Εναστρος ουρανός

Εκανα επίσκεψη σε φιλικό σπίτι, λίγο μετά τον γάμο του ζευγαριού, που με περηφάνια αλλά και αμηχανία ένιωσαν την ανάγκη να μου δείξουν το καινούργιο διαμέρισμα, την επίπλωση και τα διάφορα δώρα που έλαβαν για το ευτυχές γεγονός. Μεταξύ αυτών, στον μεγάλο τοίχο του σαλονιού κρεμόταν ένας πίνακας, μια ελαιογραφία γεμάτη ίριδες. Σκούρα και ιώδη μπλε, έντονα πράσινα, «θαμπά» πορτοκαλί και ώχρες, μαύρο που υπογράμμιζε τα υπόλοιπα χρώματα και ένα αθώο λευκό που δεν θα μπορούσε να λείπει.

«Είναι αντίγραφο, οι “Ιριδες” του Βαν Γκογκ», μου είπαν υπερήφανοι. «Είδες πόσο υπέροχα ταιριάζει με τον χώρο;». Τους χαμογέλασα. «Ναι, ταιριάζει», απάντησα. Αυτό που δεν είπα ήταν ότι ένας Βαν Γκογκ, ακόμη και σε σύγχρονο αντίγραφο, μπορεί να ταιριάξει οπουδήποτε, σε κάθε σαλόνι, σε κάθε μουσείο, σε όλους τους χώρους όπου ζουν άνθρωποι που αγαπούν την τέχνη πηγαία, χωρίς ειδικές γνώσεις και σπουδές, έστω μόνον από ένστικτο, από πάθος για ομορφιά. Για ομορφιά που δεν υπακούει σε αυστηρούς κανόνες, αλλά αναπτύσσεται και πέρα από αυτούς.

Ακόμα θυμάμαι πόση ώρα έμεινα μπροστά στα «Ηλιοτρόπια», εκείνη την εκδοχή τους που φιλοξενεί η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Ο πίνακας, προστατευμένος πίσω από γυαλί, έμοιαζε τόσο ήρεμος και τόσο άγριος την ίδια στιγμή, σαν τη βασανισμένη ψυχή του ίδιου του ζωγράφου. Οι πινελιές και οι παραλλαγές της ώχρας, το κίτρινο και το θαμπό πορτοκαλί. Το πράσινο που φαινόταν να λείπει. Δεν μπορούσα παρά να τον λατρέψω, είναι από τους αγαπημένους μου – ίσως γιατί είναι ο μοναδικός τού ζωγράφου που έχω δει εκ του σύνεγγυς.

Ομως, τα έργα του Ολλανδού ζωγράφου που με έχουν αγγίξει περισσότερο είναι αυτά που απεικονίζουν τον νυχτερινό ουρανό. Εναστρα βράδια στην εξοχή, σε καφενεία ή σε αγρούς, με το φως των ουράνιων σωμάτων να δημιουργεί κυματισμούς του μπλε και του κίτρινου, και τη Σελήνη και τα αστέρια να θυμίζουν παιδικές ζωγραφιές: έντονα κίτρινα, λευκοί και πορτοκαλί πυρήνες έτοιμοι να εκραγούν, εμφανείς ζωηρές πινελιές για ακτίνες φωτός.

Σαν να θέλουν να σε παρασύρουν να τα ακολουθήσεις βήμα βήμα, γραμμή γραμμή, πινελιά πινελιά και να χαθείς στα μονοπάτια τους. Εκείνα, σαν παλιοί ναυτικοί θα σε οδηγήσουν στο όνειρο. Θυμίζουν τις ελληνικές καλοκαιρινές νύχτες, στα νησιά και στα παράλια, όπου δεν υπάρχουν τόσα τεχνητά φώτα για να πληγώσουν το σκοτάδι. Οι παρέες, ξαπλωμένες στην άμμο, καθισμένες σε σκοτεινές βεράντες, τρώγοντας γύρω από ένα βραδινό τραπέζι, μοιράζονται παγωμένη μπίρα ή δροσερό κρασί και κουβεντιάζουν. Γελάνε και δακρύζουν, μιλάνε δυνατά και σωπαίνουν. Δεν κοιτάζονται, δεν αγγίζονται – ούτε χρειάζεται. Γιατί τότε, εκείνες τις στιγμές που επικρατεί η αγία ησυχία, μετρούν τα άστρα και λύνουν τα μεγάλα μυστήρια της ζωής.

Πάρτε για παράδειγμα την «Εναστρη νύχτα πάνω από τον Ρήνο». Την απόλυτη κυριαρχία του μπλε διασπά η αντανάκλαση του φωτός στο νερό. Τα κτίρια ίσα που διακρίνονται στην απέναντι όχθη, μόνον οι λάμπες τους δηλώνουν με σαφήνεια την παρουσία τους, ενώ οι βάρκες των ψαράδων έχουν σχεδόν αφομοιωθεί από το τοπίο. Και το ζευγάρι που κάνει βόλτα στην αποβάθρα, ξεχασμένο κι αυτό από μια άλλη εποχή, βαδίζει χαμένο στον δικό του κόσμο, ρεμβάζοντας.

Αναρωτιέμαι πόσα πολλά χρειάζεται να ξέρει κανείς για τον Βίνσεντ βαν Γκογκ. Ακόμα και αν ξέρεις πολλά, ποτέ δεν είναι αρκετά. Βιβλία, ντοκιμαντέρ και επιστημονικές μελέτες προσπαθούν να εξηγήσουν αυτόν τον συνδυασμό καλλιτεχνικής διάνοιας και ψυχικής ασθένειας. Ωστόσο, ακόμα και όταν ξέρεις έστω και λίγα, κάτι έχεις γνωρίσει σχετικά με εκείνον. Γιατί το έργο του έχει μια δύναμη που σε κάνει να τον νιώθεις φίλο, άνθρωπο δικό σου, μια αδελφή ψυχή, αν και αναπάντεχη όσο και δύσκολη, ταυτόχρονα αδύναμη και ισχυρή. Είναι πάντα εκεί – και μπορεί να σου πει πολλά, ακόμα και αν δεν ακούγεται λέξη.