Με αφορμή τον παροξυσμό του προέδρου Τραμπ με τους δασμούς, τις ανακόλουθες αποφάσεις του -τη μια μέρα απειλεί και εξαγγέλλει δασμούς την επομένη τούς αναβάλλει- αλλά και τις αντιδράσεις που προκαλεί στον υπόλοιπο κόσμο, εύλογα προκύπτει το ερώτημα: το ελεύθερο εμπόριο αποτελεί προοδευτική δύναμη ενώ οι δασμοί αντιδραστική, μήπως συμβαίνει το αντίθετο ή ανάλογα με τις συνθήκες σε μια χώρα πότε ισχύει το ένα και πότε το άλλο;
Την απάντηση μας τη δίνουν πάλι οι ΗΠΑ: όπως σημειώνει ο Ντάνι Ρόντρικ, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ, oι εμπορικές πολιτικές των ΗΠΑ τον 19ο αιώνα συνδέονταν άμεσα με τη σημαντικότερη κοινωνική και πολιτική διαίρεσή τους, αυτή ανάμεσα στον Νότο και τον Βορρά. Ο δουλοκτητικός Νότος, όπως γράφει, ήταν οργανωμένος γύρω από μια εξαγωγική οικονομία που βασιζόταν στα καπνά και στο βαμβάκι. Οι πολιτείες του Βορρά, όπου δεν υπήρχε δουλεία, βασίζονταν στον μεταποιητικό τομέα, στη βιομηχανία, που τότε έκανε τα πρώτα βήματα και υστερούσε ως προς την παραγωγικότητα έναντι της Βρετανίας αδυνατώντας να ανταγωνιστεί τα φτηνότερα εισαγόμενα προϊόντα. Ο Νότος εξαρτιόταν από το διεθνές εμπόριο, ενώ ο Βορράς επιθυμούσε την προστασία από τις εισαγωγές, τουλάχιστον μέχρι να μπορέσει να γίνει ανταγωνιστικός. Δηλαδή αναφορικά με την εμπειρία των ΗΠΑ το ελεύθερο εμπόριο δεν υπηρετούσε σε καμιά περίπτωση κάποιον «προοδευτικό» πολιτικό στόχο. Στην Αμερική του 19ου αιώνα το ελεύθερο εμπόριο θα είχε ενισχύσει και εδραιώσει έτι περαιτέρω τη δουλεία ως κοινωνικό και πολιτικό θεσμό. Το δίδαγμα είναι σαφές για τον Ρόντρικ: ανάλογα με το πού βρίσκεται μια χώρα στην παγκόσμια οικονομία και κατά πόσο συμπίπτουν οι εμπορικές πολιτικές με τις κοινωνικές και πολιτικές της διαιρέσεις, το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να αποτελέσει είτε προοδευτική είτε αντιδραστική δύναμη.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος του 1861-1866 είχε εξίσου αίτιο το μέλλον της αμερικανικής εμπορικής πολιτικής και το μέλλον της δουλείας. Με το ξεκίνημα του Εμφυλίου ο Αβραάμ Λίνκολν αύξησε τους δασμούς και ο εμπορικός προστατευτισμός ενισχύθηκε περαιτέρω μετά την επικράτηση του Βορρά και δεν υποχώρησε μέχρι τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ομως αυτή ήταν επίσης η περίοδος κατά την οποία συνέκλιναν και εν τέλει ξεπέρασαν ως βιομηχανική δύναμη τη Βρετανία. Επομένως για να προσφεύγει σήμερα ο πρόεδρος Τραμπ στον προστατευτισμό και τις απειλές η πραγματική οικονομία των ΗΠΑ υπολείπεται των ανταγωνιστών της. Αλλά και στον Μεσοπόλεμο, όπου υπήρξε μαζική κατάρρευση της διεθνούς εμπορικής συνεργασίας, οι ΗΠΑ υπήρξαν από τους μεγαλύτερους υπαίτιους αυτής της εξέλιξης, επειδή έθεσαν σε κίνηση το ντόμινο του προστατευτισμού επιβάλλοντας τους υψηλότερους δασμούς στην ιστορία τους το 1930.
Γιατί μεταπολεμικά εγκατέλειψαν την πολιτική του προστατευτισμού; Διότι η Ευρώπη μεταπολεμικά ήταν κατεστραμμένη, υπερχρεωμένη στις ΗΠΑ, οι οποίες μάλιστα με την αρχή των πολυμερών σχέσεων που επέβαλαν υποχρέωσαν τις ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις να ανοίξουν τις αγορές των αποικιών τους στο αμερικανικό κεφάλαιο. Δεν υπήρχαν ανταγωνιστές. Η αρχή των πολυμερών σχέσεων που επέβαλαν οι ΗΠΑ ενσαρκώθηκε στον τομέα του εμπορίου στην GATT (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου) στο Bretton Woods το 1944. Η GATT δεν συμπεριελάμβανε όλους τους τομείς, άφηνε εκτός τα γεωργικά προϊόντα και τις υπηρεσίες, ενώ στόχος της ήταν να επιτύχει τον μέγιστο βαθμό εμπορίου εναρμονισμένο με τις προτεραιότητες των εθνικών κυβερνήσεων Ομως το 1995 την GATT διαδέχτηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) με υποβολέα και εμπνευστή τις ΗΠΑ. Ο ΠΟΕ οδήγησε στην υπερ-παγκοσμιοποίηση που συμπεριέλαβε πλέον όλους τους τομείς και η εγχώρια οικονομική διαχείριση από τις κυβερνήσεις υποτάχθηκε στο διεθνές εμπόριο και στο διεθνές κεφάλαιο. Υπό τον ΠΟΕ η διάκριση ανάμεσα στην εγχώρια και την εμπορική πολιτική εξαφανίζεται και οι παγκόσμιοι κανόνες μετατρέπονται σε εγχώριους κανόνες επισκιάζοντας τις προτεραιότητες των εθνικών κυβερνήσεων.
Γιατί τότε ο πρόεδρος Τραμπ στρέφεται στον προστατευτισμό; Δύο γεγονότα ήταν καθοριστικά για την αμερικανική πραγματική οικονομία, τη μεταποίηση και τη βιομηχανία, που τη μετέτρεψαν σε οικονομία-φούσκα. Η διάλυση της ΕΣΣΔ και η εξάλειψη της επιρροής της και η ένταξη της Κίνας το 2001 στον ΠΟΕ. Η πρώτη δημιούργησε ξαφνικά ένα τεράστιο γεωοικονομικό κενό που έσπευσε το παγκόσμιο κεφάλαιο να το καλύψει για να αξιοποιήσει τις ιδιαιτερότητές του (φτηνές πρώτες ύλες και φτηνή εργασία) εγκαταλείποντας τις ευημερούσες δυτικές κοινωνίες. Εκεί ας αναζητηθεί η αποβιομηχάνιση των μεσοδυτικών Πολιτειών των ΗΠΑ που ψήφισαν τον Τραμπ. Το ίδιο συνέβη και με την Κίνα που κατακλύστηκε από ξένες επιχειρήσεις του μεταποιητικού τομέα. Οταν ένα κράτος, πάτρονας της GATT και του ΠΟΕ, επιβάλλει σήμερα τον άκρατο προστατευτισμό, αυτό δεν αποτελεί ομολογία αποτυχίας; Η επιβολή τελών υψηλού κόστους σε ιδιοκτήτες ή διαχειριστές πλοίων κατασκευασμένων στην Κίνα που θα ελλιμενίζονται στις ΗΠΑ αποκαλύπτει τον βαθμό ένδειας της αμερικανικής μεταποίησης. Σύντομα θα διαπιστώσουμε αν ο ορυμαγδός των μέτρων που εξαγγέλλει καθημερινά ο πρόεδρος Τραμπ θα συνεχίσει να προκαλεί φόβο ή θα αρχίσει να προκαλεί θυμηδία.
*Τ. αρχιμηχανικός ΟΣΕ, πολιτικός μηχανικός ΑΠΘ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας