«Είμαι δημιουργός, χρησιμοποιώ τα χέρια μου κι έχω ένα στούντιο στο κεφάλι μου»

Το 1999 βραβεύτηκε με Turner ως πρωτοεμφανιζόμενος καλλιτέχνης για το ταλέντο του να «παίρνει ένα απλό περιστατικό ή μια εικόνα και να προκαλεί πολύπλοκα συναισθήματα και ιδέες», σύμφωνα με την κριτική επιτροπή των βρετανικών «εικαστικών Οσκαρ».

Το κανονικό Οσκαρ (αλλά και Χρυσή Σφαίρα και Bafta), όμως, ο Στιβ ΜακΚουίν το κέρδισε το 2014 σκηνοθετώντας –μάλιστα ήταν ο πρώτος μαύρος σκηνοθέτης που πήρε το χρυσό αγαλματίδιο– το «12 χρόνια σκλάβος», τη συγκλονιστική ταινία για τον εφιάλτη της δουλείας στον αμερικανικό νότο, βασισμένη στην αυτοβιογραφία του Σόλομον Νόρθαπ, του ανθρώπου που έγινε υπόδειγμα και σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία των Αφροαμερικανών.

Πιο πρόσφατα, έγραψε και σκηνοθέτησε το «Small Axe» (2020), μια ανθολογία πέντε ταινιών σχετικά με τα βιώματα των μεταναστών από την Καραϊβική στο Λονδίνο, επιστρέφοντας έτσι στη ρίζες του, αφού γεννήθηκε πριν από 52 χρόνια στο Λονδίνο από οικογένεια με καταγωγή από τη Γρενάδα.

Εικαστικός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, δημιουργός που θέτει το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων καταδεικνύοντας την ανθρώπινη βαναυσότητα, τον παραλογισμό, αλλά και τα σωματικά και ψυχολογικά τραύματα λόγω ταυτότητας και φυλής, ο Στιβ ΜακΚουίν συχνά εστιάζει σε επώδυνες βιογραφίες, αποκαλύπτει την αληθινή Ιστορία και περιθωριοποιημένες ιστορίες «θέλοντας να βάλει το κοινό σε μια θέση όπου ο καθένας να αποκτά οξύτατη ευαισθησία για τον εαυτό του, το σώμα του και την ανάσα του».

Οπως στη βιντεοεγκατάσταση «Εnd Credits, 2012-ongoing» που παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση έως τις 24 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο της 7ης Μπιενάλε της Αθήνας και αποτελεί επικό πορτρέτο ενός ανθρώπου-συμβόλου, του τραγουδιστή και κοινωνικού ακτιβιστή Paul Robeson, ο οποίος βρέθηκε στο στόχαστρο του FBI από τη δεκαετία του 1930, όταν ξεκίνησε εκστρατεία ενάντια στο λιντσάρισμα, μπήκε στη μαύρη λίστα και η ζωή και η καριέρα του καταστράφηκαν. Ο ΜακΚουίν προβάλλει τώρα τις σελίδες από τους αποχαρακτηρισμένους φακέλους του FBI για τον Robeson, σε ένα έργο που κυλά διαρκώς επί δεκάδες ώρες, σαν ποτάμι, σαν ένα κήρυγμα εικόνων και λέξεων και ταυτόχρονα καθαρτήριο της συλλογικής συνείδησης έναντι ανθρώπων που μαρτύρησαν για τις ιδέες τους.

Ο Στιβ ΜακΚουίν είναι ο πιο διάσημος από τους καλλιτέχνες της φετινής Μπιενάλε, ένας «σταρ», αλλά σίγουρα δεν νιώθει ούτε συμπεριφέρεται έτσι, όπως αποδείχτηκε στη ζωντανή ψηφιακή συζήτηση μέσω zoom, την περασμένη Πέμπτη, όπου «ζούμαρε» σε στιγμές της πορείας του, με την παρότρυνση του καλλιτεχνικού διευθυντή της Μπιενάλε της Αθήνας Poka-Yio και της συνεργάτιδας της Στέγης και ακτιβίστριας Eirini Niamouaia Ontoul.

Το βλέμμα του, η εκφορά του λόγου, οι κινήσεις του έχουν την ίδια ένταση με τις ταινίες του, αλλά και με τα εικαστικά του έργα. Αλλωστε ο ίδιος θεωρεί ενιαία τη δουλειά του, με διαφορετικές πτυχές. «Με ελκύει ο πειραματισμός, είμαι ερασιτέχνης και εξερευνώ χώρους, οπτικές, υφές, προοπτικές, σχέσεις...», είπε χαρακτηριστικά. «Δεν ξέρω τι επάγγελμα κάνω, είμαι δημιουργός, χρησιμοποιώ τα χέρια μου, ανακαλύπτω πάνω σε μια ιδέα, φυσικά και πνευματικά. Το στούντιό μου είναι μέσα στο κεφάλι μου».

Ο ίδιος μοιράστηκε μερικές από τις αναμνήσεις του. Μόλις 13 ετών ήταν όταν μέσω ενός γείτονα, σοσιαλιστή, στο Λονδίνο, έμαθε για τον Robeson και γοητεύτηκε «από το γεγονός ότι ήταν διανοούμενος, ηθοποιός, τραγουδιστής, ποδοσφαιριστής, κυρίως όμως από τη δράση του, τον αγώνα του για κοινωνική δικαιοσύνη». Αργότερα ερεύνησε τους αποχαρακτηρισμένους φακέλους του FBI, έμαθε λεπτομέρειες για την εποχή και τους ανθρώπους που συναναστράφηκε, τα μέρη που πήγε. «Ο λόγος του, όταν τον ακούς, είναι σαν σφυροκόπημα στο κεφάλι», τόνισε. Ωστόσο, πρόθεση του ΜακΚουίν δεν ήταν να δείξει «σκοτάδι και τρόμο», αλλά «το κουράγιο ενός ανθρώπου στη βάση ενός κινήματος» και επιπλέον να κινητοποιήσει τον κόσμο.

Τέτοια γεγονότα, το κυνήγι των μαύρων, συμβαίνουν και σήμερα διαπίστωσε ο επιδραστικός καλλιτέχνης, αλλά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης «υπάρχουν σημαντικά κινήματα όπως το Βlack Lives Matter και το Metoo. Είμαι 52 χρόνων και δεν φανταζόμουν ότι τόσα πολλά θα συνέβαιναν μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Αυτά τα παγκόσμια κινήματα είναι εκπληκτικά! Βλέπουμε ανθρώπους να μιλούν, να εκφράζουν πράγματα που είχαν μέσα τους και να ακούγονται και κάποια πράγματα να αλλάζουν. Είναι φανταστικό! Πήγα με την κόρη μου στη μεγάλη διαδήλωση για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στην Τimes Square, ήμασταν χιλιάδες άνθρωποι, μαύροι, λευκοί... δεν μπορούσες να φανταστείς κάτι τέτοιο πριν από πέντε χρόνια...».

Σίγουρα κι ο ίδιος έχει βάλει το λιθαράκι του γι’ αυτές τις αλλαγές. Για παράδειγμα, μετά το «12 χρόνια σκλάβος» άλλαξε το Χόλιγουντ «και πλέον γίνονται περισσότερες ταινίες με μαύρους πρωταγωνιστές». Από τη συγκεκριμένη ταινία θυμάται πως η Λουπίτα Νιόνγκο, που με τη συγκλονιστική της ερμηνεία κέρδισε το Οσκαρ, «ένιωσε πραγματικά σαν την ηρωίδα της, την Πάτσι».

Πιο συγκλονιστική θεωρεί τη σκηνή που ικετεύει τον «αφέντη» της να τη σκοτώσει, γιατί είναι δυστυχισμένη, είναι τόσο άσχημη η ζωή της, που δεν αντέχει. «Ηθελα να δείξω την πραγματικότητα, να πω την αλήθεια που εμπεριέχει ανθρώπινο πόνο για να κατανοήσουν οι άνθρωποι τι έγινε τη συγκεκριμένη εποχή, και να σκεφτούμε πού είμαστε τώρα», είπε ο Στιβ ΜακΚουίν. «Υπάρχουν σημάδια στο σώμα αλλά και σημάδια αθέατα, ψυχολογικά τραύματα, που εμείς οι μαύροι κουβαλάμε μέχρι σήμερα και πρέπει να τα προσεγγίσουμε και να τα αντιμετωπίσουμε».