Στο καφενείο ενός ορεινού χωριού της Κρήτης, η Aννα και ο Γιόζεφ ετοιμάζουν τραπέζι για τους διοικητές των κατακτητών που σε λίγο θα κάψουν το χωριό τους. Και θα εκτελέσουν τους συγχωριανούς τους. Γιατί; Επειδή η φιλοξενία για τον Γιόζεφ αποτελεί απαράβατη ύψιστη αξία και υποχρέωση. Η γυναίκα του πάλι, η Aννα, θέλει να τους δηλητηριάσει.
Στο σύμπαν που οικοδομεί ο Μάνος Κουνουγάκης οι έννοιες μίσος, εκδίκηση, συγχώρεση, διαχωρισμός σε ανώτερη και κατώτερη ράτσα, αποδοχή και ατομικό χρέος ισορροπούν σε μια λεπτή γραμμή. Στη μυθοπλασία του οι χαρακτήρες έχουν ρωγμές ανθρωπιάς. Κι ας είναι ναζί κατακτητές. Κι ας είναι χωρισμένοι σε σάπιενς και υπανθρώπους. Μόνο ένας άνθρωπος συμβολίζει το απόλυτο κακό: ο συνεργάτης-δωσίλογος. Κάποτε θα ήταν ο Εφιάλτης.
Το «Φίλεμα» έχει αποσπάσει διακρίσεις (Πρώτο Βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα του Φεστιβάλ Μονεμβασιάς, Βραβείο Πρωτότυπο Εργου στο Φεστιβάλ Κορίνθου) και έχει παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Ελληνικού Εργου στην Οξφόρδη αλλά και στο Λονδίνο.
Δεν είναι απότοκη φαντασίας η «ιερότητα» της φιλοξενίας: από τον Αχιλλέα, στην Ιλιάδα, που υποδέχεται με τιμές στη σκηνή του τον εχθρό Πρίαμο ώς την ορθόδοξη παράδοση όπου ο Αγιος Αθανάσιος προσφέρει καταφύγιο στον φονέα του αδερφού του, την «καθολική» φιλοξενία του ουτοπικού Φουριέ ώς την άνευ όρων δεξίωση του «ξένου» κατά τον Ντεριντά αλλά και στη δραματουργία από τον κ. Κόινερ του Μπρεχτ μέχρι τον ανυποψίαστο Μπίντερμαν του Μαξ Φρις που υποδέχεται τους εμπρηστές, η έννοια του άλλου, του ξένου συνεχίζει να δοκιμάζει τις αξίες μιας κοινωνίας ευμάρειας που την αρνείται σε όσους δεν προέρχονται από αυτήν. Μας τις θυμίζει η έκδοση του έργου μαζί με το περιστατικό που αφηγείται ο Ν. Καζαντζάκης στο έργο του «Αναφορά στον Γκρέκο», όταν μια γριούλα φιλεύει δύο σύκα τον διαβάτη που συναντά στον δρόμο: «Με γνωρίζεις, κυρά μου; τη ρώτησα. Με κοίταξε ξαφνιασμένη. -Οχι, παιδί μου, είναι ανάγκη να σε γνωρίζω για να σε φιλέψω; Ανθρωπος δεν είσαι; Ανθρωπος είμαι και εγώ, δεν φτάνει;».
Οσο κι αν ακούγεται παράδοξο, το έργο που θα παίζεται μέχρι τις 27 Απριλίου στο θέατρο «Αβατον» σε σκηνοθεσία Λίνας Αλτιπαρμάκη βασίζεται σε αληθινά γεγονότα, όπως μας λέει ο συγγραφέας του Μάνος Κουνουγάκης που μας μίλησε γι' αυτό.
«Το έργο έχει αφετηρία του τις αφηγήσεις του παππού μου από την Κατοχή και πιο συγκεκριμένα την εκτέλεση 25 αμάχων στο χωριό μου, τη Γέργερη, μαζί με την ιστορία ενός καφετζή που έκανε το τραπέζι στους ναζί την παραμονή της εκτέλεσης. Η αλήθεια της ιστορίας ήταν και η μεγάλη μου δυσκολία καθώς έχει πολύ πόνο και θάνατο. Ο αδερφός του παππού μου ήταν, άλλωστε, ανάμεσα στους εκτελεσθέντες, οπότε έχω ζήσει έστω κι έμμεσα το πένθος και την απώλεια. Οσο ενδελεχή έρευνα κι αν έκανα, ποτέ δεν θα ήμουν σίγουρος για τα κίνητρα των πραγματικών προσώπων, οπότε από σεβασμό στη μνήμη των νεκρών, για να μη διαβάλω κατά λάθος τη μνήμη κάποιου, απέφυγα να γράψω σε ένα καθαρά ρεαλιστικό πλαίσιο που να μιλάει για τα πραγματικά γεγονότα. Με τον παράλληλο κόσμο, πήρα τις ελευθερίες που χρειαζόμουν και ταυτόχρονα μπόρεσα να κάνω την προσπάθειά μου για να διατηρηθεί η ιστορική μνήμη, έστω και σε ένα λιγότερο σαφές πλαίσιο. Ετσι κι αλλιώς είναι μια ιστορία που δεν αφορά μόνο το χωριό μου αλλά όλη την ανθρωπότητα».
