Μια ζωή ασυμβίβαστος, αγωνιστής και «αντιρρησίας»

Είναι από αυτές τις προσωπικότητες. Από αυτές τις μοναδικές, αναντίρρητα αναντικατάστατες προσωπικότητες που όχι μόνο διήνυσαν όλη τη σύγχρονη ιστορία της χώρας, αλλά την καθόρισαν κιόλας. Με το πιο σημαντικό, ότι δεν άλλαξαν ποτέ. Για τον δημοσιογράφο, κριτικό λογοτεχνίας και σημαντικό αγωνιστή της Αριστεράς Δημήτρη Ραυτόπουλο ισχύει αυτό που έχει πει ο Χρόνης Μίσσιος: «Μπορεί να μην κατάφερα ν’ αλλάξω το σύστημα, αλλά ούτε εκείνο με άλλαξε».

Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος δεν είναι πια μαζί μας. Πέθανε χθες, σε ηλικία 100 ετών, έναν μήνα πριν κλείσει τα 101 του χρόνια, καθώς γεννήθηκε στις 28 Μαΐου του 1924 στον Πειραιά. Υπήρξε όλη του τη ζωή (και με κάθε κόστος) πρωτοπόρος αγωνιστής τόσο με το σώμα όσο και με το πνεύμα του. Ενα σώμα που βασανίστηκε σε φυλακές και εξορίες και ένα πνεύμα που στάθηκε απέναντι όχι μόνο στις αγκυλώσεις της τότε Αριστεράς (της ΕΔΑ συγκεκριμένα) αλλά και στο κατεστημένο όλης της χώρας - ειδικά όσον αφορά τον πολιτισμό, που ορθά τον θεωρούσε αμιγώς πολιτικό. Αρκεί να πούμε πως μαζί με τον λογοτέχνη και κριτικό Κώστα Κουλουφάκο, τον αντιστασιακό ποιητή Τίτο Πατρίκιο και τον Πορφύρη Κονίδη (γνωστός λογοτεχνικά ως Κ. Πορφύρης), αλλά και τους Τ. Λειβαδίτη, Μ. Φουρτούνη κ.ά., δημιούργησαν το αριστερό περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», το οποίο κυκλοφόρησε από τον Δεκέμβριο του 1954 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1967, όταν και έκλεισε με την επιβολή της δικτατορίας. Το σπουδαίο αυτό περιοδικό, εξαιρετικά πρωτοποριακό, εναντιωνόταν στην επίσημη γραμμή της ΕΔΑ τότε, καθώς οι δημιουργοί του περιοδικού δεν απέρριπταν (όπως η ΕΔΑ) ποιητές όπως ο Ελύτης και ο Σεφέρης, ούτε την ανεικονική τέχνη για παράδειγμα, ενώ ταυτόχρονα δεν δέχονταν ούτε την επίσημη γραμμή της τότε Σοβιετικής Ενωσης (όπως και άλλοι λογοτέχνες και ποιητές, μεταξύ αυτών και ο Μανόλης Αναγνωστάκης) όσον αφορά τον πολιτισμό. Δεν είναι τυχαίος εξάλλου και ο τίτλος που επέλεξε ο ίδιος ο Δημήτρης Ραυτόπουλος στο βιβλίο του για την «Επιθεώρηση Τέχνης», που το ονόμασε: «Αναθεώρηση Τέχνης: Η «Επιθεώρηση Τέχνης» και οι άνθρωποί της» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σοκόλη, όπως και άλλα βιβλία του εκλιπόντος). Σήμερα η λέξη «αναθεωρητής» μόνο καλό περιεχόμενο δεν πρεσβεύει, ωστόσο τότε ήταν κάτι τελείως διαφορετικό: οι «αναθεωρητές» της τέχνης όπως ο Ραυτόπουλος δεν εργάζονταν για να καταστρατηγήσουν όλα όσα έχουν συμβεί προς όφελος της Δεξιάς όπως σήμερα, αλλά ακριβώς το αντίθετο: πρέσβευαν ένα ελεύθερο πνεύμα, δίχως αγκυλώσεις και κατασκευασμένους κανόνες παλιακότητας, και μας άνοιγαν τα μάτια. Τόσο απλά, τόσο λαϊκά, τόσο βαθιά, με τόση ουσιαστική διανόηση.

