Στο Ηρώδειο, μουσική δωματίου με ηχητική ενίσχυση

Στις 15/6/2024, το Φεστιβάλ Αθηνών φιλοξένησε στο Ηρώδειο βραδιά μουσικής δωματίου με έργα για τρίο, που ερμήνευσαν διάσημοι διεθνείς καλλιτέχνες: ο βιολιστής Λεωνίδας Καβάκος, ο τσελίστας Γιο-Γιο Μα και ο πιανίστας Εμάνουελ Αξ. Ενώπιον ενός κοίλου ασφυκτικά γεμάτου από περίπου 4.500 ακροατές, κυρίως Ελληνες αλλά και φανερά πολλούς τουρίστες κάθε προέλευσης, οι τρεις τους ερμήνευσαν το «Τρίο αρ. 2» του Μπραμς και το «Τρίτο του Αρχιδούκα» του Μπετόβεν. Καθώς έπαιξαν επί της αχανούς σκηνής του ρωμαϊκού ωδείου, κρίθηκε απαραίτητο -και αυτό δεν ήταν παράλογο- να υποστηριχθεί η παράσταση από ηχητική ενίσχυση. Γι’ αυτόν τον σκοπό κάθε μουσικός είχε εμπρός του χωριστό μικρόφωνο και η μουσική αναμεταδιδόταν (μάλλον με στερεοφωνική αντιστοίχιση) από ηχεία στραμμένα στο κοίλο, στημένα στο κέντρο και ακροβολισμένα στα δύο άκρα της σκηνής.

Ομολογουμένως, η επέμβαση υπήρξε υψηλής ποιότητας και όσο γινόταν διακριτική, δηλαδή δίχως περιττά ντεσιμπέλ ή τεχνητή ηχώ, εξασφαλίζοντας έτσι ότι θα ακούγονται όλα απ’ όλους, είτε καθόταν κάποιος στο κάτω, είτε στο άνω διάζωμα. Ομως, το μέσω ενίσχυσης διαμορφωμένο ακρόαμα ακύρωνε την ιδιαίτερη κλίμακα ήχου της μουσικής δωματίου και υπήρξε αισθητικά συμβιβαστικό: ο ήχος πρόβαλλε έκδηλα υπερμεγέθης, η στερεοφωνική διαίρεση διά των μεγαφώνων απομάκρυνε αφύσικα τα δύο όργανα, και, βεβαίως, καλυπτόταν τελείως ο πρωτογενής ήχος των τριών οργάνων και απουσίαζε η φυσική μίξη του.

Προφανώς η επιλογή υπαγορεύθηκε από κριτήρια άσχετα προς τα καθαρώς μουσικά: αυτό ήταν μια απόφαση και μια θέση. Σε παλιότερες εποχές αυτός ο απερίφραστος συμβιβασμός δικαιολογούνταν. Τώρα, πλέον, που η Αθήνα διαθέτει αίθουσες μουσικής -το έδειξαν οι επιλογές του Γιώργου Λούκου παλαιότερα- είναι κρίμα να «καίγονται» τέτοιες εκδηλώσεις στον βωμό της μεγάλης προσέλευσης. Ασε που οι ακροατές χειροκροτούσαν στο τέλος κάθε μέρους αλλά και όπου τους φαινόταν ότι…τέλειωνε η μουσική. Αν θέλουμε, συνεπώς, να θεωρούμε ότι αντιμετωπίζουμε την κλασική μουσική δωματίου ως αξία που ασπαζόμαστε, ας την αντιμετωπίσουμε σωστά, με τους δικούς της όρους. Τα υπόλοιπα εκπορεύονται από διαφορετικές σκοπιμότητες.

Οσον αφορά τις ερμηνείες, έτσι όπως τις προσλάβαμε από τα «state-of-the-art» ηχεία, υπήρξαν κλασικές: ακριβείς, αβίαστες και στρωτές, ορθοτονικά αψεγάδιαστες, τέλεια συντονισμένες, εκφραστικά ευγενείς. Πατώντας με ασφάλεια στον φερέγγυο, εύπλαστο βηματισμό που παρείχε το πιάνο ως βάση, η εκτέλεση του «Τρίο αρ. 2» (1880/82) του Μπραμς έρρευσε νηφάλια, με ισορροπημένες φορτίσεις και συγκρατημένες εξάρσεις˙ ενίοτε θα λέγαμε ίσως υπερβολικά συγκρατημένες. Συμπορευόμενοι με αυτοπεποίθηση, οι τρεις μουσικοί παρείχαν άπλετο χώρο ο καθένας στον άλλον για να εκτονώσει αβίαστα τη μουσική συνεισφορά του.

Ομως, όλο αυτό αφαίρεσε από τη ρομαντική μουσική του Μπραμς μέρος από το πιεστικό, υπόγειο πάθος που συντηρεί -και δικαιολογεί δραματουργικά- τον ωστικό της παλμό και τη συνοχή της ροής της. Αισθητά διαφορετικά ήχησε το μεγάλο «Τρίο του Αρχιδούκα» (1810/11) του Μπετόβεν. Καθώς εδώ η εκφραστικότητα της εκτέλεσης στηριζόταν πιο στενά και άμεσα στη γραφή, το ακρόαμα υπήρξε αναμφίβολα πιο πειστικό. Οι εναλλαγές των διαθέσεων -από εξωστρεφώς χαρούμενα σε εσωστρεφώς αναστοχαστικά, από κομψά, απαλά σε τραχιά, βίαια, από «ολύμπια» νηφαλιότητα σε γεμάτη ζέση κινητικότητα κ.ο.κ.- αποδόθηκαν πιο ξεκάθαρα, το συντακτικό της μουσικής αναδείχθηκε αβίαστα και ευκρινώς.

Εξαιρετική ήταν η συνεισφορά του Αξ: ακριβής, διεγερτικά εμψυχωμένη με διακυμάνσεις εντάσεων, καίρια αρθρωμένη σε ρυθμικές υπογραμμίσεις. Απολαυστικά αποδόθηκαν οι επιτηδευμένα «ξαφνιαστικές» μεταβάσεις από μέρος σε μέρος. Ως αντίδωρο στο επίμονο χειροκρότημα του ακροατηρίου, οι τρεις μουσικοί πρόσφεραν απόσπασμα από την κινηματογραφική μουσική του Τζον Ουίλιαμς για την ταινία «Η λίστα του Σίντλερ» (1993), μεταγραμμένο ειδικά για αυτούς από τον συνθέτη.

Και εφέτος, οι εκδηλώσεις κλασικής μουσικής στο φεστιβάλ εξαντλούνται σε δεδομένες συναυλίες κρατικών θεσμών και συνόλων (ΕΛΣ, ΚΟΑ, ΕΣΟΕΡΤ) και μετακλήσεις διάσημων ξένων συνόλων και καλλιτεχνών. Απουσιάζει η έμφαση στο περιεχόμενο, στο ρεπερτόριο, σε μια θεματική, τουλάχιστον τέτοια που να στηρίζει -όπως πασιφανώς γίνεται στο θέατρο και στον χορό- τον χαρακτηρισμό του θεσμού ως φεστιβάλ.