Ρήξη μεταξύ Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και υπουργείου Πολιτισμού

Η φημολογούμενη κόντρα στις σχέσεις του υπουργείου Πολιτισμού (και της κυβέρνησης) με το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος τον τελευταίο καιρό κορυφώθηκε την περασμένη Παρασκευή (20/5/22) με τη βαθιά ρήξη η οποία εκφράστηκε με την ανάκληση της δωρεάς του ΙΣΝ, ύψους €4.050.000, που αφορούσε τη χρηματοδότηση του μουσείου για να αναδειχθούν οι «Δεσμώτες του Φαλήρου».

Οι εκατέρωθεν ανακοινώσεις εξαπέλυσαν βέλη μεταξύ ΥΠΠΟΑ και ΙΣΝ και αποκάλυψαν τον τρόπο διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Στην ανακοίνωση του ΙΣΝ γίνεται λόγος για άσκοπες καθυστερήσεις και ελλιπή ενημέρωση από το ΥΠΠΟΑ για τα χρονοδιαγράμματα του έργου. Από την πλευρά του το ΥΠΠΟΑ, στην ανακοίνωσή του, δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες της ολιγωρίας για την υλοποίηση του έργου και κυρίως τα τραγικά λάθη του επί τρία χρόνια, με τα οποία έχει εκθέσει σε κίνδυνο το σπάνιο, εξαιρετικά ευαίσθητο και εύθραυστο εύρημα. Στρέφεται κατά του ΙΣΝ και εμμέσως πλην σαφώς του επιρρίπτει ευθύνες ότι αναίτια απέσυρε τη χορηγία.

«Οι δεσμώτες του Φαλήρου» χαρακτηρίστηκαν από την πρώτη στιγμή εύρημα εξαιρετικής σημασίας διεθνούς εμβέλειας, που αποκαλύπτει μια διαφορετική, καθόλου ελκυστική εικόνα για τη ζωή και τον θάνατο στην εξιδανικευμένη αρχαία Αθήνα. Μια εικόνα που δυναμιτίζει την ωραιοποιημένη αντίληψη. Η προστασία και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς οφείλει να είναι προτεραιότητα της πολιτείας και του αρμόδιου υπουργείου Πολιτισμού.

Τι συνέβη όμως στην περίπτωση της ομαδικής ταφής με τους 76 αλυσοδεμένους σκελετούς Αθηναίων ανδρών που χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ., αποκαλύφθηκε το 2016 στην περιοχή «Εσπλανάδα» εντός του Κέντρου Πολιτισμού ΙΣΝ και συμπεριελήφθη στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα εκείνης της χρονιάς από το αμερικανικό περιοδικό «Archaeology»;

Τι ρόλο έχει παίξει η εμμονή της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΠΟΑ στην «απόσπαση και επανατοποθέτηση» αρχαιοτήτων, όπως συμβαίνει με τα βυζαντινά ευρήματα στον σταθμό Βενιζέλου; Γιατί η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη αποφάσισε να μην υπογράψει την ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (Ιούνιος 2019 επί κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ), που προέβλεπε τη κατά χώραν διατήρηση των «Δεσμωτών» και την ανάδειξή τους, όπως είχαν προτείνει οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ; Αντίθετα, έφερε το θέμα με αναπομπή πάλι στο ΚΑΣ τον Φεβρουάριο του 2020 όπου με τη νέα σύνθεση που είχε διορίσει, και παρά τις αντίθετες απόψεις των υπηρεσιών που χαρακτήριζαν την απόσπαση «εξαιρετικά παρακινδυνευμένη», τα μέλη γνωμοδότησαν κατά πλειοψηφία υπέρ της προσωρινής απόσπασης.

Η δωρεά του ΙΣΝ περιελάμβανε «τη δημιουργία μουσειακής κτιριακής υποδομής, η οποία θα υλοποιείτο σε σχεδιασμό του διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Renzo Piano και των συνεργατών του» με σκοπό την ανάδειξη και των «Δεσμωτών». «[...]Από την αρχή των συζητήσεων του ΙΣΝ με το ΥΠΠΟΑ, η πορεία του έργου χαρακτηρίσθηκε από διαρκείς και συστηματικές καθυστερήσεις, ενώ στο διάστημα αυτό, αναγνωρίζοντας το ειδικό βάρος που φέρει η πραγματοποίηση του έργου, το ΙΣΝ προχώρησε, ύστερα από αιτήματα του ΥΠΠΟΑ, τόσο σε τροποποίηση της αρχικής σύμβασης δωρεάς, όσο και σε πολλαπλές παραχωρήσεις χρονικών παρατάσεων για την υλοποίησή του. Το τελευταίο διάστημα δε, και παρά την τακτική επικοινωνία του ΙΣΝ προς το ΥΠΠΟΑ, δεν έχουμε λάβει καμία ουσιαστική ενημέρωση αναφορικά με τον τρόπο και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης της δωρεάς. Οι παραπάνω λόγοι οδήγησαν στην απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΣΝ για την επί του παρόντος άμεση ανάκληση της δωρεάς[...]» έγραφε η ανακοίνωση του ΙΣΝ. Η οποία σημειωτέον εκδόθηκε τρεις ημέρες μετά την εξέταση από το ΚΑΣ (17/5/22) της αναθεωρημένης μελέτης προστασίας και ανάδειξης των «Δεσμωτών» καθώς υπήρξε αλλαγή μεθοδολογίας και μεταφοράς των εύθραυστων σκελετών.

Από την πλευρά του το ΥΠΠΟΑ απάντησε (21/5/22) πως «[...] Το ΙΣΝ είχε ενημερωθεί ότι οι εργασίες της πιλοτικής εφαρμογής ολοκληρώθηκαν με επιτυχία στις 9 Φεβρουαρίου 2022. Το ΙΣΝ είχε, επίσης, ενημερωθεί και για την κατάθεση από πλευράς της αναδόχου εταιρείας της σχετικής τεχνικής αναφοράς, η οποία περιλάμβανε και τα αποτελέσματα-συμπεράσματα του υλοποιηθέντος έργου. Σύμφωνα με αυτά, για λόγους κυρίως προστασίας του ευρήματος και του περιβάλλοντος χώρου του, αλλά και επίσπευσης των εργασιών, προτάθηκε από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ η αλλαγή της μεθοδολογίας μεταφοράς των ευρημάτων.

»Η νέα μέθοδος απόσπασης και μεταφοράς των ευρημάτων αποτυπώθηκε στην αναθεωρημένη μελέτη, η οποία έπρεπε να τύχει της γνωμοδότησης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου. Το ΚΑΣ γνωμοδότησε θετικά για την υποβληθείσα μελέτη, την Τρίτη 17.5.2022, προκειμένου οι εργασίες της απόσπασης και μεταφοράς του ευρήματος να εκκινήσουν τον Ιούνιο, όπως εξ αρχής είχε προγραμματιστεί για λόγους αντιμετώπισης της υγρασίας του εδάφους[...]».

Η προηγούμενη πολιτική ηγεσία (με υπουργό τη Μυρσίνη Ζορμπά, υφυπουργό τον Κώστα Στρατή και γενική γραμματέα τη Μαρία Βλαζάκη) ουδέποτε υπέγραψε σύμβαση δωρεάς με το ΙΣΝ. Αυτή είχε υπογραφεί -και δεν δόθηκε φυσικά στη δημοσιότητα- από τη νυν πολιτική ηγεσία τον Ιούλιο του 2021.

Για το θέμα έβγαλε δύο ανακοινώσεις η τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ, Σία Αναγνωστοπούλου. Το ΥΠΠΟΑ δεν απάντησε για τις ευθύνες του από τον Ιούλιο του 2019 μέχρι σήμερα αλλά στράφηκε, στην πρώτη εξ αυτών, εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ. Ακολούθησε η δεύτερη αναλυτική ανακοίνωση (με χρονολόγιο και επιχειρήματα) της κ. Αναγνωστοπούλου που μεταξύ άλλων αναφέρει: «[...] η υπουργός φέρει ακέραια την ευθύνη της αλλαγής σχεδίων, καθυστερήσεων, θέσης σε κίνδυνο και καταστροφής του μοναδικού μνημείου και οφείλει να απολογηθεί. Η απόσυρση της χορηγίας αποκάλυψε απλώς με τον σαφέστερο τρόπο όσα η ίδια προσπαθεί να κρύψει για τα όσα συμβαίνουν στο βασίλειο της Δανιμαρκίας και την ουσιαστική αδιαφορία της για την τύχη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου, την οποία αντιμετωπίζει με τον κυνισμό του ανθρώπου που μιλάει πολύ για την τιμή των πάντων αλλά δεν ξέρει να αναγνωρίζει την αξία που έχει υποχρέωση να υπηρετεί[...]».