Κανείς δεν προβλέπει τίποτα

Σε όλη την Ευρώπη σήμερα, η Ακροδεξιά είναι με διάφορους τρόπους είτε στην κυβέρνηση είτε προ των πυλών της. Η κατάσταση αυτή κάνει πολλούς να παραλληλίζουν την εποχή μας με τον Μεσοπόλεμο ή και ακόμα πιο πριν, με τις αρχές του 20ού αιώνα. Βέβαια το γεγονός ότι τώρα η Ακροδεξιά ενσωματώνεται, κανονικοποιείται και προσπαθεί να διαβρώσει το «σύστημα» εκ των έσω τη διαφοροποιεί από τον κλασικό φασισμό και κάνει τον Εντσο Τραβέρσο να τη χαρακτηρίζει «μεταφασισμό», που δηλώνει περισσότερο τη χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος παρά μια γραμμική πορεία επιστροφής στον φασισμό.

Πριν από τους δύο μεγάλους πολέμους, εξάλλου, υπήρχε ένας γενικότερος αναβρασμός, που πρόδιδε τον ερχομό τεκτονικών αλλαγών οι οποίες πράγματι συνέβησαν, με την πτώση των αυτοκρατοριών, αλλά και την επικράτηση του κομμουνισμού στη Ρωσία και αλλού. Κανείς δεν είχε προβλέψει βέβαια το σφαγείο που θα ακολουθούσε, γιατί κανείς δεν είχε δει τις νέες τεχνικές στο πεδίο μάχης και τα νέα όπλα που έφερνε η τεχνολογία. Τα νέα όπλα πρέπει υποχρεωτικά να δοκιμάζονται τουλάχιστον μια φορά, ακριβώς για να τα δούμε. Μετά παραμένει η απειλή τους αιωνίως αιωρούμενη από πάνω μας.

Παρ’ όλα αυτά, προβλέψεις υπήρχαν. Οι διανοούμενοι δεν έβλεπαν πολύ καθαρά, τεράστια ονόματα πανηγύριζαν στην έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, παρασυρμένα από τον παγκόσμιο εθνικιστικό πυρετό, ενώ άλλα μεγάλα ονόματα υποστήριξαν αργότερα τον φασισμό και τον ναζισμό. Ωστόσο, υπήρχαν ρεύματα τέχνης και ιδεών, κινήματα, και υπήρχαν και άνθρωποι που προέβλεπαν, συνήθως με μελανά χρώματα, το μέλλον του ευρωπαϊκού –βιομηχανικού– πολιτισμού. Αυτοί που είχαν ενορατικό βλέμμα ήταν όχι τόσο οι διανοούμενοι και οι πολιτικοί όσο οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες. Πέρα από τον Χ. Τζ. Γουέλς και τον «Πόλεμο των κόσμων», τον Αλντους Χάξλεϊ με τον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» και αργότερα τον Τζορτζ Οργουελ, μπορεί κανείς να επισημάνει ότι ο Εμίλ Ζολά, ήδη το 1890, στο «Ανθρώπινο κτήνος», βλέπει την πρόοδο σαν ένα τρένο που τρέχει χωρίς μηχανοδηγό μεταφέροντας χαρωπούς στρατιώτες. Μπορεί επίσης να θυμηθεί ότι όλο το κίνημα της Πρωτοπορίας, από τον Πικάσο στη ζωγραφική μέχρι τον Σένμπεργκ στη μουσική, κάνει ρήξη στον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και προαναγγέλλει την αλλαγή του.

Σήμερα κανείς δεν προβλέπει τίποτα. Ούτε προτείνει τίποτα. Ούτε διανοούμενος ούτε συγγραφέας. Ή, αν προβλέπει και προτείνει κάτι άξιο λόγου, εμείς δεν έχουμε μάτια να το δούμε. Η προωθούμενη πολιτική, με ελάχιστες εξαιρέσεις, φαίνεται να αρκείται σε αντιμεταναστευτικά μέτρα και αυξομειώσεις επιτοκίων, σαν ρύθμιση του σημείου βρασμού στη χύτρα της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Και όσο περισσότερα τα θινκ τανκ τόσο μικρότερη η παραγωγή σκέψης. Οπότε δύο τινά: ή είμαστε μια ιδανική κοινωνία ελευθερίας στο πλαίσιο της ιδεολογίας της αγοράς ή επιβαίνουμε χαρωποί σε τρένο χωρίς μηχανοδηγό. Στην τελευταία περίπτωση, θα μοιάζαμε με την ίδια την ενωμένη Ευρώπη: ελεύθερο το ταξίδι, επίφοβο το τέλος του. Ή αλλιώς: ανοιχτά σύνορα, κλειστό μέλλον.