Με τον Χάρη συνεργαζόμασταν από την κοιλιά της μάνας μας

«Θα πάω να δω τον Πάνο Κατσιμίχα στη «Σφίγγα»», είπα στην παρέα. «Τον Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα;», μου απαντά ένας. «Τον Πάνο Κατσιμίχα», επαναλαμβάνω, «ξέρω, σε όλους μας πάει το Χάρης και το Πάνος αυτόματα, αλλά είναι Πάνος σκέτο».

Η δύναμη της συνήθειας, θα μπορούσε να πει κάποιος, η δύναμη των τραγουδιών είναι το πιο σωστό όμως. Από το επόμενο Σάββατο λοιπόν και για όλα τα Σάββατα του Δεκεμβρίου, στη μουσική σκηνή «Σφίγγα» στο κέντρο της Αθήνας, τρεις τραγουδοποιοί από διαφορετικές γενιές, ο Πάνος Κατσιμίχας, ο Κώστας Λειβαδάς και ο Δημήτρης Καρράς, ενώνουν δυνάμεις και τραγούδια. Εκεί θα τους πετύχουμε. Και αυτή η μουσική συνάντηση στάθηκε η αφορμή για μια κουβέντα με τον Πάνο Κατσιμίχα, έναν από τους ήρωες της εφηβείας μας.

• Είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο τελικά να συνεργάζονται δύο αδέλφια μεταξύ τους;

Εξαρτάται. Εξαρτάται από πάρα πολλά πράγματα. Οπως τον χαρακτήρα του καθενός, το είδος της σχέσης που έχουν μεταξύ τους, τη διαφορά ηλικίας, τα προσωπικά ζητούμενα και στόχους που βάζει ο καθένας στη ζωή του.

• Εσύ και ο Χάρης, λοιπόν;

Εγώ κι ο Χάρης δεν είχαμε αυτή την πολυτέλεια. Βλέπετε, ήμασταν αναγκασμένοι να συνεργαστούμε από την κοιλιά για να επιζήσουμε και να γεννηθούμε. Επρεπε να μοιραστούμε τα πάντα επί 9 ολόκληρους μήνες. Θέλαμε-δεν θέλαμε, μάθαμε να συνυπάρχουμε. Ετσι συμβαίνει με όλους τους δίδυμους. Από κει και πέρα, είχαμε την ευτυχία και την τύχη να έχουμε τα ίδια ενδιαφέροντα στη ζωή μας και το ίδιο ταλέντο πάνω στη μουσική. Αν όμως δεν υπήρχε αυτή η ταύτιση σε καλλιτεχνικό επίπεδο, ίσως να μη συνεργαζόμασταν ποτέ. Πάλι αγαπημένοι θα ήμασταν, πάλι αδέρφια θα ήμασταν, αλλά δεν θα γνωρίζατε τον Χάρη και τον Πάνο ως συνδημιουργούς.

• Οταν συνέχισες μόνος σου ένιωσες πιο ευάλωτος;

Ευάλωτος σίγουρα δεν ένιωσα, γιατί αυτόματα γεννήθηκε μέσα μου η αντίδραση να συνεχίσω και για τους δυο μας. Απλά μου έλειπε η παρέα μου, ο κολλητός μου και στο δημιουργικό στάδιο της προσπάθειας (στη δημιουργία δηλαδή των τραγουδιών και των δίσκων) και στις συναυλίες. Κι αυτό μου έκανε μια αφόρητη μοναξιά. Σιγά σιγά όμως συνήθισα. Ευτυχώς με βοήθησε η έμφυτη τάση μου, να μην τα παρατάω διόλου εύκολα.

• Ενιωσες πιο απελευθερωμένος μήπως;

Δεν νομίζω ότι συνέβη κάτι τέτοιο. Ηταν μια ελευθερία την οποία δεν διάλεξα, ούτε είχα ζητήσει ποτέ. Μια χαρά ήμουν μαζί με τον αδερφό μου. Παρ’ όλα αυτά συνέχισα. Δεν βαριέσαι. Υστερα από πορεία τόσων χρόνων, κατάλαβα ότι τελικά σχεδόν τίποτα δεν επιλέγουμε. Τα πιο πολλά μάς τα επιβάλλουν η ανάγκη και η ζωή η ίδια.

• Το κάθε συγκρότημα ταιριάζει σε μια συγκεκριμένη εποχή; Υπάρχουν ονόματα που βγήκαν σε... λάθος εποχή και χάθηκαν ενώ άξιζαν;

Ναι, φυσικά και υπάρχουν, αλλά δεν τα αναφέρω, γιατί δεν ξέρω αν οι ίδιοι θα ήθελαν κάτι τέτοιο. Ομως, δυστυχώς, δεν φτάνει μόνο το ταλέντο. Αν το ταλέντο δεν συνοδεύεται από επιμονή, υπομονή και αφοσίωση, έχει δυστυχώς 99% πιθανότητες να χαθεί, δεδομένου ότι ο δρόμος δεν είναι ποτέ στρωμένος με ροδοπέταλα.

• Κάθε γενιά έχει και τους τραγουδοποιούς της;

Εννοείται. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Οτι επειδή είναι προηγούμενης γενιάς πρέπει να τους θάψουμε στη σιωπή και τη λήθη; Η μία γενιά δίνει τη σκυτάλη στην επόμενη. Αν διασπαστεί αυτή η αλυσίδα, διασπάται αυτόματα και η συλλογική μνήμη.

• Μπορούν αυτές οι γενιές να ανακατεύονται μεταξύ τους;

Οχι μόνο μπορούν, αλλά επιβάλλεται. Εγώ πάντως το τηρώ απαρέγκλιτα. Πάντα στις συναυλίες μου φιλοξενώ τραγούδια των προηγούμενων γενεών. Και Χατζιδάκι τραγουδάω και Θεοδωράκη και Λοΐζο και Μούτση και Μικρούτσικο και Μαρκόπουλο και Λεοντή και όλους τους μεγάλους δημιουργούς των προηγούμενων δεκαετιών. Οσο δε για τους νεότερους, έτσι κι αλλιώς, το κάνω από χρόνια.

• Οπως θα κάνεις και τώρα με τον Κώστα Λειβαδά και τον Δημήτρη Καρρά...

Γι’ αυτό άλλωστε και το πρόγραμμα ονομάζεται «30 χρόνια τραγούδια, τρεις γενιές τραγουδοποιών». Η Λένα Παππά σε ένα σπουδαίο ποίημά της με τον τίτλο «Τα παλιά καλοκαίρια» λέει: «Τίποτα τίποτα δε χάθηκε στ’ αλήθεια, όλα είναι εδώ. Κι αν η ελπίδα το μέλλον συντηρεί, η μνήμη τρέφει το παρόν το παρελθόν μας δικαιώνοντας, γιατί ό,τι υπήρξε μια φορά, δε γίνεται να πάψει να έχει υπάρξει». Το μελοποιήσαμε κάποτε και το τραγουδήσαμε με τον Χάρη αυτό το ποίημα. Το θυμάται άραγε πια κανείς;

• Οι Ελληνες διαθέτουν μουσικό αισθητήριο;

Οι Ελληνες είχαμε πάντα μουσικό αισθητήριο, αλλά δυστυχώς, έχουμε κι ένα πολύ μεγάλο ελάττωμα. Καταπίνουμε σαν γλάροι, αμάσητο, οτιδήποτε σκουπίδι μάς πετάει στα μούτρα η τηλεόραση. Οπότε το μουσικό αισθητήριο πάει κατά διαόλου.

• Τι θεωρείται ύβρις στη μουσική;

Θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας κακός στίχος, μια κακή μελωδία, μια κακή ερμηνεία ή ένα κακόηχο μουσικό έργο. Ομως, όχι. Αυτό συνήθως είναι, μια καλών προθέσεων προσπάθεια, που δυστυχώς απέτυχε. Υβρις πραγματική και μάλιστα συνειδητή και οργανωμένη είναι αυτό που διαπράττει ένα κύκλωμα «εταιρειών, παραγωγών, καλλιτεχνών», δηλαδή διάφορα λαμόγια χαμηλού μορφωτικού και ηθικού επιπέδου, που θέλουν σώνει και καλά να γίνουν πλούσιοι και διάσημοι μέσω της μουσικής, ακόμα και ποδοπατώντας την. Αυτό είναι ύβρις.

• Πόσο σημαντική είναι η επιτυχία στην έμπνευση ενός δημιουργού;

Η έμπνευση και η επιτυχία είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η έμπνευση λειτουργεί αυτόνομα και ερήμην μας, ακριβώς όπως ο έρωτας. Ομως κανείς δεν ξέρει πού θα οδηγηθεί ένας έρωτας, αν θα έχει δηλαδή ευτυχή ή ατυχή κατάληξη. Είναι φυσικά αυτονόητο ότι η επιτυχία λειτουργεί σαν μια ένεση αισιοδοξίας στον δημιουργό και του δίνει τη δύναμη να συνεχίσει. Η προσδοκία της επιτυχίας είναι κάτι ανθρώπινο και θεμιτό. Αρκεί να μη γίνεται αυτοσκοπός.

• Ποιο ήταν το πιο υπέροχο γεγονός που σου συνέβη στην πορεία σου τόσα χρόνια;

Η συνάντησή μου με τον Μπομπ Ντίλαν, δύο βράδια, 22 και 23 Ιουνίου, όπου έπαιξα support στις δύο συναυλίες του στον Λυκαβηττό. Εκεί το πρώτο απόγευμα, ο μάνατζέρ του με πήγε στο καμαρίνι του, τον γνώρισα, του έκανα δώρο ένα βιβλίο και μια φυσαρμόνικα, είπαμε δυο λόγια. Η συγκεκριμένη συνάντηση είναι για μένα ό,τι πιο συγκλονιστικό και μαγικό μού έχει συμβεί στη ζωή μου.

• Και ένα απογοητευτικό γεγονός;

Οχι γεγονός, γεγονότα, τα οποία προήλθαν όλα από χαμηλού επιπέδου ανθρώπους που μας περιτριγύριζαν όλα αυτά τα χρόνια, μανατζαραίους, διοργανωτές συναυλιών, ανευθυνο-υπεύθυνους διευθυντές εταιρειών, όλοι με το χέρι στην τσέπη μας, όλοι να μας κλέβουν ανελέητα. Και σαν να μην έφταναν αυτοί, είχαμε και τους διάφορους πληρωμένους κονδυλοφόρους των σκουπιδοπεριοδικών του lifestyle και της ξεφτίλας, που μας έβριζαν, βαλτοί από τα αφεντικά τους, έτσι, γιατί τα αφεντικά τους δεν βολεύονταν με τον τρόπο που σκεφτόμασταν, με αυτά που λέγαμε στις συνεντεύξεις μας, που τραγουδούσαμε στα τραγούδια μας και γενικά με τον τρόπο ζωής μας. Τους χαλούσαμε τη μανέστρα.

Ερχονται άγριες εποχές, πρέπει να αντιδράσουμε τώρα στον φασισμό

• Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες φταίνε για την οικονομική κρίση;

Ναι... φταίνε οι μετανάστες, οι πρόσφυγες και ο... Χατζηπετρής, που λέει κι ο Κηλαηδόνης. Η χρεοκοπία ουσιαστικά δρομολογήθηκε από τη Μεταπολίτευση και ήταν πια σίγουρη και με τη βούλα, από τη στιγμή που υπογράψαμε να αναλάβουμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οσοι διέθεταν τη στοιχειώδη ευαισθησία, να διαταράξουν τη νιρβάνα της καλοπέρασης στις δεκαετίες των ‘90s και των ‘00s, την έβλεπαν την καταστροφή να έρχεται.

Από τη μία, ήταν το ανάξιο των περιστάσεων πολιτικό σύστημα του λαϊκισμού, του οπορτουνισμού και του οχαδερφισμού κι από την άλλη εμείς, ο λαός, που δεν βλέπαμε, από άγνοια, ή κάναμε ότι δεν βλέπουμε από αδιαφορία ή κουτοπονηριά ή ό,τι άλλο θέλεις πες το τέλος πάντων.

Και όλο αυτό το μίγμα είχε διαμορφώσει μια κατάσταση και όποιος τολμούσε να πει «μα βρε παιδιά, πού πάει όλο αυτό το πράγμα, πού θα καταλήξει;», αυτόματα δεχόταν επίθεση από όλες τις πλευρές και τον στόλιζαν με κοσμητικά επίθετα του τύπου: γραφικός, καταστροφολόγος και μίζερος. Και να τώρα τα αποτελέσματα. «Ολοι εμείς σε ένα βαθύ μπουντρούμι γιοχοχό και ένα μπουκάλι ρούμι».

