«Εκάβη» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Στο προηγούμενο κείμενό μου είχα επισημάνει πως συνέβη φέτος, αφού πρώτα το πρόγραμμα της Επιδαύρου παραδώσει το αργολικό θέατρο στην «κυριαρχία» του σκηνοθέτη, να συνεχίσει τοποθετώντας στην κορυφή της το πρόσωπο του ηθοποιού. Οι πιο προσεκτικοί αναγνώστες ωστόσο θα είχαν σημειώσει ίσως δίπλα στον ρόλο του πρωταγωνιστή και ακόμα έναν παράγοντα που συνήθως περνά απαρατήρητος στις αναλύσεις: εκείνον του παραγωγού. Και όμως η «Εκάβη» που παρακολουθήσαμε το περασμένο διήμερο ήταν, πάνω από σκηνοθετική πρόταση ή ρεσιτάλ ηθοποιίας, τυπική περίπτωση σύγχρονης «παραγωγής» αρχαίου δράματος. Τέτοια που να φέρνει στην ίδια ορχήστρα συντελεστές από διαφορετικές αφετηρίες, αλλά με κοινό σκοπό: τη σωστή αναλογία καλλιτεχνικού και εμπορικού μίγματος με τρόπο ώστε όλοι να νιώσουν στο τέλος ικανοποιημένοι.

Αν θέλει τώρα κάποιος να μιλήσει για παράδοση αρχαίου δράματος, για ερμηνευτικό μεγαλείο, για θηριώδεις παρουσίες, ας σταθεί στην «Εκάβη». Πώς συνέβη και αυτό το μάλλον προβληματικό έργο έγινε μέσον με το οποίο αντήχησαν οι μεγαλύτερες και βαθύτερες φωνές του θεάτρου μας! Φαίνεται πως ανοίγει πεδίο δόξης για μεγάλες τραγωδούς, καθώς οπλίζει την έκπτωτη βασίλισσα με δύο λαμπρά εργαλεία συγκίνησης του μεγάλου κοινού: διαμήκεις οιμωγές θρήνου και άγρια σχέδια εκδίκησης. Κοτοπούλη, Παπαδάκη, Παξινού συμμετείχαν σε μια σκυταλοδρομία που χάρισε στο πρόσωπο της Εκάβης απαράμιλλη αίγλη. Ιδού η Ρόδος λοιπόν… Αν θέλει κάποιος να μιλήσει για παράδοση και ιερά τέρατα που φυλούν την είσοδο του ναού σε κάθε απερίσκεπτο επισκέπτη, να ένα καλό παράδειγμα.

Ας περάσουμε έτσι στα δικά μας… Για το ότι αν η «Εκάβη» προετοιμάστηκε ειδικά ή αν εξέλαβε την Επίδαυρο ως πήχη της καλλιτεχνικής αξίας της, δεν τίθεται βέβαια λόγος. Το αργολικό θέατρο ήταν ο 16ος σταθμός της περιοδείας της, αν λογάριασα καλά, σε ένα ταξίδι που έχει ξεκινήσει από τον Ιούλιο και έχει διασχίσει ήδη τη μισή Ελλάδα πριν διασχίσει την άλλη μισή. Και από όπου κι αν πέρασε γνώρισε γεμάτες κερκίδες. Οι οποίες φαίνεται πως προσπερνούσαν τη νέα μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου -τη διόλου απροβλημάτιστη- και τις φιλόδοξες προθέσεις της σκηνοθέτριας Ιώς Βουλγαράκη για έναν κόσμο νεκρών που εμπλέκεται, λέει, στον κόσμο των ζωντανών -με φόντο όμως και τον πόλεμο της Ουκρανίας- και κατέληγαν στο προκείμενο. Στη δημοφιλέστατη Ελένη Κοκκίδου με την εξίσου άμεσα αναγνωρίσιμη Μαρίνα Καλογήρου δίπλα της στους κεντρικούς και συμπληρωματικούς γυναικείους ρόλους του έργου, που παρέδιδαν μάλιστα μια άλλη διάσταση του υποκριτικού ταλέντου τους. Πώς να αντισταθείς;

Ισως αν είχαμε δει την παράσταση σε κάποιο άλλο σταθμό όπου τα μέτρα μας θα ήταν περισσότερο χαλαρά, να είχαμε σχηματίσει ευμενέστερη άποψη. Αλλά στην επίσημη σκηνή μας, στο θέατρο της Αργολίδας όπου κατ’ ανάγκην οι απαιτήσεις είναι μεγαλύτερες, η «Εκάβη» αυτή της παραγωγής και περιοδείας δυστυχώς απογοήτευσε. Ως προς την πρωταγωνίστριά της κατ’ αρχάς. Που ειλικρινά αναρωτιέμαι από ποιους δρόμους φιλοδοξίας κατέληξε στην απόφαση να ενδυθεί μία από τις βαρύτερες εσθήτες του τραγικού λόγου. Η κ. Κοκκίδου έχει μια θηριώδη κατάρτιση, αλλά σε κάτι άλλο από αυτό που θέλει τώρα σώνει και καλά να αποδείξει πως κατέχει. Ας τη βλέπαμε στη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη και θα ενθουσιαζόμασταν. Ας τη βλέπαμε στην «Εκάβη» του Ταχτσή και θα τρίβαμε τα μάτια μας. Ομως στην «Εκάβη» του Ευριπίδη είναι φανερό πως μπορεί μόνο να θυμίσει τις παραπάνω.

Με αυτά η Εκάβη της χάθηκε τελικά σε ένα περίεργο μίγμα χαροκαμένης μυθικής βασίλισσας και γκρινιάρας τηλεοπτικής συζύγου του ύφους «θα σου δείξω εγώ». Ισως να συναντήθηκε με τον ρόλο σε ορισμένα σημεία, εκεί που η βασίλισσα αποκτά ένα πιο «ρεαλιστικό» πρόσωπο. Αλλά το ζητούμενο δεν είναι αυτό. Είναι να διακρίνουμε τον δαίμονα που τυραννά τους ανθρώπους και ξυπνά μέσα τους το ίδιο κακό με αυτό που τους βρήκε.

Η σκηνοθεσία βέβαια της Ιώς Βουλγαράκη είναι αλλού. Θέλει να μιλήσει για ένα τοπίο μεταφυσικής εκκρεμότητας όπου νεκροί και ζωντανοί συνυπάρχουν και συνευρίσκονται στην ίδια σκηνή. Ωραίες σκέψεις, αλλά για άλλη περίσταση. Εδώ η μεταφυσική φυγή επικάθεται στα υπόλοιπα σαν σκηνοθετική σαντιγί. Ας πούμε είδαμε μέχρι και τη σκηνή στην Επίδαυρο να παγώνει για μερικά δευτερόλεπτα, για να δώσει την ευκαιρία στον ίσκιο του Πολύδωρου (Ερρίκος Μηλιάρης), που είναι βέβαια απολύτως ζωντανός, να σηκωθεί για να πάει στη θέση του...

Δεν πείστηκα ούτε με την ερμηνεία της Πολυξένης από τη Μαρίνα Καλογήρου. Είναι φανερό πως δεν έχει αναπτύξει επαρκή σχέση με τη μητέρα της Εκάβη, πως δεν βρήκε βαθιές συνθήκες που να διασχίζουν τον ρόλο της. Μένει λοιπόν αβοήθητη να καταφεύγει σε παλιά σχήματα θρήνου ανακατεμένα με «σύγχρονες» τσιρίδες και υπερκινητικά κυνηγητά στην ορχήστρα.

Η παράσταση διαθέτει ακόμη τους μπαλαντέρ της Θανάση Κουρλαμπά (Οδυσσέα), Αλέκο Συσσοβίτη (Αγαμέμνονα), Ακη Σακελλαρίου (Πολυμήστορα). Μοιάζουν και οι τρεις να φτιάχνουν αντροπαρέα που διακόπτει την ελαφρά συζήτηση στα παρασκήνια για να προσέλθει στη σκηνή όταν χρειαστεί. Είναι άριστοι επαγγελματίες βέβαια, αμφιβάλλω όμως αν πιστεύουν αληθινά σε ό,τι κάνουν. Και εδώ που τα λέμε έχουν και κάποιο δίκιο∙ αν είναι να παίζουμε τους βίαιους ηλίθιους λευκούς άντρες που καταπιέζουν τον γυναικείο πληθυσμό... Από τη γενική μετριότητα ξέφυγε εντούτοις ο αδρός Ταλθύβιος του Ιωσήφ Ιωσηφίδη, προφανώς γιατί πάτησε στα στέρεα εδάφη του ρεαλισμού και έχτισε με αυτόν ένα τίμιο σκηνικά πρόσωπο.

Ο Χορός της παράστασης ψέλνει τα χορικά ακολουθώντας τη ζωντανή μουσική του Νίκου Γαλενιανού. Ας μη σταθούμε στο ότι η μουσική δεν συνάδει πάντα με τα λεγόμενα της Εκάβης ή τουλάχιστον με τον τρόπο που τα αποδίδει η πρωταγωνίστρια. Αυτά τα χορικά, έτσι δοσμένα, με τους λαρυγγισμούς και την πολυφωνία τους, μοιάζουν λες βγαλμένα από άλλη δεκαετία. Κι αν ο Χορός έχει καλές φωνές, η συνολική παρουσία του παραμένει άνευρη.

Πολύ θετική είναι η εντύπωσή μου από το σκηνικό της Μαγδαληνής Αυγερινού, μια γη σπαρμένη ερείπια, βεβηλωμένα αγάλματα και ανθρώπινα μέλη. Ομως τα κοστούμια της… Αρκεί να πω ότι από εκεί που καθόμουν η Εκάβη έμοιαζε να φοράει ρόμπα. Διέκρινα μέχρι και άσπιλους χιτώνες στα μέλη του Χορού. Και η φορεσιά των αντρών απλή μα και τόσο απροσδιόριστη!

Δεν είναι απλώς αστοχία ή αποτυχία∙ μακάρι να ’τανε. Είναι που βλέπω ότι έφτασε και η δική μας σειρά ν’ αναρωτηθούμε: Πώς στο καλό βρέθηκε αυτή η παραγωγή στην Επίδαυρο;