Αριστερά και προσομοιώσεις

Στο σημερινό πολιτισμικό-κοινωνικό περιβάλλον επιβεβαιώνονται πολλές προβλέψεις της αριστερής -και όχι μόνο- πολιτικοθεωρητικής κληρονομιάς. Η υπερεκμετάλλευση, η αλλοτρίωση του ανθρώπου, η εμπορευματοποίηση των πάντων, η πραγμοποίηση του υποκειμένου, η επισκίαση του σημαινόμενου από το σημαίνον και ένας σημειολογικός ιδεαλισμός προελαύνουν σήμερα με ισχνές αντιστάσεις. Μέσω της παντοδυναμίας του κυβερνοχώρου η αντίληψη του κοινωνικού ντετερμινισμού αδυνατίζει συνεχώς έναντι αυτής του τεχνολογικού ντετερμινισμού.

Ταυτόχρονα η αριστερή σκέψη μετατοπίζεται συχνά ασυνείδητα από τη «διαλεκτική» της οπτική σε μια «δυϊστική» οπτική, ενώ ταυτόχρονα η πολιτική ιστορία ενός αιώνα που πέρασε τροφοδοτεί την περίφημη «θλίψη» της αλλά και την απονεύρωση και αποσυσπείρωσή της σε αντίθεση με τον αντίπαλό της, ο οποίος συνεχώς ενισχύεται και σκληραίνει. Μικρό παράδειγμα ένα σχετικά πρόσφατο «φιλολογικό» κείμενο, όπου οι συγγραφείς υπό την τεχνοφουτουριστική γοητεία του νέου «ψηφιακού ανθρώπου» και της τεχνητής νοημοσύνης, με φανερή την αποδοχή της απαρχαίωσης αριστερών εννοιολογιών (ταξική κοινωνία, ταξική συνείδηση κ.λπ.) προσφέρουν το «σώμα» της Αριστεράς (κόμμα) στον βωμό ενός αόριστου «αποκεντρωμένου» και άρα διαλυτικού «δημοκρατικού πλουραλισμού». («Ποιο σώμα ταιριάζει στην Αριστερά», άρθρο στην «Εφ.Συν.», 5-6 Ιουνίου 2021).

Παρ' όλα αυτά, στη χώρα μας η νεοδεξιά κυβερνητική πολιτική με τις μεταδημοκρατικές της βλέψεις έχει πάντα την ανάγκη να χρησιμοποιεί σε κάθε βήμα της τις δύο παρακάτω αλληλοσυμπληρούμενες μεθόδους που αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η πρώτη έγκειται στην «απόκρυψη», όπως όταν κάποιος υποκρίνεται ότι δεν έχει κάτι, ενώ το έχει, που αυτό στη συγκεκριμένη περίπτωση αφορά την κοινωνική αναλγησία και την αντιδημοκρατικότητα.

Για τη μεταμφίεση που απαιτείται συντρέχει η δεύτερη μέθοδος που μοιάζει στην «προσομοίωση», όπου κάποιος υποκρίνεται ότι έχει κάτι που δεν έχει, που στην περίπτωσή μας είναι τα ακριβώς αντίθετα της απόκρυψης, δηλαδή η κοινωνική ευαισθησία και η δημοκρατικότητα. Η θεμελιώδης διαφορά των δύο όψεων είναι ότι το πραγματικό, η συνθήκη πραγματικότητας ως αλήθεια, βρίσκεται μόνο στην απόκρυψη και είναι βέβαια η αναλγησία και η αντιδημοκρατικότητα. Στον πυρήνα της απόκρυψης βρίσκεται το αληθές, ενώ στην προσομοίωση το μη αληθές.

Ο μηχανισμός αυτός προπαγάνδας χρησιμοποιεί είτε τη «διπλή ερμηνεία» μιας κυβερνητικής πράξης είτε τη διαστρέβλωση και συχνά ως τελική προσφυγή το ψέμα. Αποτελεί αναγκαία συνθήκη της κυβερνητικής πολιτικής και αποδεικνύεται υπό την καταλυτική ενίσχυση των φίλιων μέσων μάλλον και ικανή. Ετσι π.χ. το πρόσφατο εργασιοκτόνο νομοσχέδιο, τα νεολαιοκτόνα εκπαιδευτικά νομοσχέδια κ.ά. περνούν στην κοινωνία χωρίς το μέγεθος της αντίδρασης που αντιστοιχεί, με την πανδημία βέβαια επικουρούσα σε αυτό. Η προσομοίωση μέσω της μιντιακής θηλιάς κάνει μέχρι στιγμής καλά τη δουλειά της. Στους πολλούς απομένει η υπομονή να περιμένουν για να δουν... πόσο «κοντά ποδάρια έχει το ψέμα».

Η προσομοίωση ως γενικότερη διαδικασία επεκτεινόμενη συνεχώς αφορά πολλές διαστάσεις του ανθρώπινου βίου. Ανευρίσκεται και στα μέσα που χρησιμοποιούμε και βέβαια στα αποτελέσματα στα οποία κρύβονται οι διάφορες σκοπιμότητες. Η αθώα πλευρά της δανείζεται από την πολιτισμική μας εξέλιξη -κυρίως από τον δήθεν απόλυτο τεχνολογικό ντετερμινισμό- αυτή την «αθωότητα» με την οποία επιδιώκει πάντα να αποκρύπτει την κοινωνική εξουσιαστική της πλευρά. Η απόκρυψη εδώ αφορά τη χειραγώγηση και υποταγή ατόμων και κοινωνιών στους χορηγούς, κατασκευαστές και πωλητές των προσομοιώσεων.

Ο σημερινός «ψηφιακός άνθρωπος» αποτελεί το τεράστιο αγοραστικό κοινό. Η ικανοποίηση των συμφερόντων της πλανητικής πλουτοκρατικής μειοψηφίας χορηγών και πωλητών δε συνιστά αφελή συνωμοσιολογία, αφού είναι στην ίδια τη φύση του παγκόσμιου συστήματος. Αντίθετα, η αποκάλυψη των αποκρύψεων, η συνειδητοποίηση και η αντίδραση αποτελούν το δύσκολο έργο των πολλών.

Παραδείγματα προσομοιώσεων είναι πχ. η «εικονική πραγματικότητα», η «εικονική ζωή» που ως ορισμοί αποτελούν εξαρχής αντίφαση, όπως και οι συγγενείς όροι «τεχνητή πραγματικότητα» (artificial) και «επαυξημένη πραγματικότητα» (augmented). Πολιτικοκοινωνικά παραδείγματα επίκαιρα στην εποχή μας είναι π.χ. η «μεταδημοκρατία» ως προσομοίωση δημοκρατίας, η «τηλεκπαίδευση» ως προσομοίωση εκπαίδευσης κ.ά. Ενα παράδειγμα απόλυτης προσομοίωσης είναι η εικονική ζωή των περίφημων avatar, το παιχνίδι που συγκεντρώνει χιλιάδες χρήστες και αποτελεί τον ψηφιακό απόγονο του reality show.

Ο χρήστης δημιουργεί τον άλλο εαυτό του και διαδρά μέσα στην εικονική πόλη στην οποία μάλιστα ανευρίσκει κανείς γνωστές εταιρείες, τράπεζες κ.λπ. που συμμετέχουν για διαφημιστικούς λόγους! Η ελευθερία βέβαια του ψηφιακού εαυτού βρίσκεται μέσα στην αναπόδραστη αλγοριθμική κανονικότητα του κατασκευαστή της μηχανής, όπως επίσης η παρακολούθηση και καταγραφή της συμπεριφοράς του χρήστη που βρίσκεται έξω στην κανονική πραγματικότητα.

Τα επιτεύγματα της τεχνοεπιστήμης είναι σαν μια δεύτερη φύση. Ειδικά ο σημερινός κόσμος υποτάσσεται στην αναπαράσταση ενός εικονικού κόσμου. Οι εικόνες και τα μηνύματα μας περιβάλλουν και μας αλλοτριώνουν στη νέα κατάσταση, χωρίς όμως να μας παρέχουν και τα μέσα να το αντιληφθούμε, και εδώ βρίσκεται η ριψοκίνδυνη σχέση μας με την τεχνολογία. Μας βοηθάει να ζήσουμε, αλλά μπορεί να αποτελέσει πηγή κάθε μορφής εκμετάλλευσης. Η κριτική ανάλυσή της δεν υποδηλώνει τεχνοφοβία ή λουδιτισμό, αλλά προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτική όσφρηση και διόραση ιδιαίτερα, όταν αυτή θεωρείται αριστερή.

Τελευταία στη χώρα μας με αφορμή τα εργασιακά ακούστηκε και γράφηκε συχνά για το πισωγύρισμα στον 19ο αιώνα (Σικάγο, 8ωρο). Ισως όμως το όραμα των μεγάλων και μικρών παγκόσμιων ελίτ είναι ακόμη πιο πίσω, στον 18ο αιώνα, σε διάφορες... «Βερσαλίες» της νέας τεχνοεποχής!

* φυσικός, δρ Φιλοσοφίας