«Η σχέση Τουρκίας - Ε.Ε. είναι “δούναι και λαβείν”»

Η Ασλί Αϊντίντασμπας είναι ανώτερη συνεργάτις εξωτερικής πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, πρώην δημοσιογράφος με πολύ πετυχημένη καριέρα στις εφημερίδες της Τουρκίας Cumhuriyet και Milliyet, ανταποκρίτρια στην Ουάσινγκτον, παραγωγός τηλεοπτικής εκπομπής και σχολιάστρια θεμάτων εξωτερικής πολιτικής, συγγραφέας και συνεργάτις της Washington Post. Γνωρίζει την περιοχή μας πολύ καλά, όπως και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Σε μια πολύ σημαντική φάση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και σε μια περίοδο που συμβαίνουν μεγάλες αλλαγές, η Ασλί Αϊντίντασμπας πιστεύει πως οι διερευνητικές επαφές δεν πρόκειται να καταλήξουν σε λύση, οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις έχουν αλλάξει ριζικά από την εποχή Τραμπ και στο Κυπριακό χάθηκε η τελευταία ευκαιρία για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία στο Κραν Μοντανά. Η Ασλί Αϊντίντασμπας θα είναι ομιλήτρια στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών που θα πραγματοποιηθεί από τις 10 έως τις 15 Μαΐου.

• Ποιες είναι οι πλέον επείγουσες προτεραιότητες στο εσωτερικό της χώρας για τον πρόεδρο Ερντογάν;

Ο Ερντογάν έχει δύο σημαντικές προτεραιότητες: την πολιτική του παρακαταθήκη και την πολιτική του επιβίωση. Θέλει η πολιτική του παρακαταθήκη να είναι η δημιουργία μιας δυναμικής, αποφασιστικής Τουρκίας που είναι ταυτόχρονα περιφερειακή δύναμη. Θα ήθελε να θέσει τέλος στα πλέον απομονωτικά ένστικτα της Δημοκρατίας του κοσμικού κράτους και να επεκτείνει το αποτύπωμα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων πέραν των συνόρων.

Θέλει να μείνει στην Ιστορία ως ο ηγέτης της Τουρκίας που είδε την αναγέννηση της Τουρκικής Αυτοκρατορίας. Ομως, έχει και έναν άλλο, πλέον επείγοντα στόχο, που είναι η παραμονή του στην εξουσία. Η Τουρκία είναι πολύ πολωμένη και ο Ερντογάν γνωρίζει πως αυξάνει η δύναμη της αντιπολίτευσης στο εσωτερικό της χώρας. Γι’ αυτό προσπαθεί να χτίσει συμμαχίες και να καταστείλει τους αντιφρονούντες προκειμένου να κρατηθεί στην εξουσία.

• Μπορεί μια ενωμένη αντιπολίτευση να αμφισβητήσει την εξουσία του;

Ναι, σε επίπεδο αριθμών μπορεί. Η αντιπολίτευση στον Ερντογάν είναι αριθμητικά μεγαλύτερη από την υποστήριξη προς τον Ερντογάν, που δείχνει να κυμαίνεται περί το 40-45%, συμπεριλαμβανομένης και της πλήρους υποστήριξης από το κόμμα MHP.

Ομως, το πρόβλημα με τα κόμματα της αντιπολίτευσης είναι πως δεν έχουν τον ίδιο κοινό ιδεολογικό πυρήνα και ορισμένα δεν θέλουν να συμμαχήσουν επισήμως με τους Κούρδους. Αυτό αποτελεί τύχη για τον Ερντογάν.

• Είναι η εξαγγελία του για μεταρρυθμίσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα γέφυρα για την Ε.Ε. και τις Ηνωμένες Πολιτείες;

Το σχέδιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι πειστικό. Στερείται αξιοπιστία. Η Τουρκία δεν έχει ανάγκη από νέους νόμους για να επιστρέψει στη δημοκρατία. Πρέπει απλώς να εφαρμόσει τους νόμους που ήδη έχει.

