Το 430 π.Χ., έναν χρόνο μετά την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Περικλής προσέρχεται στο νεκροταφείο του Κεραμεικού προκειμένου να εκφωνήσει έναν εμβληματικό επιτάφιο λόγο για να τιμήσει τους πρώτους πεσόντες Αθηναίους στις Πλαταιές και τους Ρείτους (τοποθεσία μεταξύ Αθήνας και Ελευσίνας). Διαβάζουμε:
«Κατά τον ίδιο χειμώνα οι Αθηναίοι, ακολουθώντας το πατροπαράδοτο έθιμο, ενταφίασαν με δημόσια τελετή εκείνους που πρώτοι έπεσαν σ’ αυτόν εδώ τον πόλεμο με τον ακόλουθο τρόπο… Εκθέτουν τα οστά των νεκρών τρεις μέρες πριν απ' τον ενταφιασμό… Κι όταν φθάσει η ώρα της εκφοράς, άμαξες μεταφέρουν κυπαρισσένιες θήκες… Κι ένα φέρετρο μεταφέρεται άδειο, στρωμένο (με νεκρικό σεντόνι) για τους άγνωστους, εκείνους δηλαδή των οποίων τα σώματα δεν βρέθηκαν για περισυλλογή… Κι όποιος απ’ τους πολίτες και τους ξένους θέλει, παρακολουθεί την εκφορά… Και οι γυναίκες που είναι συγγενείς των νεκρών παρευρίσκονται στον ενταφιασμό θρηνώντας… Κι όταν σκεπάσουν με χώμα τα φέρετρα, άνδρας εκλεγμένος απ’ την πόλη που θεωρείται ότι είναι και συνετός στην κρίση και υπερέχει στην υπόληψη, εκφωνεί τον επαινετικό λόγο που ταιριάζει προς τιμή τους…Προς τιμή λοιπόν των πρώτων αυτών εδώ νεκρών ο Περικλής, ο γιος του Ξανθίππου, ορίστηκε για να μιλήσει. Κι όταν έφτασε η κατάλληλη στιγμή, αφού προχώρησε απ’ τον τάφο κι ανέβηκε σε βήμα που είχε κατασκευαστεί ψηλό, για να ακούγεται σ’ όσο το δυνατό μεγαλύτερο μέρος της συγκέντρωσης, έλεγε περίπου τα εξής (μεταξύ άλλων).
“Το πολίτευμά μας δεν αντιγράφει τους νόμους των άλλων. Αντίθετα, εμείς οι ίδιοι είμαστε παράδειγμα σε μερικούς και δεν είμαστε μιμητές άλλων. Κι επειδή η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της πλειοψηφίας και όχι στα χέρια των λίγων, ονομάζεται δημοκρατία. Ωστόσο, όταν πρόκειται για τις ιδιωτικές υποθέσεις, οι νόμοι δίνουν ίσα δικαιώματα σ’ όλους τους πολίτες. Οταν πρόκειται, όμως, για την προσωπική ανάδειξη και επιβολή, καθένας, ανάλογα με τη διάκρισή του σε κάποιο τομέα, προτιμάται στα δημόσια αξιώματα με βάση όχι τόσο την πολιτική του τοποθέτηση όσο την προσωπική του αξία. Ούτε, πάλι, η φτώχεια εμποδίζει κανένα, αν έχει τη δυνατότητα, ενώ είναι ταπεινής καταγωγής, να ευεργετήσει κατά κάποιο τρόπο την πόλη… Ενα από τα χαρακτηριστικά η υπακοή στους νόμους, και μάλιστα σ’ εκείνους που έχουν θεσπιστεί για την προστασία αυτών που αδικούνται”».
Εχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις στην επιστήμη της ιστορικής κοινότητας σχετικά με την πατρότητα του Επιταφίου. Πρώτος ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσέας, Ελληνας ιστορικός και δάσκαλος ρητορικής, υποστήριξε ήδη από το 60 π.Χ. πως ο Θουκυδίδης είναι ο πραγματικός συγγραφέας του Επιταφίου. Το σίγουρο είναι ότι ο Επιτάφιος δεν ήταν δυνατό να μεταφερθεί λέξη προς λέξη, όπως αναφέρει στα Ιστορικά ο ίδιος ο Θουκυδίδης.
Κείμενο δοξαστικό, υμνητικό, συγκινησιακό και παράλληλα ένας φλογερός ύμνος στην αθηναϊκή δημοκρατία.
Θουκυδίδης ή Περικλής αναφέρονται διαρκώς και στις αρετές της αθηναϊκής πολιτείας, τη δημοκρατία, την ελευθερία, το κράτος δικαίου, την ισότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα, τον πολιτισμό.
Στηλιτεύοντας παράλληλα τη Σπάρτη, την οποία θεωρούν πόλη ανελεύθερη, στρατοκρατική, απαίδευτη και ξενόφοβη. «Ξενηλασία», μια πρακτική του σπαρτιατικού κράτους, με βάση την οποία κανένας ξένος δεν επιτρεπόταν να μετοικήσει ή να διαμείνει στην πόλη αρκετό καιρό.
Θουκυδίδης ή Περικλής επαινούν την προσωπική αξία, ενώ μέμφονται την αδικία, τη φτώχεια και τις κοινωνικές ανισότητες.
Ο Επιτάφιος αντιμετωπίστηκε με απέχθεια από τα καθεστώτα της 4ης Αυγούστου 1936 και της 21ης Απριλίου 1967. Και εξοβελίστηκε από τα σχολικά προγράμματα διδασκαλίας.
Δυστυχώς και το καθεστώς που έχει εγκατασταθεί στη χώρα από το 2019, αν δεν καταργεί, πάντως περιορίζει ασφυκτικά και αφόρητα τις πολιτειακές και πολιτικές αρετές, όπως τις περιγράφει και τελικά τις παινεύει το επιταφιακό κείμενο.
Το διακήρυξε, άλλωστε, με απαράμιλλο πολιτικό θάρρος και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο πρόσφατο ψήφισμά του.
Ενα κείμενο αιώνιας και πανανθρώπινης αξιοπρέπειας και αλήθειας κινδυνεύει, για ακόμη μια φορά στην Ιστορία, να βγει από τη μέση στην ίδια την πατρίδα του. Ο Επιτάφιος του Περικλή πάντοτε αιτία και αφορμή για δημοκρατική και λαϊκή έγερση, ως προστάδιο ανατροπής.
Αντιμετωπίζουμε τον εσμό του καθεστώτος ακλόνητοι και με αποφασιστικότητα.
* Oμότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας