Η συζήτηση για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια μπορεί να φαίνεται ενθουσιώδης αλλά είναι και λειψή. Επικεντρώνεται στα οφέλη και -τις περισσότερες φορές- αποσιωπά κινδύνους και προκλήσεις που κρύβονται στη διαδρομή μέχρι τον τελικό προορισμό.
Προσπερνά δηλαδή τις μεγάλες ανατροπές που θα μεσολαβήσουν κατά τη διάρκεια της μετατροπής του ενεργειακού συστήματος πάνω στο οποίο έχουν δομηθεί τον τελευταίο αιώνα η παγκόσμια οικονομία και η γεωπολιτική τάξη πραγμάτων, ενώ η αξιολόγηση που προβάλλεται για το ποιος θα κερδίσει και ποιος θα χάσει είναι συχνά λανθασμένη.
Για παράδειγμα, προβάλλεται η εξασθένηση της ισχύος των σημερινών πετρελαιοπαραγωγών κρατών και αποσιωπάται το γεγονός ότι στο ενδιάμεσο θα απολαύσουν πακτωλούς κερδών. Σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας, εάν ο κόσμος έφτανε στις μηδενικές εκπομπές έως το 2050, θα χρησιμοποιούσε ακόμα σχεδόν το μισό φυσικό αέριο από όσο σήμερα και περίπου το ένα τέταρτο του πετρελαίου. Πρόκειται αναμφιβόλως για μια τεράστια μείωση, η οποία όμως δεν σημαίνει ότι οι παραγωγοί πετρελαίου και αερίου δεν θα συνέχιζαν να απολαμβάνουν για δεκαετίες μόχλευσης τους θησαυρούς που κρύβει το υπέδαφός τους.
Επίσης ο δημόσιος λόγος ελάχιστα αναφέρεται στο γεγονός ότι τα φτωχότερα τμήματα του κόσμου θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας -πολύ περισσότερες από όσο στο παρελθόν- για να ευημερήσουν, παρόλο που αντιμετωπίζουν επίσης τις χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Η Ιστορία διδάσκει ότι η διαδικασία μετάβασης από τη μία πηγή ενέργειας στην άλλη είναι επώδυνη. Για τους περισσότερους, ο Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μια αναμέτρηση μεταξύ του καλού και του κακού, της απληστίας με τη μετριοπάθεια, της δημοκρατίας με τον απολυταρχισμό.
Ο Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος όμως μετέτρεψε το πετρέλαιο σε στρατηγικό εμπόρευμα και αψευδής μάρτυρας ο ανταγωνισμός που αναπτύχθηκε μεταξύ της Standard Oil και της Royal Dutch Shell για τον έλεγχο των κοιτασμάτων πετρελαίου και οι γεωπολιτικές επιπτώσεις του. Αυτό άλλωστε υπονοούσε ο Βρετανός πολιτικός Lord Curzon, που ήταν ταυτόχρονα και μέτοχος σε εταιρείες πετρελαίου, ο οποίος το 1918 είχε δηλώσει ότι ο συμμαχικός συνασπισμός είχε «πλεύσει προς τη νίκη πάνω σε ένα κύμα πετρελαίου».
Μετά τον πόλεμο αυτό, η βρετανική ασφάλεια εξαρτάτο πολύ περισσότερο από το πετρέλαιο από την Περσία παρά από τον άνθρακα από το Νιούκαστλ. Στον αιώνα που ακολούθησε, οι χώρες με πόρους πετρελαίου και αερίου ανέπτυξαν τις κοινωνίες τους και κατείχαν τεράστια δύναμη στο διεθνές σύστημα. Αντιθέτως, οι χώρες που είτε δεν διέθεταν αυτούς τους πόρους είτε αυτοί υπολείπονταν της ζήτησης, στρέβλωσαν τις εξωτερικές πολιτικές τους για να εξασφαλίσουν συνεχή πρόσβαση σε αυτό.
Ετσι και τώρα, η απομάκρυνση από το πετρέλαιο και το αέριο θα αναδιαμορφώσει τον κόσμο. Σύμφωνα με ορισμένες απόψεις, ένας κόσμος απαλλαγμένος από τον άνθρακα θα είναι πιο παγκοσμιοποιημένος από τον σημερινό. Παραβλέπουν όμως τη «διαδρομή» προς τον κόσμο μηδενικών εκπομπών, κατά την οποία δυνάμεις θα πιέσουν την παγκοσμιοποίηση.
