Παραμυθάς και αγωνιστής

«Είμαι ενάντια σε όσους καταπιέζουν και εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους. Δεν έχει σημασία αν η καταπίεση προέρχεται από τη φεουδαρχία ή την αστική τάξη. Εναντιώνομαι με την τέχνη μου και με όλη μου τη ζωή σε όποιον εμποδίζει την ευτυχία του κόσμου», πρέσβευε ο Γιασάρ Κεμάλ, ο τελευταίος μεγάλος παραμυθάς της Τουρκίας και αγωνιστής της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Από τις 14 Ιανουαρίου νoσηλευόταν σε νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης με λοίμωξη των πνευμόνων και καρδιακή αρρυθμία. Αφησε την τελευταία του πνοή το περασμένο Σάββατο, σε ηλικία 92 ετών.

Εγραψε πάνω από 20 μυθιστορήματα, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε 40 γλώσσες, συνέβαλε στην αναζωογόνηση της λογοτεχνίας της χώρας του και ήταν ο πρώτος Τούρκος συγγραφέας που προτάθηκε για Νόμπελ Λογοτεχνίας. Τελικά, του το «έκλεψε» ο Ορχάν Παμούκ το 2006. Και όμως ο Κεμάλ έδειξε ανωτερότητα: «Είμαι τόσο ευτυχής που πήρε το βραβείο, το άξιζε», είχε δηλώσει.

Γεννημένος το 1923 από Κούρδους γονείς σε ένα χωριό της Κιλικίας, τον καθόρισε η διπλή πολιτιστική του ταυτότητα, γι' αυτό χαρακτηρίστηκε «ο πιο Τούρκος από τους Κούρδους συγγραφείς» και «ο πιο Κούρδος από τους Τούρκους». Τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα. Εχασε το δεξί του μάτι σε ατύχημα με μαχαίρι και μόλις πέντε ετών είδε τον πατέρα του να δολοφονείται από τον θετό γιο του, ενώ προσευχόταν σε τζαμί. Αυτή η τραυματική εμπειρία τού προκάλεσε τραύλισμα, ωστόσο κατάφερε να θεραπευτεί απαγγέλλοντας λαϊκά τραγούδια.

Ο Κεμάλ ολοκλήρωσε μόνο τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Στη συνέχεια έκανε δουλειές του ποδαριού. Ομως, στη βιβλιοθήκη των Αδάνων όπου εργάστηκε για ένα διάστημα ήρθε σε επαφή με τους Eλληνες κλασικούς, αλλά και τον Σταντάλ, τον Θερβάντες, τον Τσέχοφ και καλλιέργησε τις γνώσεις του στην τουρκική λαογραφία, που αποτέλεσε επίκεντρο του πρώτου του βιβλίου το 1943.

Η διεθνής αναγνώριση ήρθε με το μυθιστόρημα «Ιντζέ Μεμέτ», που πρωτοεκδόθηκε το 1955 και περικλείει τα βάσανα του λαού της Ανατολίας. Ηρωάς του είναι ένα θρυλικό πρόσωπο, μείγμα Ρομπέν των Δασών και Τσε Γκεβάρα, που συγκρούεται με τον γαιοκτήμονα και καταφεύγει στα βουνά. Αλλωστε οι περισσότεροι από τους χαρακτήρες του Κεμάλ είναι φτωχοί αγρότες της Ανατολίας, γεμάτοι θυμό για την καταπίεση που υφίστανται. «Με το έργο μου βρίσκομαι κοντά στους ανθρώπους και τη φύση. Θέλω η τέχνη μου να συνδέεται με τον κόσμο όπως η σάρκα με τα κόκαλα», έλεγε, θέτοντας την πένα του «στην υπηρεσία του προλεταριάτου».

Ενεργός πολίτης και ακτιβιστής, επανειλημμένως είχε επισημάνει την ανάγκη εκδημοκρατισμού της Τουρκίας, συνδέοντάς την άμεσα με την ειρηνική πολιτική λύση του κουρδικού ζητήματος, ενώ είχε καταγγείλει την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών στη χώρα του. Για τις δημοκρατικές του πεποιθήσεις υπέστη πολλές διώξεις από το τουρκικό κράτος. Το 1950 συνελήφθη με την κατηγορία της κομμουνιστικής προπαγάνδας, αλλά αθωώθηκε. Φυλακίστηκε, όμως, τρεις φορές, το 1966, το 1971 και το 1997.

Νεαρός εξέδιδε το μαρξιστικό έντυπο «Μυρμήγκι» και ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Εργατικού Κόμματος της Τουρκίας. Αρθρογραφούσε και στην «Τζουμχουριέτ», από όπου απολύθηκε το 1962 για την πολιτική του δράση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 έζησε για δύο χρόνια στη Σουηδία. Eκεί, στο Γκέτεμποργκ, έγινε η θεατρική διασκευή του μυθιστορήματός του «Teneke», ενώ σε μορφή όπερας παρουσιάστηκε στη Σκάλα του Μιλάνου το 2007.

Οταν επέστρεψε στην Τουρκία, έμεινε στην Κωνσταντινούπολη και ήταν υπέρμαχος της παράδοσης, ενώ δυσπιστούσε στις τάσεις μιμητισμού των Τούρκων προς τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Μάλιστα, το 2008 είχε προκαλέσει σάλο δηλώνοντας σε γερμανική εφημερίδα ότι έχασε την πίστη του για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Ο Κεμάλ θεωρούσε τον εαυτό του επαναστάτη της ηθικής και έπλαθε φανταστικούς κόσμους, γεμάτους μύθους και όνειρα. «Σε σκοτεινούς καιρούς οι άνθρωποι δημιουργούν τέτοιους κόσμους που τους δίνουν καταφύγιο», έλεγε. «Μεταβαίνοντας από το ένα σκοτάδι στο άλλο, έχοντας αποκτήσει τη συνείδηση του θανάτου, επιδιώκουν τη χαρά της ζωής στον μυθικό κόσμο που έχουν φτιάξει».

Info:

Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί τα βιβλία του: «Ιντζέ Μεμέτ» (Κέδρος), «Η ιστορία ενός νησιού» (Θεμέλιο), «Η θυμωμένη θάλασσα» (Θεμέλιο), «Ο τσακιτζής» (Αγρα), «Ο μεσόστυλος» (Κέδρος), «Οι αγάδες του Ακτσάσαζ» (Θεμέλιο), κ.ά.