Αναζητώντας τον δρόμο για το σπίτι

Πού βρίσκεται άραγε το σπίτι μας; Να ένα ερώτημα που νομίζουμε ότι δεν μας αφορά, ότι αποτελεί εξαίρεση μέσα στον κόσμο της κανονικότητας που ζούμε.

Ολοι έχουμε ένα σπίτι. Εχουμε; Τελικά ανακαλύπτουμε, με όλο και περισσότερες αφορμές, ότι η μετακίνηση, η αναζήτηση της εστίας και κατ’ επέκταση η αναζήτηση της ταυτότητας δεν αποτελούν την εξαίρεση, αλλά σχεδόν τον κανόνα για έναν πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων.

Η ιστορία του 20ού αιώνα είναι μια ιστορία τεράστιων μετακινήσεων, μεταναστεύσεων και προσφυγιάς.

Και ο 21ος αιώνας έχει στο όνομά του πια τη λέξη «πρόσφυγας».

Την έννοια του σπιτιού έρχονται και διερευνούν Ελληνες και Τούρκοι καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση «Home» στη Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φωτογραφίας Photometria.

Tο σπίτι ως μνήμη, ως συναίσθημα, ως πολιτισμό, κοινή παράδοση, χειρονομία, γλώσσα ή νοοτροπία παρουσιάζουν οι φωτογράφοι Εύα Βουτσάκη, Selen Tuğrul, Korhan Karaoysal, Λίλα Ζώτου, Neslihan Koyuncu, Δημήτρη Ραπακούσης και Φωτεινή Παπαχατζή (μέχρι 30/6).

Συναντήσαμε τη Φωτεινή Παπαχατζή την ώρα που έστηνε τις φωτογραφίες και το υλικό της.

Σιγά σιγά άρχισε να αποκαλύπτεται το δικό της ταξίδι στην οικογενειακή μνήμη, που είχε κι αυτό μια διαδρομή μέσω του Αιγαίου το 1922.

«Η ιστορία ξεκίνησε από μια φωτογραφία από έναν θείο μου που έδειχνε το σπίτι της γιαγιάς μου στο Μπουρντούρ, το αρχαίο Πολυδώριο, στο κέντρο της Τουρκίας κι έγραφε δίπλα την οδό: Ζαφέρ μαχαλάς, Ουλούς σοκάκ. Αυτό έδωσε το έναυσμα για μια έρευνα πάνω στην ίδια μου την ταυτότητα, μία ταυτότητα που είναι τραυματισμένη από το ξερίζωμα της οικογένειας στο Μπουρντούρ. Κάνω αυτό το ενδοσκοπικό ταξίδι, της πραγματικής και συμβολικής αναζήτησης του σπιτιού της γιαγιάς, το οποίο το βρίσκω για να έρθω πάλι αντιμέτωπη με τους φόβους μας και με τον καθρέφτη μας», μας λέει.

Για τη φωτογράφο Εύα Βουτσάκη, που ασχολείται ιδιαίτερα με το θέμα της μνήμης, οι εκκινήσεις ήταν διαφορετικές:

«Ο παππούς μου επέζησε από στρατόπεδο συγκέντρωσης, το Αουσβιτς. Ηταν από την Κρήτη και πήγε ως κρατούμενος γιατί βοήθησε δύο Ιταλούς. Προσπαθούσα από παιδί να καταλάβω αυτόν τον βαθύ πόνο που είχε μέσα του και 19 χρονών πήγα στο Αουσβιτς και είδα τι είχε ζήσει. Ηταν κάτι που είχα στην άκρη του μυαλού μου για πολλά χρόνια και το 2015 με τους πρόσφυγες στη Λέσβο έκλαιγα και αναρωτιόμουν γιατί νιώθω τόσο πόνο. Και συνειδητοποίησα ότι είναι αυτό το απόθεμα πόνου που έχω, που έχει πηδήσει γενεές και έχει διασωθεί. Από το 2008, επίσης, συλλέγω φωτογραφικά άλμπουμ και προσπαθώ να διασώσω μνήμες ανθρώπων. Είναι φωτογραφίες που βρίσκω σε παλιατζίδικα και πάντα με σοκάρει το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι κάποτε είχαν οικογένεια, κάποιοι τους αγαπούσαν και με θλίβει ότι είναι κάπου ξεχασμένοι σήμερα. Εφτιαξα συνεπώς ένα ιδεατό άλμπουμ, το οποίο είναι τελικά δικό μου γιατί είμαι κι εγώ μέρος του σύμπαντος, είμαστε αυτό που λέει και ο Γιουνγκ συλλογικό ασυνείδητο» μας λέει για την εγκατάστασή της.

Μικρές ιστορίες πίσω από τις φωτογραφίες σε μια πόλη σαν τα Ιωάννινα, που φέρει ακόμα τα ίχνη των μεγάλων και τραυματικών «μετακινήσεων», της ανταλλαγής των πληθυσμών μετά το '22, της γενοκτονίας της γιαννιωτοεβραϊκής κοινότητας το 1944, της οικονομικής μετανάστευσης χιλιάδων ανθρώπων, πριν και μετά τον πόλεμο.

Μια διαρκής κατάσταση μετάβασης που συνεχίζεται ώς τις μέρες μας, πολλές φορές αδιόρατα, άλλες φορές έντονα ορατά.

Μόλις πριν από λίγα χρόνια, τα κύματα των μεταναστών από την Αλβανία περνούσαν από την πόλη.

Και μόλις λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη, στον καταυλισμό του Κατσικά, χίλιοι πρόσφυγες ζουν σήμερα σε ένα no man’s land αναζητώντας τον δρόμο για το δικό τους σπίτι.