Η έννοια του κράτους δικαίου προκύπτει από τη λεκτική σύνθεση δύο λέξεων-εννοιών: του κράτους και του δικαίου. Συνεπώς, το κράτος δικαίου αναφέρεται στη σχέση του κράτους, δηλαδή της κρατικής εξουσίας, με το δίκαιο. Αντιπροσωπεύει περαιτέρω μια θεμελιώδη αρχή του πολιτικού συστήματος (βλέπε του Συντάγματος), η οποία θα πρέπει να θεωρείται ενδεικτικής σημασίας για τον ευρωπαϊκό συνταγματισμό.
Κάθε απόκλιση από το περιεχόμενο της θεμελιώδους αυτής αρχής εκλαμβάνεται ως μη αποδεκτή αυθαιρεσία. Στη γερμανική νομική θεωρία, το καθεστώς παραβιάσεων της δημοκρατικής και λαϊκής νομιμότητας αποτυπώνεται στην έννοια «αστυνομικό κράτος» (Polizeistaat).
Η έννοια «αστυνομικό κράτος» αντιπροσωπεύει ένα σύστημα από θύλακες στο πλαίσιο της εκτελεστικής εξουσίας, οι οποίοι παραβιάζουν την αρχή του κράτους δικαίου. Το «αστυνομικό κράτος» αναφέρεται, δηλαδή, καταρχήν σε ένα κράτος δικαίου, το οποίο έχει υπονομευθεί από αντιδημοκρατικές αποκλίσεις και συμπεριφορές.
Συνεπώς, το κράτος δικαίου δεν αντιδιαστέλλεται μόνο σε σχέση με εξωτερικά αυταρχικά πολιτικά συστήματα, αλλά και από εσωτερικά παραβατικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα η αυθαίρετη αστυνομική βία που συστηματικά παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η αρχή του κράτους δικαίου επιτάσσει την εγγυητική λειτουργία του δικαστικού ελέγχου. Για τον σκοπό αυτό, υφίσταται η «ανεξάρτητη» από τις άλλες λειτουργίες (βλέπε εξουσίες) δικαστική λειτουργία.
Εδώ η αρχή του κράτους δικαίου συναντά την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών. Ο δικαστικός έλεγχος εγγυάται ότι η αρχή του κράτους δικαίου έχει θετικό και «πραγματικό» περιεχόμενο. Δηλαδή, όχι απλώς οφείλεται (η αρχή) –προληπτικά– από την ίδια την εκτελεστική λειτουργία, αλλά και επιβάλλεται –κατασταλτικά– από τη δικαστική λειτουργία.
Ως θεμελιώδης έκφραση του κράτους δικαίου υπάρχει ρητά διατυπωμένος ο κατάλογος των ατομικών δικαιωμάτων. Τα ατομικά δικαιώματα αντιπροσωπεύουν έναν χώρο ατομικής αυτονομίας, έναντι του οποίου το κράτος δεσμεύεται και περιορίζεται.
Φορείς των ατομικών δικαιωμάτων είναι καταρχήν τα φυσικά πρόσωπα, δηλαδή ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά. Οταν το κράτος παραβιάσει την ατομική αυτονομία, δηλαδή τα ατομικά δικαιώματα, ο δικαστικός έλεγχος παρεμβαίνει με σκοπό την άρση της προσβολής.
Υπό αυτήν την έννοια, η αρχή του κράτους δικαίου δεν έχει μόνο διακηρυκτικό περιεχόμενο, αλλά πρέπει να υποστηρίζεται και από έναν συντεταγμένο εγγυητικό και διορθωτικό μηχανισμό δικαστικού ελέγχου.
Με την ιστορική εξέλιξη συμπληρώθηκαν σταδιακά οι ιστορικές και αφετηριακές βάσεις του κράτους δικαίου, στον βαθμό που τα πολιτικά συστήματα ενδιαφέρθηκαν και γι’ αυτό το οποίο ονομάζεται ουσιαστικό κράτος δικαίου. Πρόκειται για το γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα συναίνεσε βεβαίως στις διαδικαστικές εγγυήσεις, τις οποίες καταγράφει και κατοχυρώνει το κράτος δικαίου, αλλά, συγχρόνως, υιοθέτησε και ουσιαστικές εγγυήσεις, τις οποίες επίσης καταγράφει και αποτυπώνει αυτή τη φορά το ουσιαστικό κράτος δικαίου (κλασικό παράδειγμα, μεταξύ άλλων, η αρχή της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας).
Σήμερα, στο πολιτικό σύστημα έχει εγκαθιδρυθεί και εγκατασταθεί μια υπερθεσμική, υπερσυστημική και υπερκρατική «λειτουργική» εξουσία, εκείνη των συμφερόντων, πρωτοβουλιών και δράσεων της οικονομικής ολιγαρχίας, η οποία, σε απόλυτη συμμαχία με τα συστημικά ΜΜΕ (έλεγχος της ενημέρωσης), την παρούσα κυβέρνηση (υπηρέτης των συμφερόντων) και την κοινοβουλευτική της πλειοψηφία ενοποιεί το σύστημα των «διακεκριμένων» τυπικά λειτουργιών (βλέπε εξουσιών).
Ως πρωτεύον αποτέλεσμα η δικαστική λειτουργία, πιεζόμενη ποικιλοτρόπως και πανταχόθεν, χάνει ένα μεγάλο μέρος της «ανεξαρτησίας» της και επακόλουθα και συνακόλουθα το κράτος δικαίου, δηλαδή η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, χάνει σχεδόν τον (όπως ελέχθη) συντεταγμένο εγγυητικό και διορθωτικό μηχανισμό δικαστικής προστασίας.
Γι’ αυτό υπό την ασυδοσία, την οποία εισάγει η ενιαία πολιτικοοικονομική και μιντιακή εξουσία, θεριεύει η αυθαίρετη αστυνομική βία, η συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η βαρύτατη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, γιγαντώνεται ένα σύστημα από θύλακες ημιφασιστικής έμπνευσης εντός της εκτελεστικής και αστυνομικής εξουσίας, το οποίο (σύστημα) επιχειρείται τώρα να μεταφερθεί και να εγκατασταθεί στα δημόσια πανεπιστήμια.
Ο λαός με γνήσιο δημοκρατικό πατριωτισμό και φρόνημα, με πρωτοπόρους τους νεολαίους και τους φοιτητές, στις επάλξεις για την τήρηση του Συντάγματος και την προστασία της υπό αναίρεση δημοκρατίας. Αν όχι τώρα, πότε;
* ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας