Το αριστούργημα θέλει διάβολο και θεό

Ο Κώστας Τσόκλης συμπληρώνει 85 χρόνια ζωής. Η γενέθλια επέτειος, ωστόσο, γιορτάζεται όχι με μια αναδρομική έκθεση όπως είναι το προφανές, αλλά με την περιοδική «Στοιχεία για τη δημιουργία πιθανών αριστουργημάτων» με 85 καινούργια έργα. Ολα ακριλικά των ίδιων διαστάσεων, δουλεμένα τον τελευταίο χρόνο.

Η έκθεση εγκαινιάζεται στον Νέο Εκθεσιακό Χώρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών αύριο και την ίδια ημέρα διοργανώνεται η εκδήλωση «Το Τι, το Πώς, και το Γιατί της δημιουργίας». Ο καλλιτέχνης θα συνομιλήσει με τον Θανάση Λάλα και θα ακουστούν αποσπάσματα από τη βιογραφία του «Δεν πέθανα εγκαίρως» (εκδόσεις Διόπτρα) που έγραψε η Ρέα Βιτάλη.

Τα 85 έργα έχουν στηθεί και μπροστά στο καθένα καίει ένα μικρό καντήλι, με λάδι και φιτίλι. «Υπάρχει η ιερότητα του λαδιού. Ολα ανάβουν για να φωτίσουν αυτό που υπάρχει μπροστά μας. Μπορεί να πεθάνω αύριο το πρωί, αλλά όσο είμαι στη ζωή βλέπω το παρόν και κάνω μια προσπάθεια να δω το μέλλον. Δεν είναι τα σβησμένα κεριά της ζωής μου, που λέει ο Καβάφης», εξηγεί ο Κώστας Τσόκλης.

Υπάρχει η ιερότητα του λαδιού.

Ολα ανάβουν για να φωτίσουν

αυτό που υπάρχει μπροστά μας

Και σε κάθε πίνακα σημειώνει μία φράση, εν είδει αποφθέγματος. «Χρησιμοποίησα τις φράσεις από παλιά. Πρώτη φορά, το 1970, στην έκθεση στο Γκέτε, είχα γράψει “40 χρόνων γέρος είμαι, παιδί ακόμα χωρίς παρελθόν και δίχως μέλλον”. Τότε έβαλα τον λόγο, αλλά όχι τον χαρούμενο, τον πικρό που με χαρακτηρίζει».

• Πώς αποφασίσατε να γιορτάσετε τα 85 χρόνια σας με καινούργια έργα και όχι μια αναδρομική έκθεση;

Δεν είναι έργα κανονικά αυτά. Είναι στοιχεία για τη δημιουργία πιθανών δημιουργημάτων. Γι’ αυτό βάζω κάτω από τον τίτλο της έκθεσης «Iδέες, γραμμές, σχήματα και χρώματα. Οι Τζοκόντες, οι Μενίνας και οι Γκουέρνικες και ο Διάβολος και ο Θεός». Σ’ αυτά τα έργα στην ουσία παρουσιάζω μονάχα τα υλικά.

Τα έκανα περισσότερο σαν διδασκαλία, παρά σαν έργα τέχνης. Πιθανά οι νεότεροι, που θα τα δουν, να σκεφτούν «είσαι ικανός αυτά τα υλικά, τις γραμμές, τα σχήματα και τα χρώματα, να τα μετατρέψεις σε κάτι;».

Σε αυτό με οδήγησε και η πολιτική κατάσταση, γιατί μέσα μου αισθάνομαι αηδία, όπως όλοι σας εξάλλου. Λέω, αν δεν δούμε τα πράγματα από την αρχή, αν δεν τα βάλουμε σε νέες βάσεις, δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε τίποτα. Εχω φτιάξει χιλιάδες έργα. Ε, δύο-τρία έχουν πετύχει. Τα άλλα; Τίποτα δεν ήταν.

• Πώς το λέτε αυτό εσείς που κάνατε πρωτοπορία, παρουσιάσατε ερευνητικό έργο, καταξιωθήκατε στην Ευρώπη, συμμετείχατε σε Μπιενάλε, τιμηθήκατε με διεθνείς διακρίσεις;

Ναι. Το λέω γιατί τα όνειρά μου ήταν, όπως κάθε νέου εξάλλου, να γίνω καλλιτέχνης σαν τον Πικάσο, σαν το Ραφαήλ, και νόμιζα ότι ήταν απλό. Στον δρόμο έχεις πολλές αποτυχίες και κάποιες επιτυχίες, αλλά το αριστούργημα δεν νομίζω πως έγινε. Κάποια πράγματα ναι, τα έχω κάνει, δυο-τρία σημαντικά έργα, όπως το περίφημο «Ψάρι», που έπαιξε ρόλο διεθνώς. Στην ηλικία μου είμαι ψύχραιμος και λέω, καλός ήμουν. Είχα μια τρέλα.

Υπήρξαν σημαντικές στιγμές, αλλά αυτό. Μέχρι εκεί. Τώρα κοιτάω τα πράγματα από την αρχή και ανακαλύπτω ότι τα υλικά είναι πολλές φορές πιο δυνατά από την ικανότητα του καλλιτέχνη να τα μετατρέψει σε μεγάλα έργα τέχνης. Στην παγκόσμια τέχνη έχουμε άντε 500 αριστουργήματα από τα τρισεκατομμύρια που έχουν δημιουργηθεί.

Το όνειρό μου ήταν να κάνω το αριστούργημα, αλλά το αριστούργημα θέλει διάβολο και θεό, όπως γράφω. Ωστόσο πειραματίστηκα με τα υλικά μου και θεωρώ ότι δεν υπήρξα σε καμιά περίοδο ίδιος. Εχω κάνει 150 ατομικές εκθέσεις και ήταν καινούργιες προτάσεις.

• Kαταλάβατε πώς πέρασαν τα χρόνια;

Παρ’ ότι είχα μια ζωή που μόνο ατάραχη και ακούνητη δεν ήταν, τα χρόνια περνάνε γρήγορα. Πολλές φορές τραγουδάω ή λέω ένα ποίημα, που έμαθα στα 10 ή στα 15 χρόνια μου. Νοσταλγώ τον εαυτό μου 20 ή 24 ετών, με τους έρωτες, τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες, τις περιπέτειες… Αλλά προσπαθώ να τα διώξω ή να τα χρησιμοποιήσω σαν ερεθίσματα.

• Αποφασίσατε να εκδοθεί και η βιογραφία σας…

Ναι, είναι πιστά γραμμένη. Περιγράφεται ο αφρός της ζωής μου. Αλλά υπάρχει και ο βούρκος, το κατακάθι από το οποίο γεννιούνται τα έργα, όπως από το λίπασμα μπορεί να πεταχτεί ο σπόρος. Η αποτυχία βάζει την ψυχή σου σε μεγαλύτερη κινητικότητα.

• Το κατακάθι δηλαδή δεν υπάρχει στο βιβλίο;

Δεν θα ενδιέφερε τον αναγνώστη. Τι να γράψεις, ότι χρόνια περίμενες τον φίλο σου να σου φέρει μια φέτα με βούτυρο με μέλι; Καταντάει γραφικό. Ομως αυτά ήταν πολύ σημαντικά πράγματα για τη ζωή μου.

• Σε ένα έργο γράφετε: «Πάει! Δεν θα μας δοθεί η χαρά της πείνας, μας μένει η νύστα σαν ύστατο αγαθό».

Επί χρόνια μάς καλούσαν σε τραπέζια και αφήναμε τα φαγητά. Εχω ζήσει την πείνα και ξέρω τι θα πει. Είναι πολύ γοητευτικό να έρχεται η μάνα σου με μια φέτα αλειμμένη με θρυψίνη και να σ’ τη δίνει στο διάλειμμα του σχολείου. Αυτή τη χαρά μας την κλέψανε.

• Ως παιδί και φοιτητής στην ΑΣΚΤ ζήσατε δύσκολα χρόνια, αλλά δημιουργικά.

Ηταν τα χρόνια των σπόρων για τη δημιουργία. Πότε ανθούν οι πολιτισμοί; Οταν υπάρχει οικονομική ευμάρεια. Αλλά την ώρα του κάτω γεννιέται κάτι που, αν τα πράγματα εξελιχθούν καλά, θα εξελιχθεί και αυτό. Μέσα από αυτό που ζούμε σήμερα, πιθανά να έχουν πέσει σπόροι και να καρποφορήσουν στις καλές στιγμές.

• Τι αγαπήσατε περισσότερο στη ζωή σας;

Αγάπησα με πάθος τη ζωγραφική και κάποιες γυναίκες. Και ακόμα αγαπώ. Είμαι ένας αλήτης του πνεύματος, όπως είχε πει για μένα ο Πετρόπουλος. Οπου αγαπήσω στήνω το τσαρδί μου για ένα διάστημα και μετά φεύγω, ή με διώχνουν. Από καιρό η τέχνη για μένα δεν είναι επάγγελμα, αλλά φιλοσοφία. Μέσω της τέχνης προσπαθώ να σκεφτώ.

Διάρκεια έως 10 Ιανουαρίου 2016.