Ταφικό έθιμο ή γιορτή ζωής;

Η τελετουργία που ζωντανεύει περισσότερο από έναν αιώνα, φέρνοντας τις οικογένειες ποντιακής καταγωγής να στήνουν τραπέζια στα μνήματα των δικών τους κι εκεί να τρώνε και να πίνουν, ενεγράφη πρόσφατα στο Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας και φέτος πάλι με πρωτοβουλία της Ενωσης Ποντίων Σουρμένων πλαισιώνεται με πενθήμερες εκδηλώσεις που ξεκίνησαν από χθες στον Δήμο Ελληνικού - Αργυρούπολης

Το «Παμποντιακόν Πανοΰρ 2025 τη Θωμά ’ς σα Σούρμενα» συμπληρώνει φέτος 103 χρόνια αναβίωσης, όσα περίπου και οι εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες του Πόντου που γλίτωσαν τον αφανισμό και ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές εστίες ξεκίνησαν το μεγάλο και επώδυνο ταξίδι προς το άγνωστο, με ορισμένους εξ αυτών να φτάνουν και να εγκαθίστανται στην πόλη των Νέων Σουρμένων, στον σημερινό Δήμο Ελληνικού - Αργυρούπολης. Και αν το πρώτο μέλημά τους ήταν η επιβίωση των οικογενειών τους σε αντίξοες συνθήκες, που τα αδέλφια στη μητέρα Ελλάδα φρόντιζαν να τις μετατρέψουν και σε ιδιαίτερα αφιλόξενες –όπως συμβαίνει διαχρονικά έως τις ημέρες μας για τους πρόσφυγες, ασχέτως από πού προέρχονται–, η διατήρηση της γλώσσας και των εθίμων, των παραδόσεων και του πολιτισμού, ως βασικών στοιχείων της εθνικής ταυτότητας των Ποντίων, αποτέλεσαν κοινό στόχο για τους εκτοπισμένους.

Βαθιά θρησκευόμενοι οι Πόντιοι της εποχής «...δεν λησμόνησαν ούτε στιγμή, ως ιερή παρακαταθήκη, την τιμή στους νεκρούς τους, το “Ταφικό Εθιμο”. Ενα έθιμο που διασώζεται από την αρχαιότητα και συνεχίζεται μέσα στη χριστιανική πίστη», όπως σημειώνει η Ενωση Ποντίων Σουρμένων, που διοργανώνει και φέτος, για 103η χρονιά, το πενθήμερο «Παμποντιακόν Πανοΰρ 2025 τη Θωμά ’ς σα Σούρμενα», από τις 23 έως τις 27 Απριλίου. Οι πενθήμερες εκδηλώσεις (ξεκίνησαν χθες, όταν πραγματοποιήθηκε ημερίδα αφιερωμένη στη μνήμη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, με θέμα «Το Νέο Ανατολικό Ζήτημα. Από το Δικαίωμα στη Μνήμη, στην 19η Μαΐου ως Διεθνή Ημέρα Θυμάτων του Κεμαλισμού» και συνεχίζονται με θεατρική παράσταση, χορούς, παραδοσιακό γλέντι) κορυφώνονται την Κυριακή του Θωμά, ημέρα που λαμβάνει χώρα το Ταφικό Εθιμο με την τέλεση της Πανηγυρικής Κυριακάτικης Θείας Λειτουργίας στον Ιερό Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στα Σούρμενα. Αμέσως μετά, τα μέλη της κάθε οικογένειας και οι φίλοι κατευθύνονται σε πομπή στο κοιμητήριο και εκεί βιώνουν το «Χριστός Ανέστη». Δεν υπάρχει θάνατος και φόβος. Η απόσταση με τον άλλο κόσμο γεφυρώνεται με την αναστάσιμη χαρά σε μια πανηγυρική μετάβαση. Στα λευκά τραπεζομάντιλα που στρώνονται στα μνήματα, που είναι στολισμένα με λουλούδια, τοποθετούνται τα κόκκινα αυγά και τα τσουρέκια, τα εδέσματα της Λαμπρής μαζί με άφθονο ούζο και το θυμιατό που καίει. Συνδαιτυμόνες στα μνήματα των δικών τους οι ζώντες που περιμένουν τους ιερείς για το καθιερωμένο τρισάγιο. Τρώγουν και πίνουν, συνομιλούν ζωηρά και άνευ θλίψεως, χύνουν μια γουλιά από το πιοτό τους στη μνήμη κάθε αγαπημένου, ζωντανεύουν τις αναμνήσεις των προσφιλών προσώπων, τις καλοσύνες και τις ομορφιές τους. Η Αναστάσιμη χαρά της ορθόδοξης παράδοσης βιώνεται, έστω για αυτή την ημέρα του χρόνου, αποστρέφοντας το πρόσωπο στον ανίκητο θάνατο.

