Κορίτσια και γυναίκες μεταξύ νόσων, δίψας και σεξουαλικής βίας

«Η γυναίκα τρέχει κρατώντας τη μακριά γαλάζια φούστα της. Δεν φωνάζει. Προχωρά ανάμεσα στις πέτρες με την αγωνία ζωγραφισμένη στο πρόσωπο. Λαχανιάζει, αλλά δεν σταματά. Πηδά με κόπο πάνω από τα πλαστικά και τα σκισμένα υφάσματα ενός καταυλισμού που ήταν εκεί, αλλά τώρα δεν υπάρχει. Μόνο όταν φτάνει κοντά μας τα λόγια ξεχύνονται από το στόμα της: Λέγομαι Μπρέντα, σας παρακαλώ μπορείτε να με βοηθήσετε;». Το μόνο που ήθελε ήταν 12 ευρώ για τα φάρμακα του γιου της, τον οποίο σχεδόν ακρωτηρίασαν οι αντάρτες με τις ματσέτες τους την ώρα που επιχειρούσε να διαφύγει για ακόμη μία φορά.

Το ρεπορτάζ του δημοσιογράφου Ξαβιέ Αντελκόα για την κατάσταση των γυναικών στη σύρραξη στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) είναι χαστούκι στην εφησυχασμένη συνείδηση της Δύσης. Η Μπρέντα είναι μία από τις χιλιάδες γυναίκες που βρήκαν καταφύγιο από τον πόλεμο σε έναν αυτοσχέδιο καταυλισμό. Αλλά μετά την επέλαση των ανταρτών του Μ23 και την κατάληψη της Γκόμα και του Μπουκάβου, πλέον εκεί δεν έμεινε τίποτα. Διέταξαν την εκκένωση όλων των καταυλισμών: σε 48 ώρες να πάρουν ό,τι μπορούσαν από τα ελάχιστα υπάρχοντά τους και να κινήσουν για όπου να ‘ναι, σε μια αβέβαιη επιστροφή στο πουθενά, σε έναν επισφαλή τόπο, όπου πάνω από 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι, στην πλειονότητά τους γυναίκες και παιδιά, έχουν χάσει τα σπίτια τους.

Οσοι κίνησαν το ταξίδι της επιστροφής, βρέθηκαν σε κατεστραμμένα χωριά με ισοπεδωμένες υποδομές όπου τίποτα δεν απέμεινε από το παρελθόν τους και οι κίνδυνοι ελλόχευαν πάντα. «Πίνουμε νερό από το ρυάκι, όμως το νερό μάς αρρωσταίνει», έλεγε η 12χρονη Αμίνα που επιστρέφοντας στο Σάκε έπαθε ελονοσία, αλλά δεν υπήρχε περίθαλψη ούτε φάρμακα: σώθηκε χάρη στην κινητή μονάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, όμως φοβάται μήπως αρρωστήσει ξανά «και δεν έχω καμιά φροντίδα ούτε θεραπεία για να γίνω καλά».

«Με τις συνεχιζόμενες επιδημίες χολέρας και ευλογιάς των πιθήκων στο ανατολικό Κονγκό υπάρχει ανάγκη για περισσότερο νερό και μέτρα υγειονομικής προστασίας για να μη βαθύνει η κρίση», τονίζει ο εκπρόσωπος της Unicef στη ΛΔΚ. Τα κέντρα υγείας –ελλειμματικά και πριν από τη σημερινή κρίση– τώρα έχουν λεηλατηθεί ή εγκαταλειφθεί την ώρα που στη χώρα αυξάνουν τα κρούσματα ακόμη και ιλαράς. Οσο για τη χολέρα, στην ειδική μονάδα που έστησαν οι ΓΧΣ στην περιοχή δέχονται καθημερινά περίπου 20 κρούσματα.

Μια σύρραξη με φόντο τα ορυκτά

Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό είναι βυθισμένη σε συρράξεις εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια. Από το 1996 εκτιμάται ότι αυτές έχουν στοιχίσει τη ζωή σχεδόν πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων. Η νέα κρίση ξέσπασε τον Ιανουάριο, όταν το αντάρτικο Μ23 εισέβαλε στο Βόρειο Κίβου του Κονγκό καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσά του Γκόμα και λίγο μετά και το Μπουκάβου του Νότιου Κίβου. Μια περιοχή πλούσια σε κάποια από τα πιο πολύτιμα ορυκτά του πλανήτη.

Το Μ23 ιδρύθηκε το 2012 από Κονγκολέζους της εθνότητας Τούτσι με ηγέτη τον Σουλτάνι Μακένγκα, έναν πολέμαρχο κατηγορούμενο για εγκλήματα πολέμου, χρήση παιδιών ως στρατιωτών και σεξουαλική βία. Το αντάρτικο έχει τη στήριξη της γειτονικής Ρουάντα, που κυβερνάται (μετά τη γενοκτονία που έκαναν οι Χούτου το 1996) με σιδερένια πυγμή από τον επίσης Τούτσι πρόεδρο Πολ Καγκάμε.

Η κατάληψη αυτών των δύο καίριων πόλεων εξασφαλίζει και τον έλεγχο των μεγαλύτερων αποθεμάτων κολτανίου στον κόσμο και του 50% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, μετάλλων απαραίτητων για τις νέες τεχνολογίες. Εκεί υπάρχουν επίσης χρυσός, διαμάντια, κασσίτερος και σπάνιες γαίες. Τώρα το Μ23 ανοίγει ένα νέο μέτωπο προς τον Νότο, κοντά στην πόλη Βαλούνγκου, στον άξονα που καταλήγει στα ορυχεία χρυσού Καμιτούγκα.

Ενας πόλεμος για ματωμένα μέταλλα, χωρίς κανείς να κοιτά «τις καμίες», όπως αποκαλεί ο Αλντεκόα τις ξεχασμένες γυναίκες αυτής της σύρραξης, εγκαταλειμμένες στην τύχη τους, έρμαια μιας ατιμώρητης βίας που τις αναγκάζει σε μια συνθήκη ατέρμονης φυγής και απερίγραπτης σεξουαλικής βίας.

Αλώνοντας τα σώματα των γυναικών

Η σύρραξη στη ΛΔΚ είναι ένα χρονικό μιας αδιάκοπης φρίκης που δεν περιγράφεται με λόγια. Λέξεις που η 15χρονη Νόρμα δεν μπορεί να προφέρει μέσα στον θάλαμο ενός νοσοκομείου που μοιράζεται με άλλες 20 γυναίκες, όλες τους βιασμένες από ενόπλους το ίδιο εικοσιτετράωρο. Συνηθισμένη τακτική, που όμως με την επέλαση του Μ23 έγινε κύμα, έλεγε ο διευθυντής ενός νοσοκομείου κοντά στην Γκόμα: «Δουλεύω εδώ είκοσι χρόνια και ποτέ δεν είδα τόση βαναυσότητα και τόσο πολλές επιθέσεις σε τόσο μικρό διάστημα. Είμαστε ένας μικρός οικισμός και καθημερινά φτάνουν 10-15 κορίτσια βιασμένα από ενόπλους. Σε κάποιες έβαλαν μέχρι και σπασμένα γυαλιά και μαχαίρια στον κόλπο».

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, την εβδομάδα μετά την εισβολή στην Γκόμα από το Μ23 καταγγέλθηκαν 572 βιασμοί, ανάμεσά τους και 170 κοριτσιών. Οι αντάρτες του Μ23 κατηγορούν για αυτούς τους βιασμούς τους wazalendo («πατριώτες» στα σουαχίλι), παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές που μάχονται πλάι στον κονγκολέζικο στρατό και κρύβονται στα βουνά.

Ψέματα, όλοι οι εμπόλεμοι έχουν χρησιμοποιήσει τον βιασμό ως όπλο ταπείνωσης και υποταγής των αντιπάλων τους, λέει η 42χρονη Ανζελίκ, μητέρα 9 παιδιών, που μαζί με άλλες έξι εκτοπισμένες πήγαν στο δάσος να αναζητήσουν φαγητό για τα παιδιά τους. «Πιστεύαμε πως όλες μαζί είμαστε ασφαλείς. Αλλά ήρθαν οκτώ ένοπλοι που φώναζαν πως θα γιορτάσουν τη νίκη τους με εμάς». Μιλούσαν τη διάλεκτο της Ρουάντα και των Τούτσι του Μ23. Τις κράτησαν και τις επτά επί δύο ημέρες, τις βίασαν, τις ξυλοκόπησαν, γελούσαν με τις κραυγές της απόγνωσής τους. «Γι’ αυτούς που πολεμούν εμείς οι γυναίκες δεν είμαστε άνθρωποι, για λάφυρα και λεία μάς έχουν».