● Τι ανακαλύψατε παίζοντας το έργο στην Ελλάδα;
Με μεγάλο ενδιαφέρον ανακαλύπτω παρόμοιες ιστορίες από εκείνη την εποχή. Η καθεμία έχει στον πυρήνα της τη φιλοξενία κάτω από κάποια φρικτή απειλή, όπως η εκτέλεση αμάχων. Θα μοιραστώ μαζί σας μια ιστορία από την Πάρο, την οποία έμαθα κατά τη διάρκεια των συζητήσεων με τη Θεατρική Ομάδα Νάουσας που ανεβάζει αυτή την περίοδο το «Φίλεμα» στο νησί. Είναι η ιστορία του γέροντα Φιλόθεου που όταν έμαθε πως οι ναζί θα εκτελέσουν 125 Παριανούς κάλεσε τον διοικητή του νησιού στο μοναστήρι όπου ήταν ηγούμενος για να φάει μαζί του και να παρακολουθήσει τον Εσπερινό. Μετά το τέλος της λειτουργίας, ο ναζί διοικητής ένιωσε γαλήνη και υποσχέθηκε στον ηγούμενο πως θα κάνει ό,τι του ζητήσει ως αντίδωρο για τη Φιλοξενία. Ο γέροντας του ζήτησε να ακυρώσει την εκτέλεση, ωστόσο ο διοικητής αρνήθηκε. Τότε ο Φιλόθεος του ζήτησε να τον συμπεριλάβει στους εκτελεσθέντες, με τον διοικητή να θαυμάζει το θάρρος του μοναχού και τελικά να ακυρώνει τη διαταγή.
● Μας εντυπωσιάζει η προσέγγιση των χαρακτήρων σας, η κάπως πιο ανθρώπινη πλευρά των κατακτητών, ο Ελληνας συνεργάτης τους που είναι «ναζιστικότερος του ναζί». Πώς προέκυψε;
Οπως σε κάθε θεατρικό ήρωα ήθελα να δώσω στους κατακτητές κάποιες ρωγμές σε μια αναζήτηση απάντησης πολλαπλών ερωτημάτων που προκύπτουν για την ανθρώπινη φύση. Πράγματι, στους δύο κατακτητές ανοίγει μια ρωγμή φωτός, η ψυχή τους αντιδράει για τη χαμένη ανθρωπιά τους και τη μετάλλαξή τους σε αιμοσταγή τέρατα. Ο συνεργάτης των κατακτητών, αν και είναι μυθοπλαστικό πρόσωπο, έχει αφετηρία του ένα πραγματικό πρόσωπο, τον Νικόλαο Μαγιάση, ο οποίος ήταν μια εφιαλτική προσωπικότητα που προκάλεσε πόνο πέρα από κάθε όριο στους συμπατριώτες του. Οπότε, μου ήταν εξαιρετικά δύσκολο να μην τον χειριστώ ως έναν εκπρόσωπο του απόλυτου μίσους. Επίσης, για μένα ήταν σημαντικό να φανεί ότι ο ρατσισμός, ο ναζισμός και το μίσος δεν έχουν πατρίδα και ότι απειλούν εξίσου όλη την ανθρωπότητα από όπου κι αν προέρχονται. Ωστόσο, τον βάζω να λέει και μια μεγάλη αλήθεια. Οταν οι κατακτητές, με την επίδραση του κρασιού, προσπαθούν να υπερασπίσουν τους εαυτούς τους με μια δικαιολογία πως ό,τι κάνουν το κάνουν σε καιρό πολέμου και πως αποτελούν κομμάτια μιας μηχανής, εκείνος αντιδράει. Καταρρίπτει με μένος τα επιχειρήματά τους και λέει πως δεν πρέπει κανείς τους να έχει ήσυχα όνειρα.
● Πιστεύετε ότι ένα μάθημα ήθους και αρχών, όπως είναι το «Φίλεμα», μπορεί να πιάσει τόπο, να μετατοπίσει τους ανθρώπους;
Στον κόσμο του έργου μου η Φιλοξενία είναι φορέας φωτός που έρχεται αντιμέτωπος με το απόλυτο σκότος της ναζιστικής ιδεολογίας. Το καφενείο δεν είναι πεδίο πολέμου, ένα κτίσμα που σύντομα θα καεί, αλλά μια «εκκλησία» όπου τελείται ένα ιερό μυστήριο, αυτό της Φιλοξενίας, δηλαδή της πράξης που ο ξένος, όποιος κι αν είναι αυτός, γίνεται φίλος σου. Σε αυτό το μυστήριο η καλοσύνη μετατοπίζει κάτι μικρό στις σκοτεινές καρδιές των κατακτητών και τους οδηγεί σε μικρές ή μεγάλες ατομικές υπερβάσεις. Ετσι, οι καταπιεσμένοι με την ηθική τους ανυψώνονται πάνω από τους καταπιεστές. Είναι κρίμα που δεν συμβαίνει το ίδιο έτσι αβίαστα και στην πραγματική ζωή. Σίγουρα, όμως, πιστεύω πως η κάθε καλή πράξη μετακινεί προς το «καλό» εκείνον που τη δέχεται ή γίνεται μάρτυράς της όταν συμβαίνει.
Πληροφορίες: Θέατρο «Αβατον» (Ευπατριδών 3, 2103412689, Αθήνα). Σάββατο 21.00 και Κυριακή 19.00 μέχρι 27 Απριλίου -εκτός Μ. Σαββάτου και Κυριακής του Πάσχα 19-20/4
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας