Το «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν

Συμπληρώθηκαν φέτος (και συγκεκριμένα την 28η Νοεμβρίου 2024) 100 χρόνια από την έκδοση του μυθιστορήματος που έγραψε ο Τόμας Μαν με τον τίτλο «Der Zauberberg» («Το μαγικό βουνό» ελληνιστί). Βρισκόμαστε στο έτος 1924 και η Γερμανία και η Ευρώπη και η ανθρωπότητα ως οικουμένη διανύουν μια ιστορική φάση εξέλιξης, για την οποία ακόμη μέχρι σήμερα δεν έχει «κατασκευαστεί» ένα καθολικό-γενικό ερμηνευτικό σχήμα για την κατάσταση των κοινωνικο-πολιτικών πραγμάτων εκείνης της εποχής.

Επισημαίνω πως τα θεωρητικά ενδιαφέροντά μου, μεταξύ των άλλων, εστιάζονται στον δέκατο ένατο αιώνα, ο οποίος έληξε ως ιστορική φάση με το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1918) και την επικράτηση στη Ρωσία των Μπολσεβίκων (1917). Ο Τόμας Μαν κατά τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα μέχρι την έκδοση του κριτικού ρεαλιστικού μυθιστορήματός του (1924) επεξεργάζεται ή -ορθότερα- παλεύει σε πνευματικό επίπεδο να κατανοήσει τα πράγματα (διανοητικά και πραγματικά) του καιρού του.

Στη σύντομη αυτή παρέμβασή μου θα καταθέσω τις σκέψεις μου και τις ιδέες για το μυθιστόρημα του Τόμας Μαν σε πέντε θεματικές ενότητες. Αυτές οι ενότητες είναι οι εξής: η πρώτη αναφέρεται στην πραγματολογική συνθήκη της οικουμένης της εποχής του συγγραφέα και θέτει το ερώτημα σε ποιο βαθμό δημιουργίας ανασυγκρότησε ο Τόμας Μαν την εποχή του. Στη δεύτερη θεματική ενότητα τίθεται το ερώτημα: ποιος έγραψε το «Μαγικό βουνό»; Ο συγγραφέας Μαν, η ίδια η γραφή, η οποία ως πνευματικό στοιχείο αναδιοργανώνει το αντικείμενο, με το οποίο καταπιάνεται ή μήπως η ιστορικο-κοινωνική πραγματικότητα των δύο πρώτων δεκαετιών του εικοστού πρώτου αιώνα;

Στην τρίτη θεματική ενότητα εξετάζονται ζητήματα πνευματικής μεθόδου και λογοτεχνικού ύφους, τα οποία συνδέονται με τις απαντήσεις που έχουν δοθεί στα ερωτήματα της δεύτερης θεματικής ενότητας. Κατά την πρωτότυπη θεωρητική άποψή μου ο Τόμας Μαν ως γραφή και στο επίπεδο των ιδεών και στο επίπεδο της μεθόδου πρόσφερε στην ανθρωπότητα έναν «πνευματικό θησαυρό» ανεκτίμητης αξίας. Το μυθιστόρημά του είναι φιλοσοφική πραγματεία ως λογοτεχνικό είδος.

Η τέταρτη θεματική ενότητα της κοσμοθεωρητικής ερμηνείας μου μπορεί να συνοψισθεί ως εξής: ο Τόμας Μαν ο ίδιος υποστηρίζει ότι γράφει ένα μυθιστόρημα με θέμα την υπέρβαση του ανθρώπου, ο οποίος ζει στην εποχή του υπό πολιτικο-κοινωνικές συνθήκες απαξιωτικές για τον ίδιο τον άνθρωπο. Κατά τη δική μου ερμηνευτική άποψη τα πράγματα έχουν ως εξής: πράγματι με τον Τόμας Μαν το πνευματικό στοιχείο και ο ρόλος του για την «κατασκευή» της ανθρώπινης ζωής ως αριστοτελικού «ευ ζην» έχουν επιτευχθεί, αλλά ένα άλλο ερώτημα περιμένει την απάντησή του σε σχέση με την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας. Ποιο είναι αυτό το ερώτημα; Μπορεί η τέχνη (η λογοτεχνία, η ποίηση) να «κατασκευάσει» έναν άλλο κόσμο, έναν ανθρώπινο κόσμο ανθρώπινης ζωής;

Και φθάνουμε στην πέμπτη θεματική ενότητα, η οποία εστιάζεται σ’ αυτό που ονομάζουμε: «υποδοχή» του έργου τέχνης σε μια σύγχρονη συνθήκη ανθρώπινης ζωής. Το ερώτημα διατυπώνεται ως εξής: το μυθιστόρημα «Το μαγικό βουνό», εκατό χρόνια μετά την έκδοσή του, έχει να μας πει κάτι για τη ζωή μας; Εντελώς συνοπτικά τονίζω τα εξής: ένα μυθιστόρημα όπως είναι «Το μαγικό βουνό», το οποίο κυοφορήθηκε και τελικά εκδόθηκε το 1924, ιστορικοποιείται. Δεν τοποθετείται στο υπεριστορικό επίπεδο, αλλά εκφράζει τις ανησυχίες, το ερευνητικό πνεύμα κάθε ιστορικής εποχής.

Η δική μας ιστορική εποχή και κοινωνία θα πρέπει η ίδια επιτέλους να αποφασίσει και να δώσει απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα που θέτει ο Τόμας Μαν.

Η ανθρωπότητα ως ζωή και ως πνεύμα αυτοστοχάζεται: δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά της, ο πρώτος είναι η «φυσική ιστορία» της ψηφιακής μετάβασης. Ο άλλος δρόμος είναι η επανεισαγωγή του πνεύματος στην ανθρώπινη ζωή. Το τελικό συμπέρασμα του Τόμας Μαν είναι το εξής: η ανθρωπότητα μπορεί να γίνει πιο ανθρώπινη εάν επιτρέψουν οι μηχανισμοί και οι δήθεν δεσμοί της να επινοήσουν ξανά και ξανά το πνεύμα, το πνευματικό στοιχείο.

*Πολιτικός φιλόσοφος. Αυτό το κείμενο είναι η συμμετοχή του στην ημερίδα που διεξάγεται σήμερα για τα 100 χρόνια από την έκδοση του βιβλίου του Τόμας Μαν. Η εκδήλωση θα γίνει στις εγκαταστάσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου, Πολυγνώτου 2 και Διοσκούρων (είσοδος από την πλατεία Ρωμαϊκής Αγοράς) στις 6 το απόγευμα. Εκτός από τον Θ. Γεωργίου στην εκδήλωση θα συμμετάσχει και ο Συμεών Σταμπουλού.