίστοιχα.

Κι ένα 16% Ευρωπαίων (σχεδόν ο ένας στους έξι) πιστεύει ότι αν μια γυναίκα υφίσταται σεξουαλική βία υπό την επίδραση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, είναι τουλάχιστον συνυπεύθυνη για ό,τι της συνέβη. Στις δε περιπτώσεις των νέων ανδρών ηλικίας 18-24 ετών και 25-39 ετών το ποσοστό αποδοχής αυτού του ισχυρισμού είναι 36% και 37% αντίστοιχα (22% και 21% στις γυναίκες).

Οι θεωρητικοί δεν συμφωνούν για τις αιτίες, για το γιατί οι νέες γενιές των αντρών συντηρητικοποιούνται και αποδύονται σε έναν «έμφυλο πόλεμο» (όπως συμβαίνει με την εργατική τάξη που γοητεύεται από τις απατηλές σειρήνες της Ακροδεξιάς), αλλά ξέρουν πως νιώθουν κάπως χαμένοι, αναζητούν μια ταυτότητα που αλλάζει χωρίς να βρίσκουν τον χώρο τους, αναπολούν χαμένα προνόμια που πιστεύουν ότι ήταν δεδομένα στις παλαιότερες γενιές και μεταθέτουν τις αιτίες της κρίσης τους (και) στις γυναίκες. Οποιοι κι αν είναι οι λόγοι και σε όποια ηλικία κι αν εκφράζονται, είναι αποκαρδιωτικό πόσο ισχυροί παραμένουν οι δομικοί μύθοι της πατριαρχίας πάνω στους οποίους εδράζει αυτή η κανονικοποίηση και ανοχή της βίας κατά των γυναικών.