«Η Βραζιλία έχει ρηχή μνήμη»

«Στη χώρα μου οι περισσότεροι δεν ξέρουν ότι μέχρι το 1985 είχαμε δικτατορία», λέει ο 31χρονος βραβευμένος σκηνοθέτης και συγγραφέας, ο οποίος με το έργο του ανασύρει από τη λήθη τη συλλογική και ατομική μνήμη και την Ιστορία

Οταν ένας βραβευμένος συγγραφέας δηλώνει πως αν δεν ήταν συγγραφέας θα ήθελε να μπορούσε να γίνει, καταλαβαίνεις ότι τα πράγματα είναι σοβαρά. Και στα πολύ σοβαρά, μπορείς και να αστειευτείς και να συγκινηθείς.

Στην παράσταση «Ο Κήπος», ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης και συγγραφέας Λεονάρντο Μορέιρα, μόλις 31 ετών, διαπραγματεύεται το θέμα της μνήμης, συλλογικής και ατομικής, με γέλιο και με δάκρυ. Και είναι πραγματικά συγκινητικό να ακούς έναν τόσο νέο άνθρωπο να σου μιλάει για την πρόσφατη ιστορία της χώρας του σε σχέση και με τις προσωπικές του εμπειρίες με τόση ανθρωπιά και τόση ένταση μαζί.

Η παράσταση ανεβαίνει στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών αύριο και μεθαύριο. Πρόκειται για την τρίτη παραγωγή της νεανικής και ήδη πολυβραβευμένης ομάδας τού Μορέιρα, «Hiato», που σημαίνει «χάσμα» στα πορτογαλικά. Στον «Κήπο» συγχωνεύονται και αναδεικνύονται η συλλογική λήθη μιας χώρας και η περιπέτεια μιας οικογένειας, η αλήθεια και η σχετικότητά της, με τρόπο ευρηματικό.

«Τρεις εποχές, τρεις ιστορίες και μία οικογένεια συνυπάρχουν πάνω σε μία διαρκώς περιστρεφόμενη σκηνή, στρωμένη με γρασίδι και περιστοιχισμένη από χάρτινες κούτες», μας λέει ο Μορέιρα. «Το γρασίδι αντιπροσωπεύει το συναισθηματικό πεδίο, πάνω στο οποίο “επιζούν” τρεις διαφορετικές γενιές. Ταυτόχρονα, είναι μία αναφορά στη δική μου παιδική ηλικία, καθώς και στον “Βυσσινόκηπο” του Τσέχοφ. Τα χαρτόκουτα χρησιμοποιούνται ως διαχωριστικά στον χώρο. Καθώς εξελίσσονται ταυτόχρονα τρεις διαφορετικές δράσεις, σηκώνοντας τοίχους από χαρτόκουτα ή καταστρέφοντάς τους, επιτρέπουμε αναλόγως στο κοινό να παρακολουθεί τη μία ή την άλλη εξέλιξη της δράσης».

Επισημαίνει ότι κάθε στοιχείο της παράστασης είναι αυτοβιογραφικό. «Ακόμη και οικογενειακά μας κειμήλια βρίσκονται επί σκηνής. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρόκειται για ένα έργο μόνο για μένα. Αυτό θα ήταν καθαρά ναρκισσιστικό και χωρίς νόημα. Τις προσωπικές μας ιστορίες τις κάνουμε μυθοπλασία ακριβώς γιατί -πιστεύω πως- αυτός είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος κατανόησης της πραγματικότητας. Η βασική ιδέα πίσω από την παράσταση ήταν να “δουν” οι θεατές τη μνήμη ως πράξη δημιουργίας μέσα σε ένα φαντασιακό περιβάλλον», μας εξηγεί.

Το πέρασμα στη συλλογική μνήμη γίνεται και αυτό μέσω προσωπικών αναφορών. «Καθώς διηγούμαστε την ιστορία μιας οικογένειας σε διάστημα 70 χρόνων, κινείται και η ιστορία της ίδιας της χώρας μας. Η μνήμη είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο προσωπικό και το κοινωνικό, στο τότε και το τώρα, στο δικό μου και το δικό μας. Στην ιστορία και τη μυθιστορία».