• Σου αρέσει αυτή η κυβέρνηση;

Είτε μου αρέσει είτε όχι, δυστυχώς ένα πράγμα ξέρω πολύ καλά. Καμιά κυβέρνηση, οποιαδήποτε κυβέρνηση οποιουδήποτε κόμματος από όσα υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι παραπάνω ή κάτι λιγότερο από όσα έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ. Οταν χάσεις έναν πόλεμο και συνθηκολογήσεις άνευ όρων, δεν έχεις άλλο δρόμο από εκείνον που θα σου επιβάλουν. Είδαμε άλλωστε και τους προηγούμενους πριν από τον ΣΥΡΙΖΑ τι έκαναν. Αστα, φίλε, έχουμε πολλή ανηφόρα μπροστά μας.

• Υπήρχε κάτι που θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει, αλλά δεν το κάναμε;

Το μόνο ήταν να σηκωθούμε να φύγουμε, ξαναγυρίζοντας στο εθνικό μας νόμισμα. Ομως αυτά είναι όνειρα θερινής νυκτός, είναι προσωπική μου γνώμη και μπορεί να κάνω και λάθος. Πάντως, ένα πράγμα ξέρω στα σίγουρα: ότι για να γίνει κάτι τόσο τολμηρό και δύσκολο, χρειάζεται κατ’ αρχάς ένας λαός ενωμένος, με σύμπνοια και κοινή απόφαση. Βλέπετε εσείς να υπάρχει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα; Ετσι ήμασταν πάντα, διχασμένοι και αλληλοσπαρασσόμενοι. Η γνωστή ελληνική τραγωδία.

• Ναι, αλλά και η Ευρώπη; Και αυτή, όπως και όλος ο κόσμος, πάει προς τα ακροδεξιά...

Ναι, το ξέρω. Ολοι το ξέρουμε αυτό, ακόμα και οι πιο αδιάφοροι, ακόμα και οι πιο απληροφόρητοι. Ολοι το ξέρουν ότι ο κόσμος βαδίζει ντουγρού προς τον φασισμό. Το θέμα όμως δεν είναι τι κάνουν οι φασίστες, το θέμα είναι τι κάνουμε όλοι εμείς οι υπόλοιποι.

• Τι να κάνουμε;

Θα καθίσουμε να τους κοιτάμε ή θα πάρουμε μια θέση ενεργή απέναντί τους πια; Το πράγμα έχει φτάσει στο απροχώρητο. Κι αυτό που λέω τώρα δεν αφορά μόνο τον ελληνικό λαό, αλλά όλη την Ευρώπη.

Τον Ιούλιο που μας πέρασε, έγραψα ένα τραγούδι και το εξέδωσα ψηφιακά (πώς αλλιώς;), γραμμένο και τραγουδισμένο στα αγγλικά. Μιλά για αυτό το θέμα ακριβώς. Ο τίτλος του είναι «The Black Serpent is back (Hello Europe)». Ερχονται πολύ άγριες εποχές. Πρέπει να αντιδράσουμε τώρα, όσο είναι καιρός και όσο είμαστε, ακόμα, περισσότεροι από αυτούς.

• Να ονομαστεί Βόρεια Μακεδονία ή... να βγούμε με τα όπλα στα βουνά;

Γι’ αυτά τα σοβαρά εθνικά ζητήματα αποφασίζουν μονάχα οι λαοί, μέσω της άμεσης δημοκρατίας, δηλαδή με δημοψήφισμα. Δεν γίνεται για ένα τόσο κρίσιμο θέμα να αποφασίσει ένα κόμμα και μία κυβέρνηση μόνη της. Αυτά, αν θέλουμε να μιλάμε τίμια και σοβαρά. Τώρα, όσον αφορά τα «όπλα και τα βουνά», δεν ξέρω για το πρώτο, αλλά με την παράνοια που ζούμε τα δέκα τελευταία χρόνια, τα βουνά φοβάμαι ότι θα τα πάρουμε κάποια στιγμή, όλοι μαζί. Οπως σε βλέπω και με βλέπεις, φίλε...

● INFO: Μουσική σκηνή «Σφίγγα». Ακαδημίας και Ζωοδόχου Πηγής (είσοδος στον πεζόδρομο Κιάφας 13), τηλ. 211-4096149. Ωρα έναρξης: 22.30. Τιμή εισόδου στο μπαρ: 15 ευρώ με μπίρα ή κρασί. Συμμετέχει και η Νατάσα Καμπαστάνα.