Ενα από τα -πολλά- προνόμια των πολιτικών είναι ότι μπορούν να μιλούν για όλα τα προβλήματα είτε τα γνωρίζουν είτε τα αγνοούν. Και αν το θέμα είναι ανώδυνο, τότε πάει καλά. Αν όμως αυτά για τα οποία μιλούν χωρίς να γνωρίζουν συνδέονται με ανθρώπινες ζωές, τότε το πράγμα σοβαρεύει αφού οι άνθρωποι αυτοί ψηφίζουν νόμους που επηρεάζουν ολόκληρη την κοινωνία. Το χρέος -ιδιωτικό και δημόσιο- είναι ίσως το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τόπος.
Σήμερα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αλλά και το ίδιο το κράτος βρίσκονται -κυριολεκτικά και μεταφορικά- σε κατάσταση «ομηρίας» από τους πιστωτές και όλα δείχνουν ότι στα χρόνια που έρχονται ο βρόχος θα σφίξει ακόμα περισσότερο. Και πώς αντιμετωπίζουν αυτό το υπαρξιακό πρόβλημα οι πολιτικοί; Αποκρύπτοντας, αποσιωπώντας και εστιάζοντας στη συναλλακτική πτυχή του. Αγνοια ή προμελετημένη και προσχεδιασμένη επιλογή;
Η ιστορία αλλά και η λογοτεχνία αποκαλύπτουν ότι η πίστωση και το χρέος είναι κάτι περισσότερο από οικονομικές συναλλαγές. Είναι κοινωνικές ενέργειες που συνδέονται με ηθικές αξιολογήσεις, με αποτέλεσμα να προκαλούν έντονα συναισθήματα δυσαρέσκειας, ντροπής, ταπείνωσης και απόγνωσης. Το πολιτικό σύστημα αξιοποιώντας την οικονομική διάσταση της πίστωσης κατασκεύασε και συντηρεί την αντίληψη σύμφωνα με την οποία οι πιστωτές είναι «άγιοι» και οι οφειλέτες «αμαρτωλοί».
Αυτή η ηθικολογική προσέγγιση όμως έχει πολλαπλές επιπτώσεις σε όλες τις μορφές της ανθρώπινης δραστηριότητας: επηρεάζει -ενίοτε καθορίζει- την αξιοπρέπεια και την τιμή του οφειλέτη (μεμονωμένου ατόμου, νομικού προσώπου και κράτους) και προδιαγράφει το μέλλον του, αφού η απώλεια της εμπιστοσύνης τιμωρείται είτε με υψηλότερα επιτόκια είτε με αποκλεισμό από την πίστωση.
Με απλά λόγια, το πολιτικό σύστημα παραβλέποντας την ηθική διάσταση του χρέους και της πίστωσης οδηγεί τους οφειλέτες στην απομόνωση και στην περιθωριοποίηση, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις. Πρόκειται για μία ολέθρια στάση που καταστρέφει ανθρώπινες ζωές και ενισχύει αυτούς που επιβουλεύονται τη Δημοκρατία (η άνοδος της Ακροδεξιάς υποστηρίχτηκε από ανθρώπους που οδηγήθηκαν στο περιθώριο από τις επιλογές του πολιτικού συστήματος).
Για να αντιληφθεί κανείς την ηθική διάσταση του χρέους, θα πρέπει να γυρίσει τον χρόνο -χιλιάδες χρόνια- πίσω. Στην εποχή των αχρήματων κοινωνιών. Και τότε υπήρχαν η πίστωση και το χρέος με τη μορφή εξυπηρετήσεων και φυσικά οι συνέπειές τους, που είχαν τη μορφή των προσωπικών ηθικών υποχρεώσεων. Η δημιουργία του χρήματος άλλαξε τη μορφή της πίστωσης και του χρέους.
Κατ’ αρχάς παρείχε μια λογιστική μονάδα για την παρακολούθηση των χρεών, η οποία στη συνέχεια οδήγησε σε απο-προσωποποίηση των σχέσεων πιστωτή - οφειλέτη και με τους μηχανισμούς εξασφάλισης των απαιτήσεων συνέδεσε το χρέος με την απειλή για τη διάβρωση της ελευθερίας. Στην πραγματικότητα, το χρήμα οδήγησε μεμονωμένα άτομα, οικογένειες ακόμα και κοινωνίες σε μια κατάσταση «δουλείας του χρέους». Η απειλή της υποδούλωσης προκάλεσε επαναστάσεις που διεκδικούσαν διαγραφές χρέους και καταστροφή των αρχείων του χρέους.
