«Ποτέ μου δεν κατάλαβα το μακελειό στα Βαλκάνια»

Ο Σκοπιανός Ντέγιαν Ντουκόφσκι, στα 46 του χρόνια, θεωρείται από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς και από τους κύριους εκπροσώπους του μεταμοντέρνου θεάτρου των Βαλκανίων. Το πιο γνωστό του έργο, «Η Πυριτιδαποθήκη» (1994), έγινε πολυβραβευμένη ταινία από τον διάσημο Σέρβο σκηνοθέτη Γκόραν Πασκάλιεβιτς.

Ο Ντουκόφσκι βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες στην Ελλάδα, καθώς η Φένια Αποστόλου ανέβασε το έργο «Other Side» («Αλλη πλευρά»), στο θέατρο Vault. Το ομώνυμο βιβλίο εκδόθηκε το 2008 από τις εκδόσεις «Κέδρος» και η παράσταση της Αποστόλου ακολούθησε το κείμενο κατά γράμμα. Ενα αμάλγαμα φρίκης και έρωτα ανάμεσα σε περιθωριακές περσόνες, που προσπαθούν να «χωνέψουν» τις πληγές του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία.

Ο συγγραφέας έζησε χρόνια στη Γερμανία, επέστρεψε στην πατρίδα του για να διδάξει στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αγ. Κυρίλλου και Μεθοδίου της ΠΓΔΜ και τώρα εργάζεται στον Εθνικό Θέατρο των Σκοπίων ως δραματουργός. Εζησε ως νέος τον πόλεμο και η εμπειρία αυτή τον ακολουθεί σε όλα του τα γραπτά. «Περνάει καιρός μέχρι να κάτσω να γράψω», μας λέει. «Ισως γιατί, όταν το κάνω, είναι σαν να πεθαίνω. Μου παίρνει τρομερή ενέργεια».

Με το «Other Side» ο Ντουκόφσκι ολοκλήρωσε μια τριλογία για τα Βαλκάνια (μαζί με το «Τα Βαλκάνια δεν έχουν πεθάνει» και την «Πυριτιδαποθήκη»), περιγράφοντας με τον πιο σαφή τρόπο τη φρίκη του πολέμου και ειδικά του εμφυλίου. Πρόκειται για ένα έργο σκληρό, όσο και αθώο. Η Φένια Αποστόλου σκηνοθετεί καθηλωτικά τους Παναγιώτη Μπρατάκο, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Δημοσθένη Ελευθεριάδη και Μαρία Αποστολακέα, οι οποίοι χρησιμοποιούν το ταλέντο τους στο έπακρο. Και μάλιστα σε ένα δύσκολο έργο, που το «εγώ» του ήρωα (και κατ’ επέκταση του θεατή) χάνεται ανάμεσα στην επιθυμία και την ανάγκη, στο γέλιο και τον πόνο.

«Αυτό που προσωπικά με εντυπωσίασε στην παράσταση ήταν πως αν και δεν μπορούσα να ακολουθήσω τους διαλόγους, ο ρυθμός ήταν τόσο δυνατός και ξεκάθαρος, που μπορούσα να την παρακολουθήσω, σαν να ήξερα τη γλώσσα», μας λέει ο συγγραφέας. «Η Φένια κατόρθωσε να σωματικοποιήσει τις λέξεις και να χορογραφήσει τα νοήματα με έντονα δραματικό τρόπο και, μάλιστα, έχοντας να διαχειριστεί και τον μικρό χώρο του θεάτρου. Εγώ δεν θα μπορούσα να το κάνω τόσο καλά, με τόσους ηθοποιούς, σε αυτές τις μικρές διαστάσεις. Είναι ευρηματική και ταλαντούχα. Γι’ αυτό θα προσπαθήσω η παράσταση να έρθει το φθινόπωρο στα Σκόπια».

Παρακολουθώντας το έργο, δεν ξέρεις αν ο συγγραφέας παίζει με το μυαλό ή με τις τύψεις του. «Το να μιλάς για τον πόλεμο είναι έντονη εμπειρία. Το να τον ζεις σε στιγματίζει για όλη σου τη ζωή. Ακόμη και να τον παρακολουθείς από μακριά σε γεμίζει ενοχές», μας εξηγεί ο Ντουκόφσκι. «Η πρωταγωνιστική φιγούρα στο έργο είναι πραγματικό πρόσωπο. Πρόκειται για έναν μαριονετίστα, που είχα γνωρίσει στα Σκόπια τη μέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία. Είχε έρθει να δώσει παράσταση. Τις λάτρευε τις μαριονέτες του. Ηταν ένας ηλικιωμένος ομοφυλόφιλος, γεμάτος ζωντάνια και δημιουργικότητα».

Τον ξανασυνάντησε ύστερα από περίπου δέκα χρόνια. «Είχε αλλάξει η ματιά του», μας λέει. «Ηταν τρομερή εμπειρία για μένα. Τον κοίταξα και ένιωσα όλη τη βία του πολέμου, πριν καν μιλήσουμε. Για να μου εξηγήσει τι έζησε, μου αφηγήθηκε την ιστορία που λέει και ο πρωταγωνιστής στο έργο: στη γειτονιά του, μετά τους βομβαρδισμούς, έβλεπες παντού σκυλιά ράτσας να γυρνούν στους δρόμους. Είχαν πεθάνει τ’ αφεντικά τους και τα ίδια έζησαν ελάχιστα, καθώς δεν ήξεραν πώς. Τελικά, μόνο τα αδέσποτα επιβίωσαν. “Από σκυλιά ράτσας γίναμε κι εμείς οι νοικοκυραίοι αδέσποτοι τελικά για να επιβιώσουμε”, μου είχε πει».

Μπορεί ο Ντέγιαν Ντουκόφσκι να είναι ικανοποιημένος με τη σημερινή καλλιτεχνική σκηνή της ΠΓΔΜ, ωστόσο δεν μπορεί να ξεχάσει το παρελθόν: «Εχουμε το “Skomrahi”, που είναι η Βαλκανική Συνάντηση Πανεπιστημιακών Σχολών Θεάτρου και γίνεται κάθε χρόνο στα Σκόπια, όπως και το διεθνές φεστιβάλ θεάτρου “Faces without masks”, που γίνεται τα τελευταία οκτώ χρόνια και, μάλιστα, ξεκινάει τώρα, αρχές Απριλίου, και πάλι στα Σκόπια. Ωστόσο, τα πάντα έχουν αλλάξει...». Και διευκρινίζει: «Μεγάλωσα στη Γιουγκοσλαβία πριν διαλυθεί. Μπορεί να ζούσαμε υπό κομμουνιστικό καθεστώς, αλλά νιώθαμε ελεύθεροι. Δεν είχαμε τον κομμουνισμό ούτε της Σοβιετικής Ενωσης ούτε της Αλβανίας. Ηταν καλά τότε. Και μεταξύ μας υπήρχε αρμονική συνύπαρξη. Με τον πόλεμο, όλα άλλαξαν. Ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί χρειάστηκε να γίνει αυτό το μακελειό. Οι κάθε είδους εθνικισμοί είναι ολέθριοι για τον άνθρωπο. Στο “Other Side” φαίνεται ξεκάθαρα αυτό»

«Εθνικιστικές αηδίες»

Ετοιμάζει ένα καινούργιο έργο, για έναν άνδρα που δεν αντέχει τίποτε πλέον και προσπαθώντας να ξεπεράσει τα στερεότυπα του συστήματος, ζει κάτι σαν τον «Ρινόκερο» του Ιονέσκο. «Είναι ένα έργο υπαρξιακό και γεμάτο ενέργεια αποδόμησης. Ο ήρωας δεν αντέχει την κοινωνική και προσωπική ανισορροπία και οδηγείται στο παράλογο. Φυσικά και αυτό έχει να κάνει με τα μεταπολεμικά τραύματα», μας λέει. «Θα γίνει και ταινία. Ψάχνουμε παραγωγούς».

Ερχεται πάντα με χαρά στην Ελλάδα. Τις διαφορές μας με την ΠΓΔΜ τις θεωρεί «εθνικιστικές αηδίες»: «Γράφω στη γλώσσα μου, τα μακεδονικά. Ζω στα Σκόπια. Διδάσκω εκεί. Δεν είμαι απόγονος κανενός Αλεξάνδρου. Αν θες να πεις ότι είμαι κάτι, είμαι πανκ. Μου αρέσει αυτή η ελευθερία, έχω μείνει στα χρόνια της νιότης μου, που το πανκ ήταν τρόπος ζωής. Ολα αυτά που μας χωρίζουν με τους Ελληνες δεν είναι παρά εθνικιστικές παθογένειες. Είμαστε γείτονες και ως τέτοιους σας νιώθω».

Φένια Αποστόλου

Στην Τέχνη η διαφορετικότητα είναι το ζητούμενο

Η σκηνοθέτις Φένια Αποστόλου έχει διανύσει τη δική της μεγάλη πορεία. Πρώτα ως χορευτής στις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων και χορογράφος. Εδώ και κάποια χρόνια ως δημιουργός και δικών της παραστάσεων, γυναίκα πλέον.

«Κι εγώ πέρασα στην “άλλη πλευρά”, όπως είναι και ο τίτλος του έργου, αλλά το έκανα από μόνη μου, δεν εξοστρακίστηκα από κάποιο σύστημα. Οι ήρωες του Ντουκόφσκι έχουν βαθιά τραύματα μέσα τους, είναι κολασμένοι. Κατά κάποιο τρόπο, έτσι ήμουν κι εγώ ως αγόρι που ένιωθε γυναίκα. Πέρασα στην άλλη πλευρά από μόνη μου, για να βρω την προσωπική ευτυχία. Ωστόσο, στην επαγγελματική μου ζωή ποτέ δεν έχω αισθανθεί περιθωριακή. Ισα ίσα, πάντα συνεργαζόμουν με τους καλύτερους, σε μεγάλα και σπουδαία πρότζεκτ. Οι δημιουργοί έβλεπαν τι έχω μέσα μου και μου έδιναν κυρίως γυναικείους ρόλους. Ετσι, μέσω της Τέχνης κατόρθωνα να βγάλω το φως που είχα εντός μου, καθότι παλαιότερα ήμουν πιο σκοτεινή, εγκλωβισμένη σε ένα ξένο σώμα. Στους καλλιτεχνικούς χώρους η διαφορετικότητα είναι το ζητούμενο και τα κοινωνικά στερεότυπα δίνουν τη θέση τους στη φαντασία και το υπερβατικό, οπότε πάντα ένιωθα ασφαλής και ευτυχισμένη. Εξάλλου, η Τέχνη είναι η διαφυγή προς το όνειρο. Μέσω αυτής ζεις όσα δεν ζεις στην πραγματική ζωή. Πλέον νιώθω και προσωπικά πιο κοινωνική, πιο φωτεινή, πιο αισιόδοξη. Και ως δημιουργός η ίδια παραστάσεων όπως αυτή, νιώθω και περισσότερο αυτάρκης».

Η Φένια Αποστόλου θα πρωταγωνιστήσει στην παράσταση «BELL EΛEN – Η (αιώνια) τραγωδία της Ελένης» σε κείμενο και σκηνοθεσία Δημήτρη Φοινίτση, από τις 20 Απριλίου στο «Από Μηχανής Θέατρο».

Info:

Στο θέατρο Vault (Μελενίκου 26, Βοτανικός, 213 0356472 – 6945 993870), κάθε Τετ., Πέμ. 21.00 (σταματά 2/4 και συνεχίζεται από 15/4). Ακατάλληλη για παιδιά κάτω των 16 ετών. Παίζουν: Δημοσθένης Ελευθεριάδης, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Παναγιώτης Μπρατάκος, Μαρία Αποστολακέα. Χορεύουν: Κωστής Τσιαμάγκας, Ανδριανή Θεοδωροπούλου.