• Ποια είναι η νέα σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας;

Δεν υπάρχει πλέον μια σχέση προσχώρησης με προοπτική ένταξής της ως πλήρους μέλους στην Ε.Ε. Πρόκειται για μια συναλλακτική συμφωνία μεταξύ μιας ανερχόμενης δύναμης και μιας παγκόσμιας δύναμης. Πρόκειται για μια σχέση του τύπου «δούναι και λαβείν». Αυτό που θέλει η Τουρκία από την Ε.Ε. είναι ακριβώς αυτή η σχέση συναλλαγής, χωρίς να υπάρχουν συναρτώμενες δεσμεύσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η πρόσφατη σύνοδος κορυφής της Ε.Ε. έδειξε πως οι Ευρωπαίοι θα είχαν τη βούληση να δώσουν αυτή τη σχέση στον Ερντογάν, αν επικρατήσει ηρεμία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ας το σκεφτούμε αυτό ως μια μορφή συμφωνίας συνεταιρισμού ή συμφωνίας συνεργασίας. Ομως αυτό δεν αποτελεί πλέον μέρος του ενταξιακού πλαισίου.

• Πώς βλέπει η Αγκυρα τις διερευνητικές συνομιλίες με την Ελλάδα;

Πιστεύω ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει τις διερευνητικές συνομιλίες με την Ελλάδα υπό το πρίσμα των σχέσεών της με την Ε.Ε. και ιδίως με τη Γερμανία. Δεν είναι τόσο ότι οι δύο χώρες θέλουν να καθίσουν μαζί στο τραπέζι και να λύσουν τα μεταξύ τους προβλήματα, είναι περισσότερο πως θέλουν να έχουν μια καλή εικόνα στην Ε.Ε. και επιζητούν μέσα από αυτή τη διαδικασία να διαχέουν την ένταση.

• Ποια είναι η νέα ισορροπία στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις μετά την εκλογή Μπάιντεν;

Η προεδρία Μπάιντεν δείχνει εκ προθέσεως μια ψυχρότητα προς τον πρόεδρο Ερντογάν και αυτό βασίζεται σε τρεις λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι η ανταπόδοση στο γεγονός ότι ο Ερντογάν είχε μια πολύ στενή σχέση με τον Τραμπ και τη χρησιμοποιούσε για να παρακάμπτει την αμερικανική διοίκηση και τους κανονισμούς.

Ο δεύτερος είναι πως οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι πλέον εστιασμένες στη Μέση Ανατολή και δεν βλέπουν την Τουρκία ως τον κεντρικό άξονα της πολιτικής τους στην περιοχή αυτή. Και τέλος, υπάρχουν τα διμερή ζητήματα, όπως οι S-400, ο αγωγός αερίου East Med, ή και οι χαμηλές επιδόσεις της Τουρκίας στο ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτά είναι ζητήματα για την προεδρία και το Κογκρέσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να δείξουν ότι θα ακολουθήσουν μια αυστηρή γραμμή και όχι σαν τον Ντόναλντ Τραμπ.

• Τα Ηνωμένα Εθνη προσπαθούν να ξαναζωντανέψουν τον διάλογο για την επίλυση του Κυπριακού. Υπάρχει ακόμη ελπίδα για μια λύση μέσα στο πλαίσιο της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας;

Προσωπικά πιστεύω ότι χάσαμε την τελευταία ευκαιρία στο Κραν Μοντανά. Είναι δύσκολο να φανταστώ πώς ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ μπορεί να βρει έδαφος για επιστροφή σε συνομιλίες για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία. Οι δύο πλευρές απομακρύνονται περισσότερο, τόσο η Ελλάδα με την Τουρκία όσο και η Τουρκία με την Ε.Ε. 

Θα πρέπει να υπάρξει μια ευρύτερη γεωπολιτική μετατόπιση για μια ενωμένη Κύπρο και προσωπικά δεν το βλέπω. Είναι λυπηρό, όμως πιστεύω ότι το τρένο αναχώρησε από τον σταθμό. Δεν επιρρίπτω εδώ ευθύνες σε καμία πλευρά, όμως η πιθανότητα για μια ενωμένη Κύπρο δεν φαίνεται εφικτή μεσοπρόθεσμα. Το καλύτερο αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι μια κάποιου τύπου συμφωνία για τον διαμοιρασμό των ενεργειακών αποθεμάτων μεταξύ των δύο μερών.