Διασπορά ψευδών ειδήσεων

Αυτό που λέμε στην καθημερινή μας γλώσσα «βγαίνουν λόγια». Τα «λόγια» ήταν και εξακολουθούν να είναι το παραφούσκωμα ενός γεγονότος, η κακόβουλη ερμηνεία ενός άλλου, η κατασκευή μιας πληροφορίας ανύπαρκτης και χωρίς σχέση με την πραγματικότητα. Τα «λόγια» απλώνουν σαν λαδιά και φουσκώνουν σαν ποτάμι και σύντομα επικρατούν και θάβουν από κάτω τους την αλήθεια. Τότε τα παίρνει ο καθένας στο στόμα του και τα αλατοπιπερώνει όπως θέλει, για να τα κάνει άλλοτε πιο νόστιμα άλλοτε πιο εύπεπτα.

Η διασπορά ψευδών ειδήσεων καταδικάζεται από τους θρησκευτικούς, φιλοσοφικούς και δεοντολογικούς ηθικούς κώδικες, σε όλο τον κόσμο. Φαίνεται όμως ότι από πάντα ήταν θελκτικό αμάρτημα. Ηταν ένας εύκολος και ανέξοδος τρόπος για να βλάψει κανείς τον εχθρό του, εδραιώνοντας ταυτόχρονα τη δική του θέση. Κανείς δεν τιμωρήθηκε ποτέ για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων κι ας είχαν την ικανότητα να καταστρέφουν τη φήμη, τις σχέσεις, την ίδια τη ζωή κάποιου άλλου ή και πολλών.

Αυτή η «επιθετικότητα σχέσεων» εξίσου σημαντική και οδυνηρή για το θύμα όσο και η σωματική επιθετικότητα, είναι πηγή μεγάλης ικανοποίησης για τους θύτες. Απολαμβάνουν την καταστροφή του άλλου που είναι ο εχθρός που έχουν επιλέξει με ή χωρίς λόγο, τη χειραγώγηση της γνώμης των πολλών κατευθύνοντάς την όπου θέλουν, μια αίσθηση απόλυτης εξουσίας, ιδιαίτερα αν οι φήμες που διασπείρουν δεν κακολογούν απλώς, αλλά διεγείρουν και φόβο. Το «πρόσεξε τι μπορείς να πάθεις εσύ» είναι ισχυρό κίνητρο για να ωθήσει το κοινό του θύτη να απομονώσει φυσικά και κοινωνικά τον άλλο, ίσως ακόμη καλύτερο κίνητρο από την ηθική απαξία των πράξεων που του φορτώνουν. Είναι επίσης ο καλύτερος τρόπος για να κρατήσουν οι διασπορείς των φημών το ακροατήριό τους δέσμιο: ο φόβος παραλύει, έτσι οι διαχειριστές του φόβου γίνονται οι απόλυτοι άρχοντες του παιχνιδιού.

Αυτές οι διαδικασίες ήταν γνωστές και συνηθισμένες στην ιδιωτική σφαίρα από τα πολύ παλιά χρόνια, όταν η διαπόμπευση, με αληθινές ή με ψεύτικες κατηγορίες, ήταν το νούμερο ένα εργαλείο κοινωνικού ελέγχου. Από καιρό έχουν περάσει και στη δημόσια σφαίρα, όπου η διασπορά ψευδών ειδήσεων έχει γίνει το κατεξοχήν εργαλείο διαχείρισης της κοινής γνώμης, η οποία έτσι κι αλλιώς έχει χάσει τους παλιούς φυσικούς τόπους διαμόρφωσής της -την πλατεία, την αγορά- και διαμορφώνεται από τις ηγεσίες των κομμάτων με συνθήματα και από τις τηλεοράσεις με την αναπαραγωγή τους.

Ετσι, για να περιοριστώ στα δικά μας, περάσαμε έναν ολόκληρο χειμώνα με τη διαβεβαίωση ότι όπου να ‘ναι (από Τρίτη σε Πέμπτη) η Ελλάδα βγαίνει από την ευρωζώνη. Η βεβαιότητα ότι όπου να ‘ναι πτωχεύουμε οδήγησε χιλιάδες νοικοκυραίους, που δεν έχουν πια ευρώ για να κρύψουν κάτω από το στρώμα, σε αλλεπάλληλες κρίσεις πικρίας, ανασφάλειας και απογοήτευσης. Κάθε διάψευση την ακολουθούσαν λίγες ώρες αγαλλίασης, μέχρι την επόμενη διαβεβαίωση ότι πτωχεύουμε και την επόμενη κρίση.

Με την άνοιξη, κι αφού διαψεύστηκαν πολλές φορές οι μάντεις κακών, αποφάσισε η Αγγελική από το νησί να στείλει τα παιδιά της ταξίδι στην Αθήνα, τη δεύτερη εβδομάδα των πασχαλινών διακοπών. Θα έμεναν σε συγγενείς, θα πήγαιναν στην Ακρόπολη, θα πήγαιναν στο Σούνιο, θα πήγαιναν σινεμά. Μήνες μάζευαν το χαρτζιλίκι τους για την πολυπόθητη επίσκεψη στο εμπορικό κέντρο –θα πήγαιναν κι εκεί.

Ομως ήρθε η Μεγάλη Εβδομάδα και η Αγγελική έβλεπε καθημερινά στην τηλεόραση την Αθήνα να καίγεται, αυτοκίνητα να εκρήγνυνται, αστυνομικούς και «κουκουλοφόρους» παντού. Κι ενώ μάταια προσπαθούσαν όλοι να την πείσουν ότι είναι οι ίδιες εικόνες που επαναλαμβάνονται κάθε μέρα, η Αγγελική άσκησε βέτο. Τα παιδιά δεν θα πάνε πουθενά, θύματα κι αυτά της διασποράς ψευδών ειδήσεων που θα παραμείνει ατιμώρητη.