Διανοούμενος, σεβαστός από όλους, ασυμβίβαστος, αιρετικός, γενναιόδωρος και ευγενής - αυτά ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά του Δημήτρη Ραυτόπουλου, σύμφωνα με ανθρώπους που τον γνώρισαν και συνομιλήσαμε μαζί τους. Θεωρούνταν (και ορθώς) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της λογοτεχνικής κριτικής στην Ελλάδα, ανήκε στους εκπροσώπους της μαρξιστικής κριτικής τη μεταπολεμική περίοδο και το 2014 απέσπασε ομόφωνα την ύψιστη διάκριση με το «Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων». Αρθρογραφούσε, πέραν της “Επιθεώρησης Τέχνης”, στην «Αυγή» (έγραψε επιφυλλίδες την περίοδο 1977-1980), εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Απογευματινή» (1976-1981) και αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Από τα πολύ νεανικά του χρόνια εντάχθηκε στην Αριστερά, ενώ σε ηλικία 20 ετών, το 1944 έγινε δεκτός στο Τμήμα Χημείας της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών - το οποίο φυσικά ποτέ δεν τελείωσε, καθώς διωκόταν συνεχώς, περνώντας από τη μια εξορία στην άλλη. Ο δημόσιος λόγος του ήταν πάντα εκεί με κάθε κόστος: αρθρογραφούσε στο περιοδικό της ΕΠΟΝ «Νέα Γενιά» (1944-1945) καθώς και στην εφημερίδα του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα» (1946-1947). Αμέσως μετά, το 1947 πιάστηκε και εξορίστηκε στην Ικαρία και μετά στη Μακρόνησο και τον Αϊ-Στράτη. Οταν το μετεμφυλιακό καθεστώς χαλάρωσε κάπως τα μέτρα (1952), επέστρεψε από τις εξορίες και εργάστηκε στην «Αυγή», την «Ελεύθερη Ωρα» και αμέσως μετά (1954) στην «Επιθεώρηση Τέχνης», όπου υπήρξε από τα ιδρυτικά της μέλη, όπως προείπαμε.

Σαν έγινε δικτατορία, ήταν από τους πρώτους στόχους. Ετσι, διέφυγε στη Γαλλία, όπου και πάλι ως συντάκτης εργάστηκε στο Λεξικό Robert, ενώ το 1969 συμμετείχε στο αφιέρωμα του περιοδικού «Temps Modernes» («Μοντέρνοι Καιροί») για την Ελλάδα, όπου βρήκε και συνέθεσε μια ανθολογία κειμένων από διωχθέντες συγγραφείς. Στη Γαλλία βρέθηκε με όλους τους Ελληνες διανοούμενους της εποχής, αλλά ιδιαίτερη σχέση ανέπτυξε με τον Αρη Αλεξάνδρου, κάτι που τον καθόρισε βαθιά, κάνοντάς τον ακόμη πιο έντονα αντιδογματικό (σ.σ.: από τις εκδ. Σοκόλη κυκλοφορεί και το βιβλίο του «Αρης Αλεξάνδρου - Ο εξόριστος»). Στη Μεταπολίτευση επέστρεψε και ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού «Ηριδανός», μέσω του οποίου ανέδειξε όλες τις νέες λογοτεχνικές τάσεις, με παρουσιάσεις, αναλύσεις, κριτικές και αφιερώματα. Εγραψε και άλλα βιβλία, όπως το «Εμφύλιος και Λογοτεχνία» (εκδ. Πατάκη), «Κριτική της κριτικής» - «Περί λογοτεχνίας και άλλων δαιμονίων» (εκδ. Gutenberg), «Τέχνη και εξουσία» (εκδ. Καστανιώτη) κ.ά.

Ο Δημήτρης Γκιώνης, όταν το 2021 έγραψε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» για τον Δημήτρη Ραυτόπουλο, είχε χρησιμοποιήσει παλαιότερες συνεντεύξεις που είχε πάρει από τον ίδιο. Σε μία από αυτές τού είχε πει: «Είναι τρομερό το “Τώρα τι λες” του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Δυστυχώς, τα μεγάλα λάθη του παρελθόντος δεν θέλουμε να τα επανορθώσουμε, όσο γίνεται - όταν δεν τα αναπαράγουμε κιόλας! Δεν θα πω ότι φταίει μόνο η σημερινή πολιτική, αλλά έχει επικρατήσει στην Ελλάδα μια πολιτική παιδεία και μια πολιτική συνείδηση στρεβλή, με μεγάλη συνυπευθυνότητα πάσης Αριστεράς. Ολοι τα περιμένουν όλα από τους άλλους. Να πληρώσουν οι άλλοι, να πάρουμε εμείς». Δεν το λέμε συχνά, αλλά πόσο σοφά και διαρκώς επίκαιρα αυτά τα λόγια...