Απλά κινηματογραφικά μαθήματα παπικής εκλογής

Το Κονκλάβιο, η (Ρωμαϊκή) Κουρία, οι Καρδινάλιοι εκλέκτορες. Το Κολέγιο των Καρδιναλίων, το συνολικό εκλεκτορικό σώμα δηλαδή. Οι «πολύ επιδραστικοί» ή «διαμεσολαβητές της εξουσίας» ή «δημιουργοί βασιλέων» καρδινάλιοι άνω των 80 ετών, που δεν έχουν δικαίωμα ψήφου αλλά την επηρεάζουν καθοριστικά. Ο καρδινάλιος «camerlengo», εκείνος δηλαδή που έχει την ευθύνη της διοίκησης του Βατικανού κατά τη διάρκεια της «Sedes Vacans», της «κενής» δηλαδή περιόδου που μεσολαβεί από τον θάνατο ενός Πάπα μέχρι την εκλογή του επόμενου. Κι ακόμα η καταστροφή του δαχτυλιδιού του νεκρού Πάπα, ο λευκός καπνός, η τελετουργική καύση των ψήφων, όταν το αποτέλεσμα έχει κριθεί. Ολο αυτό το ύψιστο τυπικό της καθολικής τελετουργίας, εν όψει της εκλογής ενός νέου Πάπα, το λεξιλόγιο αλλά και όλη η πολιτική διαχείριση, οι διαβουλεύσεις και οι συμφωνίες που γίνονται με απόλυτη μυστικότητα και μάλλον λιγότερη ευλάβεια πίσω από τις κεκλεισμένες πόρτες του Βατικανού, είναι μάλλον δυσπρόσιτο ή και αδιάφορο υλικό για οποιονδήποτε μη πιστό, μη καθολικό, μη ειδικό θρησκειολόγο ή ιστορικό ή πολιτικό αναλυτή. Οχι και τόσο δυσπρόσιτο ή αδιάφορο, όμως, από το 2024 που είδαμε στο σινεμά το «Κονκλάβιο» του Εντουαρντ Μπέργκερ, με τον Ρέιφ Φάινς στον ρόλο του Βρετανού καρδινάλιου «Τόμας Λόρενς», που, μετά τον θάνατο του Πάπα από έμφραγμα, ηγείται του Κολεγίου των Καρδιναλίων και διοικεί την περίοδο της «Sedes Vacans» ως «camerlengo», κρατώντας δηλαδή στη μεγάλη οθόνη τον ρόλο που ανέλαβε μόλις τώρα ο Αμερικανο-Ιρλανδός καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ.

Το πολιτικοθρησκευτικό θρίλερ του Μπέργκερ, που με 8 υποψηφιότητες βραβεύτηκε τελικά με Οσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου (για τον Πίτερ Στρόουν) και με αντίστοιχη Χρυσή Σφαίρα, είναι βέβαια κατ’ αρχάς προϊόν μυθοπλασίας, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα («Κονκλάβιο», 2020) του Ρόμπερτ Χάρις. Σε τι ποσοστό πρόκειται, όμως, πράγματι για μυθοπλασία και σε τι ποσοστό συνισταμένη ακριβέστατων λεπτομερειών αλλά κι ενός αναπόφευκτου «κλίματος» που βράζει στα εσώτερα του Βατικανού σε περιστάσεις όπως η τωρινή; Αυτή ήταν η πανέξυπνη δημοσιογραφική ιδέα της βρετανικής εφημερίδας «Γκάρντιαν» που, αφού λειτούργησε με άμεσα αντανακλαστικά και αμεσότερους συνειρμούς από τη Δευτέρα που «εκοιμήθη» (κατά την Ορθόδοξη ορολογία) ο φωτισμένος Πάπας Φραγκίσκος δημοσίευσε το εξαιρετικά ενδιαφέρον όσο και χαριτωμένο κομμάτι, με τίτλο «Οι ειδικοί μιλούν για τον ρεαλισμό της ταινίας “Κονκλάβιο”: “Αποδίδει πολλές λεπτομέρειες σωστά”» και επεξηγηματικό υπότιτλο «Μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου ειδικοί εξετάζουν κατά πόσον η επιτυχημένη ταινία που κέρδισε Οσκαρ αντικατοπτρίζει τις πραγματικές παπικές εκλογές». Να και μία πρώτη, κάπως διπλωματική άποψη προτού να μιλήσουν οι ειδικοί: «Ο κόσμος μπορεί να θεωρήσει το “Κονκλάβιο”, αυτό το έξυπνο και ψυχαγωγικό θρίλερ για την κρυφή διαδικασία εκλογής νέου Πάπα, τόσο κοντά στο ντοκιμαντέρ όσο κοντά στην πραγματική δράση θα μπορούσε να φτάσει ποτέ ένας “λαϊκός”». Τελικά όμως;

«Αποδίδει πολλές λεπτομέρειες σωστά», συμφωνούν μιλώντας στον «Γκάρντιαν» η Κάθλιν Κάμινγκς, ιστορικός του Καθολικισμού, η οποία είχε παρακολουθήσει στενά την εκλογή του Φραγκίσκου, το 2013, αλλά και ο Μπιλ Κάβανο, καθηγητής Καθολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο DePaul, που επισημαίνει ότι είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος με τον οποίο οι βασικοί συνεργάτες της ταινίας συγκέντρωσαν πληροφορίες ακόμα και για μυστικές διαδικασίες, τις κατανόησαν και τις απέδωσαν «τις περισσότερες πολύ σωστά». Σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ομάδα παραγωγής δεν μπορούσαν φυσικά να κάνουν... μετωπική έρευνα. Γι’ αυτό επεδίωξαν πολλές συνεντεύξεις από καρδινάλιους, από τους οποίους απέσπασαν κυρίως γενικές πληροφορίες, επισκέφτηκαν φυσικά το Βατικανό και αναδημιούργησαν την Καπέλα Σιστίνα στο στούντιο της Τσινετσιτά. Ο Κάβανο εξηγεί περαιτέρω πως το «Κονκλάβιο» ήταν πολύ ακριβές και ως προς την ατμόσφαιρα αυτού του τύπου φορτισμένων συνομιλιών που προηγούνται της εκλογής, όταν στη διάρκεια της Κουρίας όλοι οι καρδινάλιοι, συμπεριλαμβανομένων και όλων όσοι λόγω ηλικίας δεν ανήκουν στους εκλέκτορες ταξιδεύουν στη Ρώμη για συναντήσεις που αφορούν το μέλλον της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ο «Γκάρντιαν», μάλιστα, διευκρινίζει πώς στην πραγματικότητα αυτή η ανεπίσημη κουβέντα είχε ξεκινήσει ήδη από τον Φεβρουάριο, όταν η υγεία του Πάπα Φραγκίσκου φαινόταν, μετά την πνευμονία, να περνά σε μία φάση πλέον μη αναστρέψιμη. Φυσικά, το αποκορύφωμα των διαβουλεύσεων ξεκίνησε αυτή την εβδομάδα, μ’ έναν τρόπο που προφανώς απεικονίζεται πολύ πιστά στην ταινία: δείπνα, συγκεντρώσεις στα ιδιαίτερα διαμερίσματα και άτυπες σφυγμομετρήσεις («Ποιος υποστηρίζει ποιον; Υπάρχει σαφής πλειοψηφία; Σαφής πρώτη επιλογή;»).

Μεγάλο μέρος της ταινίας βασιζόταν ακριβώς σ’ αυτές τις διαβουλεύσεις αλλά και τις ίντριγκες μεταξύ διαφορετικών φατριών, που καθεμία υποστήριζε τον «δικό της» από τους τέσσερις επικρατέστερους υποψηφίους. Αλλά αυτοί οι τελευταίοι αποτυπώνονταν με αδρά σχεδόν «καρικατουρίστικα» ταυτοτικά χαρακτηριστικά: ο συντηρητικός αντιδραστικός, ο φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής, ο μαύρος εκπρόσωπος του παγκόσμιου Νότου, ο έξυπνος και υπερβολικά φιλόδοξος και, τέλος, ο «μετριοπαθής, δέσμιος της παράδοσης, ειρηνευτής, που, παρ’ όλα αυτά, δελεάζεται από την προσωπική του φιλοδοξία και τη συμπάθεια προς τη φιλελεύθερη πτέρυγα» «camerlengo», Τόμας Λόρενς-Ραφ Φάινς. «Αυτός ο φραξιονισμός “χαρτογραφείται” χαλαρά εντός μίας Εκκλησίας που παλεύει μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών οραμάτων, αλλά η τόση πολιτικοποίηση, όπως αποτυπώνεται στην ταινία, είναι πιθανότατα υπερβολική. Οι καρδινάλιοι δεν ταξινομούνται τόσο αδρά σε προοδευτικά και συντηρητικά στρατόπεδα», επισημαίνει ο καθηγητής Κάβανο. Αλλά και η Κάμινγκς προσθέτει πως οι κινηματογραφικοί ήρωες «είναι περισσότερο καρικατούρες που μεταφέρουν και κάτι αληθινό. Υπάρχουν σίγουρα καρδινάλιοι που θεωρούν ότι ο Πάπας Φραγκίσκος το παράκανε ως προς την επικοινωνία του με τους ανθρώπους του περιθωρίου και άλλοι που θέλουν η κληρονομιά του να συνεχιστεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Το πώς εκπροσωπούνται και διαμορφώνονται αυτές οι προσδοκίες σε εκλογές με τη συμμετοχή 135 καρδιναλίων εκλεκτόρων, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είχε διοριστεί από τον Φραγκίσκο, συνιστά ένα θέμα πιο περίπλοκο», καταλήγει.

Και οι δύο συνομιλητές του «Γκάρντιαν» επισημαίνουν και αρκετές ανακρίβειες ή υπερβολές στην ταινία, όπως ο κρυφός διορισμός ενός καρδινάλιου από τον Πάπα, η βομβιστική ενέργεια στο Βατικανό ή η ανοιχτή εξαγορά ψηφων -στοιχεία όλα που δεν στοιχειοθετούνται βάσει της ιστορίας, της εμπειρίας ή των συνθηκών άκρας μυστικότητας και άκρας ασφαλείας που επικρατούν στην πραγματικότητα. Συμφωνούν όμως απολύτως με το στοιχείο του απρόβλεπτου στο φινάλε της ταινίας: «Ουδείς γνωρίζει με βεβαιότητα τι θ’ αποδειχτεί κάποιος μετά την εκλογή του. Ο Πίος Θ΄ π.χ. εξελέγη το 1846 ως προοδευτικός, αλλά αποδείχτηκε ακραία συντηρητικός, όταν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Ρώμη, το 1848. Ο Ιωάννης ο 23ος εξελέγη ως ειρηνευτής μεταξύ των διαφορετικών τάσεων το 1958, αλλά κατέληξε να συγκαλέσει τη Δεύτερη Σύνοδο του Βατικανού, για να εκσυγχρονίσει την Εκκλησία», προειδοποιεί ο Κάβανο, όσο ο παγκόσμιος Τύπος αναπαράγει τουλάχιστον 12 ονόματα καρδιναλίων στην κούρσα της διαδοχής του επιδραστικότερου θρησκευτικού ηγέτη του πλανήτη. Στην ταινία, πάντως, έπειτα από αλλεπάλληλες ίντριγκες και μηχανορραφίες και καθώς ο Λόρενς-Φάινς προσπαθεί να κρατηθεί στο ύψος των περιστάσεων και ν’ ανταποκριθεί σ’ αυτές με τον καλύτερο τρόπο, αποκαλύπτεται ότι ο νέος Πάπας έχει ένα μεγάλο μυστικό που, άπαξ και εξελέγη, απλώς θα ταφεί μαζί του, όταν έρθει η ώρα.