«Οι οικιστές της περιοχής μας, πρόσφυγες από τον Ιστορικό Πόντο, ιδρύοντας τον σύλλογό μας το 1924, κατάφεραν μέσα σε χαλεπούς καιρούς να κρατήσουν ζωντανή την ταυτότητά τους. Μια ταυτότητα που στηρίζεται στην Ιστορία, τη Γλώσσα, τη Θρησκεία, τα Ηθη και τα Εθιμα που έφεραν από την Αλησμόνητη Πατρίδα και μεταλαμπάδευσαν στις νεότερες γενιές. Η Ενωση Ποντίων Σουρμένων έχει περάσει πλέον στον 2ο αιώνα ζωής της και ως γνήσιος εκφραστής της Ποντιακής Παράδοσης και θεματοφύλακας του “Ταφικού Εθίμου”, που μας παρέδωσαν οι πρόγονοί μας και τηρείται στον τόπο μας πάνω από 100 χρόνια, συναντά με περίσσεια συγκίνηση και υπερηφάνεια την εγγραφή του εθίμου στο Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Με το αίσθημα της ελπίδας για το μέλλον πιο έντονο από ποτέ και με μεγάλη χαρά, σας προσκαλούμε και σας καλωσορίζουμε στο Παμποντιακόν Πανοΰρ 2025 τη Θωμά ’ς σα Σούρμενα!», αναφέρει στον χαιρετισμό του ο πρόεδρος της Ενωσης Ποντίων Σουρμένων, Γιώργoς Στυλ. Σαραφίδης.

Το Ταφικό Εθιμο ενεγράφη τον Φεβρουάριο μαζί με ακόμα έξι νέα στοιχεία στο Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, ως μια σημαντική προσθήκη στο πολιτιστικό αποτύπωμα της χώρας μας. «...η παρουσία των μελών όλων των οικογενειών και η προσφορά των πασχαλινών εδεσμάτων σε έναν χώρο όπου αισθάνονται να συνυπάρχουν με τα κεκοιμημένα προσφιλή τους πρόσωπα, δημιουργεί το αναστάσιμο κλίμα που κυριαρχεί στον χώρο του κοιμητηριού», έγραφε η σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ.

Πλήθος Ποντίων από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό συγκεντρώνεται στα Σούρμενα κάθε χρόνο για να τιμήσει και να βιώσει από κοντά το έθιμο που τελείται με ευλάβεια κατά την εβδομάδα της Διακαινησίμου. Στον Πόντο εορταζόταν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, «γεγονός που αποκαλύπτει την πίστη του ποντιακού λαού στη χριστιανική αντίληψη για την Ανάσταση των Νεκρών, καθώς και τον σεβασμό και την τιμή προς εκείνους, αφού τους αφιέρωναν τη δεύτερη μέρα της μεγάλης αυτής γιορτής της Χριστιανοσύνης», σημειώνει η Ενωση.

Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν:

● Απόψε, 24 Απριλίου (20.00), στο Πολιτιστικό Κέντρο Ελληνικού την ποντιακή θεατρική παράσταση «Αφορισμένον ινιάτ». Εργο του Δημήτρη Παπαδόπουλου-Σταυριώτη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Γεωργιάδη.

● Αύριο, 25 Απριλίου (20.00), θα παρουσιαστούν παραδοσιακοί χοροί από την Ελλάδα, στην κεντρική πλατεία Σουρμένων.

● Σάββατο 26 Απριλίου τo απόγευμα, θα τελεστεί Μέγας Πανηγυρικός Εσπερινός στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Το βράδυ στην πλατεία θα χορέψουν συγκροτήματα. Θα ακολουθήσει παραδοσιακό ποντιακό γλέντι με κεμεντζέ, ταούλ’, τουλούμ’, γαβάλ… κρασί και χαμψία.

● Κυριακή του Θωμά το πρωί, μετά την Πανηγυρική Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, θα ακολουθήσει Λιτανευτική Πομπή προς το Κοιμητήριο. Το βράδυ στην κεντρική πλατεία θα χορέψουν ποντιακά συγκροτήματα και θα ακολουθήσει παραδοσιακό ποντιακό γλέντι μέχρι πρωίας.

Αναλυτικά το πρόγραμμα και οι συμμετέχοντες στον ιστότοπο της Ενωσης