Ο ίδιος έχει λάβει εγκωμιαστικές κριτικές εντός και εκτός Βραζιλίας για τον λυρισμό της γραφής του, τη συνθετική δύναμη των παραστάσεών του και την ουμανιστική θεματική του.

Πώς γίνεται να είσαι ουμανιστής σε ένα τόσο απάνθρωπο περιβάλλον όπως ο σύγχρονος παγκοσμιοποιημένος κόσμος; «Ο “Κήπος” είναι ένα έντονα συναισθηματικό έργο, μα με κριτική ματιά. Δεν θα μπορούσε να γίνει κι αλλιώς. Προέρχομαι από μια χώρα, τη Βραζιλία, με τόσο ρηχή μνήμη!».

Μα σας ονομάζουν «χώρα του μέλλοντος», του αντιτείνουμε. «Αναρωτιέμαι πώς μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο όταν έχουν διαρραγεί όλες οι γέφυρες με το παρελθόν. Δεν μιλάμε καθόλου, μα καθόλου για την ιστορία μας. Μέχρι το 1985 είχαμε δικτατορία, κι όμως κανείς δεν αναφέρεται σ' αυτήν. Οι περισσότεροι δεν ξέρουν καν ότι υπήρξε!».

Πράγματι, ο συνταγματάρχης Κάρλος Ούστρα υπήρξε ο μόνος στρατιωτικός που διώχθηκε και καταδικάστηκε το 2008, έχοντας αναγνωριστεί επίσημα ως βασανιστής, παρότι η ποινή δεν επέφερε χρηματικό πρόστιμο ή φυλάκιση. «Και ήταν ο μόνος! Ολα αυτά είναι πολύ θλιβερά και... υποκριτικά. Να φανταστείς, έχουμε τη λέξη “εξέλιξη” στη σημαία μας. Ε, λοιπόν, αν η ιδέα που έχουμε ως χώρα για το μέλλον είναι χωρίς το παρελθόν, τότε η δική μου παράσταση αναφέρεται ακριβώς στο αντίθετο».

Με τον «Κήπο» μιλάει για «θαμμένα μέλλοντα» -γι' αυτά που θα μπορούσαν να συμβούν, αλλά δεν θα συμβούν ποτέ-, χωρίς να γίνεται σαρκαστικός ή ειρωνικός.

«Θεωρώ τον σαρκασμό αυθάδη και αλαζονικό. Προτιμώ να με λένε λυρικό», διευκρινίζει ο Μορέιρα, εξηγώντας πως ούτως ή άλλως η μνήμη είναι εκ προοιμίου «θολή περιοχή». «Η οπτική μας όσον αφορά την πραγματικότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις προσωπικές μας μνήμες, αληθινές ή κατασκευασμένες. Από εμάς ή από άλλους - κράτος, κοινωνία κ.λπ. Γι' αυτό και πρέπει να αποτινάξεις από πάνω σου ρούχα πολλά, για να δεις -και αν θα τα καταφέρεις- την αληθινή εικόνα του παρελθόντος. Τώρα, για παράδειγμα, προσπαθώ να σου απαντήσω σκεπτόμενος στα βραζιλιάνικα, αλλά μιλώντας αγγλικά και εσύ θα τα μεταφράσεις στα ελληνικά. Ηδη μέρος της αλήθειας μου έχει χαθεί κάπου... στη μετάφραση. Φαντάσου τι γίνεται όταν μπει μέσα και η δική σου οπτική και μετά του αναγνώστη! Στ' αλήθεια, δεν ξέρω αν μπορούμε να προσεγγίσουμε ποτέ την απόλυτη αλήθεια. Ισως μέσω της τέχνης ερχόμαστε λίγο πιο κοντά της».

Info:

Ο «Κήπος» ανεβαίνει 23-24 Νοεμβρίου, στις 21.00, στην κεντρική σκηνή της Στέγης (Συγγρού 107, 210-9005800), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της Σύγχρονης Ανεξάρτητης Λατινοαμερικάνικης Σκηνής της Στέγης, «Transitions 2. Latin America»