Μήπως τα επόμενα χρόνια ξεσπάσει ένας πόλεμος για την ηλεκτρική ενέργεια; Ο φτηνότερος και ευκολότερος τρόπος για να απαλλαγούν από τον άνθρακα αρκετοί τομείς της οικονομίας είναι να ηλεκτροδοτηθούν και να διασφαλιστεί ότι η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από πηγές μηδενικού άνθρακα. Ομως η ηλεκτρική ενέργεια είναι πολύ πιο δύσκολο να αποθεματοποιηθεί και να αποθηκευτεί σε περίπτωση διαταραχής του εφοδιασμού ή να εισαχθεί από άλλες πηγές. Και αυτό οδηγεί στον ενεργειακό προστατευτισμό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μετάβαση σε μια παγκόσμια οικονομία μηδενικών εκπομπών θα οδηγήσει σε συγκρούσεις και τελικά θα παραγάγει νικητές και ηττημένους. Ορισμένες μεγάλες δυνάμεις, όπως η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες, είναι προετοιμασμένες για να επωφεληθούν από τη μετάβαση. Αλλες φαίνεται πιο πιθανό να καταλήξουν σε χειρότερη κατάσταση. Αυτοί οι αποκλίνοντες δρόμοι θα αλλάξουν φυσικά τις σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.
Δεν θα πρέπει να υποβαθμίζονται οι επιπτώσεις από τα συγκρουόμενα συμφέροντα. Οι εντάσεις μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών θα κλιμακωθούν, όχι μόνο λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων αλλά και λόγω της παραγωγής τους. Τα κράτη που διαθέτουν σημαντικούς πόρους υδρογονανθράκων θα εξακολουθήσουν να βασίζονται στην αξιοποίησή τους και θα παλέψουν γι’ αυτό.
Αντίθετα, οι πλούσιες χώρες που επωφελούνται από την ενεργειακή μετάβαση θα πιέζουν ολοένα και περισσότερο τόσο τις χώρες όσο και τις εταιρείες να μην κάνουν γεωτρήσεις, ακόμα και όταν μερικές από αυτές τις πλούσιες χώρες συνεχίζουν να εξάγουν δικό τους πετρέλαιο, αέριο και άνθρακα.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα τεράστιο οικονομικό και γεωπολιτικό παίγνιο, αξίας εκατοντάδων τρισεκατομμυρίων. «Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια απαιτεί έναν πλήρη μετασχηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας και θα απαιτήσει περίπου 100 τρισεκατομμύρια δολάρια σε πρόσθετες κεφαλαιακές δαπάνες τις επόμενες τρεις δεκαετίες», επισήμαιναν ακαδημαϊκοί δίνοντας μια αίσθηση των οικονομικών μεγεθών.
Επίσης κρίσιμος παράγοντας για την ενεργειακή μετάβαση είναι ορυκτά όπως το κοβάλτιο, ο χαλκός, το λίθιο, το νικέλιο και οι σπάνιες γαίες. Σύμφωνα με άρθρο του Jason Bordoff (συνιδρυτικός πρύτανης του Columbia Climate School) και της Meghan O’Sullivan (καθηγήτρια Πρακτικής των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Harvard), το παγκόσμιο εμπόριο των κρίσιμων ορυκτών θα εκτοξευθεί από περίπου 10% του εμπορίου που σχετίζεται με την ενέργεια σε περίπου 50% έως το 2050.
Το εμπάργκο της Κίνας στις εξαγωγές κρίσιμων ορυκτών στην Ιαπωνία το 2010, στο πλαίσιο της αυξανόμενης έντασης στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας, θα μπορούσε να είναι ένα σημάδι για όσα θα ακολουθήσουν.
Ο δρόμος προς την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα αλλά με νάρκες, καθώς στη διαδρομή θα αμφισβητηθούν πολλά στοιχεία της διεθνούς πολιτικής (πηγές ισχύος, παγκοσμιοποίηση, σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων κ.λπ.). Δυστυχώς όμως κανείς δεν μιλά γι’ αυτό και θα τον διασχίζουμε με μάτια ερμητικά κλειστά.
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας