Η ζωή των συνθημάτων

Η ζωή των συνθημάτων είναι αβέβαιη. Σαν των ανθρώπων που τα σκέφτονται, τα φωνάζουν και κάποτε πεθαίνουν γι’ αυτά. Το σύνθημα του Πολυτεχνείου, «ψωμί, παιδεία, ελευθερία», έγραψε. Ισως γιατί αυτές και αυτοί που το φώναξαν δεν έκαναν κάποια ακίνδυνη και ανεύθυνη χειρονομία. Εγραψε μάλιστα τόσο, ώστε και ο δικτάτορας, στη δίκη του Πολυτεχνείου, να επιχειρήσει να αναιρέσει μία-μία τις λέξεις που το αποτελούσαν. Εκτοτε, το σύνθημα έμεινε μέρος μιας τελετουργίας αναφορών με τα καλά τους και τα λιγότερο καλά τους.

Μέσα στον ζόφο των Μνημονίων, η λέξη «ψωμί» μοιάζει αυτονόητα η πιο δραματικά επίκαιρη: Εκατομμύρια ανέργων και υποαπασχολούμενων, εκατοντάδες χιλιάδες νέων που ξενιτεύονται αδειάζοντας τη χώρα από τα πολυτιμότερα στοιχεία της, χιλιάδες αυτόχειρων που δεν θα μάθουμε ποτέ τον πραγματικό τους αριθμό, όλο και πιο πολλά σπιτικά χωρίς ηλεκτρικό, νερό, φαγητό, ξεπούλημα του εθνικού πλούτου, πείθουν ότι το να λέμε το ψωμί ψωμάκι είναι σήμερα πολύ πιο επίκαιρο απ’ ό,τι στα χρόνια της εξέγερσης του 1973.

Η ελευθερία δεν απειλείται ακόμα από τα τανκς -που έχουν υποκατασταθεί από τα μνημονιακά μίντια-, όσο και αν οι περισσότεροι νοσταλγοί τους κάθε άλλο παρά έχουν μπει στις φυλακές, όπου κάποιοι από τους ηγέτες τους οδηγήθηκαν όταν το ειδύλλιό τους με την κυβέρνηση δεν απέληξε σε γάμο. Η ελευθερία απειλείται όμως και από έναν άλλο παράγοντα. Πρόκειται για την προγραμματική και επίσημη υποβάθμιση των θεσμών της ελληνικής πολιτείας και ειδικά του Κοινοβουλίου, που θα υπογράψει την καταδίκη της δημοκρατίας αν εξαγορές, απειλές ή εμπάθειες οδηγήσουν σε μια στην ουσία κατασκευασμένη πλειοψηφία, η οποία θα εξασφαλίσει την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας από τους κόλπους της σημερινής Βουλής.

Εχουμε λοιπόν ανάγκη από ελευθερία και δημοκρατία. Και μάλιστα με την υποσημείωση, τον αστερίσκο όπως μας έμαθαν να λέμε, ότι και η πιο στοιχειώδης αστική δημοκρατία απαιτεί, για να υπάρξει, ψυχική, πολιτική και κοινωνική επανάσταση ουσίας. Ελευθερία όμως και δημοκρατία προς τι;

Εδώ έρχεται μπροστά μας η τρίτη λέξη του συνθήματος των ημερών εκείνων: παιδεία. Η χούντα πλήγωσε κατάκαρδα την παιδεία μας. Εκανε με το βλακώδες «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» πολύ κόσμο, δημοκρατικό και ιδίως νέους, να σιχαθεί τη διαχρονία μας, τη γλώσσα μας, τον πατριωτισμό, απαραίτητο συμπλήρωμα κάθε ουσιαστικού διεθνισμού. Εκανε στην ουσία πολλούς να περιφρονήσουν αυτό που είμαστε. Και άνοιξε πεδίο λαμπρό για την υπόσκαψη της άυλης κληρονομιάς μας, των αξιών, των κωδίκων συμπεριφοράς μας, από την ολομέτωπη επίθεση ενός ακόμα πολιτιστικού ιμπεριαλισμού που σήμερα ονομάζεται νεοφιλελευθερισμός.

Ανάκαμψη και αλλαγή πορείας της παιδείας μας είναι το θεμέλιο για να πάρει η ζητούμενη ελευθερία ουσιαστικό περιεχόμενο. Ας επανεκτιμήσουμε όσα οι δικτάτορες λέρωσαν από χαμέρπεια ή τυφλότητα. Ας αποφασίσουμε ότι ο Περικλής και η δημοκρατία, ο Καποδίστριας και η εθνική ανεξαρτησία, η Αμφίπολη και η ομορφιά είναι και αυτά δικά μας και όχι των κατακτητών και όσων τους ακολουθούν. Και ας συγχωρήσουμε όσους, ιδίως λαϊκούς ανθρώπους, χειροκρότησαν τυράννους, έπραξαν και ψήφισαν λανθασμένα, έζησαν παρασυρμένοι από το δηλητήριο που γέμιζε με σοφές συνταγές και δόσεις τον τόπο.

Την ύστατη ώρα, πριν από την εισβολή στο Πολυτεχνείο, όσες και όσοι βρίσκονταν απέναντι από τις δυνάμεις καταστολής φώναξαν, σε αρμονία με το κύκνειο μήνυμα του σταθμού, ένα άλλο σύνθημα: «Αδέρφια μας, φαντάροι». Ανεπίγνωστη αναφορά στο συμφιλείν της εξεγερμένης Αντιγόνης, μέγα πολιτικό βήμα και μάθημα παιδείας. Πρόταση για πάγκοινη δημοκρατική πανστρατιά για κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική ανεξαρτησία, και ταυτόχρονα έκκληση προς αυτούς που κρατούσαν τα όπλα εναντίον του λαού, λαός οι ίδιοι. Υπό τον όρο αυτοί να κατανοήσουν και να μετανοήσουν πραγματικά στην πράξη, και εμείς, όλοι μας, να μην ξεχάσουμε ποτέ.