Μακεδονικό μνημείο προπαγάνδας

Απάντηση στις κάθε είδους υπερβολές, οι οποίες συνέθεσαν το «σίριαλ» της Αμφίπολης, δίνει το μοναδικό στο είδος του και επιβλητικό συνάμα μνημείο που αποκαλύφθηκε στην Πύδνα, χρονολογείται την ίδια περίπου περίοδο και ανασκάφηκε το ίδιο χρονικό διάστημα με τον τάφο στις Σέρρες. Το εύρημα θα παρουσιαστεί στη διάρκεια της 28ης συνάντησης (5-7 Μαρτίου) για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, από την οποία απουσιάζει η ανασκαφή στην Αμφίπολη, γεγονός που σχολιάζεται αρνητικά από πολλούς αρχαιολόγους.

Πρόκειται για ένα βάθρο που ανάλογό του δεν υπάρχει στον ελληνικό χώρο: 35 μέτρα μήκος, 4 μέτρα πλάτος και τουλάχιστον 4 μέτρα ύψος. Θωρακοφόροι ιππείς, σκηνές κυνηγιού λεόντων, πολεμικά επεισόδια και γρύπες συνθέτουν ένα μνημείο με σαφή αναφορά σε εταίρους, συμπολεμιστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου που επέστρεψαν ως παλαίμαχοι της εκστρατείας φορτωμένοι δόξα και πλούτο.

Οι αρχαιολόγοι Ματθαίος Μπέσιος και Αθηνά Αθανασιάδου εντόπισαν το μνημείο στη διάρκεια σωστικών ανασκαφών στην παραλία του Μακρύγιαλου δίπλα στην ταφική συστάδα μιας ισχυρής οικογένειας εταίρων της Πύδνας. Από αυτήν αποκαλύφθηκαν μέχρι στιγμής συλημένοι από την αρχαιότητα ένας διθάλαμος μακεδονικός τάφος (μήκος 7,50 και πλάτος 4,50 μέτρων) και ένα κιβωτιόσχημος. Ενας θησαυρός 17 χάλκινων νομισμάτων Μ. Αλεξάνδρου και μεταθανάτιων κοπών του Φιλίππου Β΄ το χρονολογεί πριν από το 316 π.Χ.

Ηδη έχουν αποκαλυφθεί οι κορμοί τριών αντρικών αγαλμάτων (ένας θωρακοφόρος ιππέας και ένας έφιππος ανδριάντας), ένας κορμός λιονταριού, μια κεφαλή αλόγου και ένας μαρμάρινος λέβητας που αρχικά έφερε προτομές γρυπών. Σπαράγματα δείχνουν ότι τα αγάλματα ήταν περισσότερα, ενώ κομμάτια ιωνικού θριγκού δείχνουν ότι πάνω στο κρηπίδωμα αναπτυσσόταν άλλο κτίριο. Από τα γλυπτά, που διακοσμούσαν το βάθρο, αρχαιολόγοι συμπεραίνουν ότι στο κέντρο υπήρχε κατά πάσα πιθανότητα μια πολυπρόσωπη σκηνή αποχαιρετισμού πολεμιστών.

Το πρωτόγνωρο -για τον ελληνικό χώρο- μνημειακό βάθρο έχει ανάλογά του μόνο στη Μικρά Ασία, όπως το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού ή το μνημείο των Νηρηίδων, και σίγουρα ήταν έργο που εκτέλεσε οργανωμένο εργαστήρι γλυπτικής -του Λύσιππου ή του Λεωχάρη- το οποίο, όπως σημειώνουν οι Μπέσιος και Αθανασιάδου, έπαιξε ρόλο στην «προπαγανδιστική διαχείριση από την άρχουσα τάξη των ηρωικών της κατορθωμάτων στην εκστρατεία της Ανατολής». Επίσης, όπως σημειώνουν, «η παράμετρος του ανταγωνισμού των ισχυρών εταίρων, που αναπτύχθηκε μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Η αλεξανδρολατρεία μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι δεδομένη, ειδικά για τον πυρήνα του μακεδονικού βασιλείου αλλά και τις κτήσεις της Ανατολής. Αν είναι σωστές οι υποθέσεις μας για το μνημείο της Πύδνας, θα είχαμε σε αυτό δίπλα στον μεγάλο στρατηλάτη μέλη της συγκεκριμένης οικογένειας βασιλικών εταίρων να συμμετέχουν σε σκηνή μάχης και βασιλικού κυνηγιού».

Οι δύο αρχαιολόγοι δουλεύουν για πολλά χρόνια στην περιοχή της Πύδνας. Μετά τα τελευταία ευρήματα σημειώνουν ότι είναι θέμα χρόνου να βρεθούν κι άλλα τέτοια μνημεία, σε κάποιο από τα οποία θα ανήκει η γνωστή κεφαλή του Μ. Αλεξάνδρου από την Πέλλα. Παράλληλα, και πριν αρχίσουν σενάρια ανάλογα της Αμφίπολης, σπεύδουν να ξεκαθαρίσουν: «Το μνημείο της Πύδνας σίγουρα δεν ανήκει σε βασιλείς. Η Ολυμπιάδα θανατώθηκε και τάφηκε στην Πύδνα, αλλά δεν μπορεί επ’ ουδενί να συσχετιστεί με το συγκεκριμένο μνημείο. Ανήκει σε οικογένεια βασιλικών εταίρων, των οποίων το πιθανότερο είναι να μη γνωρίσουμε ποτέ τα ονόματά τους».

Μόνο μία υπόθεση κάνουν. «Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την καταστροφή του κατά την πολιορκία της Ολυμπιάδας στην Πύδνα, το 317/16 π. Χ. από τον Κάσσανδρο. Να είχαμε δηλαδή DAMNATIO MEMORIAE μιας οικογένειας που στήριζε την Ολυμπιάδα στις εμφύλιες συγκρούσεις για τη διαδοχή του Μ. Αλεξάνδρου».

Ωστόσο οι αρχαιολόγοι είναι ξεκάθαροι μιλώντας για μια εποχή «άκρατης προβολής των ηρωικών κατορθωμάτων και του πλούτου της γενιάς που έφτασε ώς τον Ινδό ποταμό», απότομου πλουτισμού και φαινομένων νεοπλουτισμού. Για να συμπεράνουν ότι «ο τύμβος Καστά στην Αμφίπολη είναι πέρα από κάθε σύγκριση το μνημείο της υπερβολής. Τα νεκροταφεία της Β. Πιερίας μάλιστα μας επιτρέπουν να ορίσουμε με αρκετή βεβαιότητα τη φάση της υπερβολής ήδη από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Μ. Αλεξάνδρου, κυρίως όμως μετά τη ροή του περσικού χρυσού μέχρι την ισχυροποίηση της κυριαρχίας του Κάσσανδρου στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.».