Μακριά τ’ Αϊβαλί…

Καιρό πριν διάβασα σε συνέντευξη αγαπημένου τραγουδιστή και δημιουργού -δεν θυμάμαι ακριβώς τη διατύπωση- πως η μουσική και τα τραγούδια μπορούν να είναι όπλα και αγκαλιές παρηγοριάς, ειδικά σε εποχές σαν τη σημερινή. Πως η καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν σε κάποιο βαθμό τις δυσκολίες που βιώνουν. Συμφώνησα ολόψυχα.

Η ελληνική μουσική έχει να επιδείξει έργα που άλλοτε έγιναν σημαία και σύνθημα στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και άλλοτε σηματοδότησαν την κοινωνική αλλαγή. Εμβληματικοί συνθέτες μελοποίησαν έργα μεγάλων ποιητών, ερμηνευτές με μοναδικό μέταλλο φωνής έντυσαν τους στίχους και τις ιδέες που αυτοί έκρυβαν.

Και όλα αυτά, τα έντεχνα και τα «δύσκολα», τραγουδήθηκαν από όλους: από εκείνους που είχαν τη γνώση, αλλά κυρίως από εκείνους που είχαν την ψυχή για να τα καταλάβουν, που τα κουβαλούσαν μέσα τους σαν την αρχαία Ιστορία. Κι εκείνα τους συνόδευσαν παντού.

Στην αρχή ακούγονταν στις διαδηλώσεις, στις πορείες και στις συναυλίες διαμαρτυρίας. Στη συνέχεια μπήκαν στα σπίτια, έπαιξαν στα ραδιόφωνα, σιγοτραγουδήθηκαν στα γλέντια της παρέας, πλάι στα άλλα, τα «απλά» και τα λαϊκά, και αργότερα ακούστηκαν στις σχολικές γιορτές.

Στα χρόνια τα καλά, εκείνα της ευκολίας και της ευημερίας, τα μεγάλα έργα σταδιακά έπαψαν να μετέχουν στις λαϊκές συναυλίες, αλλά τιμήθηκαν ξανά και ξανά σε θεματικά αφιερώματα στις στέγες και τα μέγαρα της υψηλής τέχνης. Εκεί τα έμαθαν κι εκείνοι που ποτέ δεν τα είχαν ξανακούσει.

Ανήκω στη γενιά που μεγάλωσε ακούγοντας ότι είναι τυχερή: δεν ζήσαμε τους διωγμούς και τη σκληρή ζωή των προπαππούδων, δεν πεινάσαμε στην ξένη κατοχή, τις λέξεις «Δεκεμβριανά» και «εμφύλιος πόλεμος» τις είδαμε μόνο στα βιβλία, η δικτατορία είχε τελειώσει πριν ακόμη γεννηθούμε και, βεβαίως, πήγαμε σχολείο και πανεπιστήμιο στα χρόνια της ελευθερίας της έκφρασης και των πολλών ευκαιριών.

Ούτε αναγκαστήκαμε να ξενιτευτούμε για να βρούμε μια δουλειά. Aλλων αγώνες μάς εξασφάλισαν την αξιοπρέπεια ενός μισθού και της αντίστοιχης κοινωνικής ασφάλισης. Oλα καλά, λοιπόν.

Και όμως, ανήκουμε στη γενιά που όταν χτυπάει το τηλέφωνο σκεφτόμαστε την απειλητική φωνή της εισπρακτικής εταιρείας. Φοβόμαστε να ανοίξουμε τους λευκούς φακέλους του ταχυδρομείου. Το χειρότερο, όμως, είναι εκείνες τις λίγες στιγμές της ανάπαυλας, που διασκεδάζουμε λίγο ή που τολμάμε να ονειρευτούμε.

Τότε που η ενοχή μάς κυριεύει και αυτομάτως επαναφέρει καρδιά και νου στην τάξη: δεν επιτρέπεται να ονειρευόμαστε, να κάνουμε σχέδια, να κοιτάμε μπροστά. Αυτά που ξέραμε, να τα ξεχάσουμε. Πάει, δεν υπάρχει πια στρωμένη με ροδοπέταλα ζωή. Μα ήταν τέτοια αυτή που είχαμε;

Ακούμε με αγωνία τις ειδήσεις, διαβάζουμε με τρόμο τις πολιτικές σελίδες στις εφημερίδες. Τώρα ο εχθρός φέρνει παράξενα και δύσκολα στην προφορά ξενικά ονόματα. Οι ιδεολογίες και τα λόγια γύρω από αυτές πονάνε και καίνε.

Oλοι γύρω μας είναι ύποπτοι και ένοχοι - κι ας μην ξέρουμε ακριβώς γιατί. Κι εμείς, πότε θυμωμένοι και πότε φοβισμένοι, φωνάζουμε. Βριζόμαστε στους δρόμους και στα φανάρια. Μαλώνουμε ακόμα και με φίλους όταν διαφωνούμε. Αγριεμένα σκυλιά, γαβγίζουμε τη φωνή μας. Ο κίνδυνος να φαγωθούμε μεταξύ μας έρπει ύπουλα ανάμεσά μας.

Η πορεία για την επιστροφή στα χώματα της επαγγελίας είναι μακριά, είναι κακοτράχαλη. Μπορεί και να μη δούμε το Αϊβαλί. Το ξέρουμε. Χιλιάδες τα κύματα μπροστά μας για να παλέψουμε. Aγνωστοι -γι’ αυτό και τρομεροί- οι κίνδυνοι που κρύβουν κάτω από τον αφρό.

Αλλά εκεί που όλα φαίνονται φαιά, μια δωρική φωνή ξυπνάει μέσα μας. Στίχοι και μουσική που τελούσαν εν υπνώσει, αναδύονται αργά, τα στοιχειά ξυπνούν. Ο δεμένος στο μεσιανό κατάρτι προφήτης αρχίζει να τραγουδά συνοδεία λύρας. Θέλει να μας ημερέψει.

Το καταφέρνει για λίγο. Για τόσο όσο χρειάζεται ώσπου να κοιταχτούμε ξανά στα μάτια και να ξαναπάρουμε το κουπί. Είμαστε πάλι έτοιμοι: θα πλοηγήσουμε με οδηγό τα ουράνια σώματα, να δώσουμε τη μάχη με την τρικυμία, τον ανηλεή ήλιο και την αλμύρα.