Το πρώτο καταγεγραμμένο παράδειγμα συνέβη το 2400 π.Χ. από τον βασιλιά Enmetena στην πόλη-κράτος των Σουμερίων Lagash στη Μεσοποταμία. Στη συνέχεια, η βιβλική παροιμία «οι πλούσιοι κυριαρχούν πάνω στους φτωχούς και ο δανειολήπτης είναι δούλος του δανειστή» χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει την ακύρωση «απεχθών» χρεών μετά την αλλαγή καθεστώτος.
Ο ζόφος που προκάλεσε η απειλή είχε αποτέλεσμα να ξεκινήσει μια προσπάθεια επανεξέτασης και αναθεώρησης των εννοιών που συνδέονται με το χρέος. Τον 18ο αιώνα, η τεράστια αύξηση του δημόσιου χρέους άνοιξε τη συζήτηση αν η εξέλιξη αυτή ήταν μια δύναμη για το καλό ή για το κακό. Στη Γαλλία, τα καταστροφικά οικονομικά των Γάλλων βασιλέων είχαν βαθιά επίδραση σε όλες τις πτυχές της οικονομικής σκέψης και της πολιτικής οργάνωσης.
Ο Μοντεσκέ έγραψε ότι το δημόσιο χρέος «παίρνει το αληθινό έσοδο του κράτους από εκείνους που έχουν δραστηριότητα και βιομηχανία για να το μεταφέρει στους νωχελικούς». Στην άλλη πλευρά της Μάγχης, ο Ντέιβιντ Χιουμ και ο Ανταμ Σμιθ υποστήριζαν ότι το δέλεαρ του δημόσιου χρέους διαφθείρει τα κράτη και δημιουργεί πολιτικές της ψευδαίσθησης και της ύβρεως.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, αναδύθηκε μια πολύ διαφορετική άποψη για το δημόσιο χρέος, σύμφωνα με την οποία το δημόσιο χρέος ήταν αναπόσπαστο μέρος των εθνικών οικονομιών.
Τα επίπεδα του δημοσίου χρέους που υπερέβαινε το 100% του ΑΕΠ ήταν συχνά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, ενώ νέες κοινωνικές δυνάμεις εισήλθαν στην πολιτική αρένα. Το δημόσιο χρέος αυξήθηκε με τον ριζικό μετασχηματισμό της τεχνολογίας, της κλίμακας και της διεξαγωγής του πολέμου και η συγκεντρωτική δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών έκανε τους δημόσιους ισολογισμούς αλλά και τους μεμονωμένους ανθρώπους πιο ευάλωτους σε μεγάλες τραπεζικές κρίσεις.
Μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα, η πίστωση και το χρέος προκάλεσαν μια αίσθηση σύγχυσης, ανησυχίας και συναγερμού για τις συνέπειες από τη συμπεριφορά των τραπεζών και από το πώς οι κεντρικές τράπεζες διαχειρίζονται τον πακτωλό χρημάτων που συνδέονται με το εκδοτικό προνόμιο. Ταυτόχρονα, η τεράστια ανάπτυξη του μεγέθους των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, η αδιαφάνεια των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και οι «κατασκευές», όπως η τιτλοποίηση, η ασφάλιση κινδύνων και τα χρέη με υποθήκες που διευκολύνουν τη δημιουργία πίστωσης, επέτρεψαν στην ύβρη να μεγεθυνθεί σε μια ιστορικά νέα κλίμακα.
Εχοντας όλα αυτά υπόψη, η συστηματική παράλειψη από την πλευρά των πολιτικών της ευθύνης -είτε των ίδιων είτε των προκατόχων τους- στη δημιουργία του χρέους προκαλεί αρχικά έκπληξη και στη συνέχεια οργή. Γιατί το να επικεντρώνεται όλο το βάρος της ευθύνης στους οφειλέτες και να παραλείπεται η ευθύνη του πολιτικού συστήματος, της κεντρικής τράπεζας και των τραπεζιτών, δεν είναι μόνο άδικο, αλλά και ανήθικο. Γιατί αν οι οφειλέτες είναι «αμαρτωλοί», ποιος χαρακτηρισμός αρμόζει σε αυτούς που τους έσπρωξαν στην «αμαρτία» και τώρα -με τη σύμφωνη γνώμη του πολιτικού συστήματος- απολαμβάνουν τη διακομματική ασυλία;
Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας