Συναρπαστική περιήγηση στις υπέροχες εμμονές ενός κορυφαίου

Eνα μνημειακό έργο 16 μέτρων, η «πολύβουη» λαϊκή αγορά του Παναγιώτη Τέτση (1925-2016), μαγνητίζει τα βλέμματα των επισκεπτών στην είσοδο της Εθνικής Πινακοθήκης, ξυπνά τις αισθήσεις σε μια πανδαισία χρωμάτων που φέρνει συνειρμούς γεύσεων και μυρωδιών και τη συνομιλία των ανθρώπινων σωμάτων. Με τη διαχρονική φρεσκάδα ενός «κλασικού» της νεοελληνικής τέχνης, η τεράστια λαϊκή αγορά συνεχίζεται στο επίπεδο -2 της Πινακοθήκης, ανοίγοντας μαζί με ένα φωτεινό τοπίο της γενέτειράς του Υδρας, που κοσμούσε το σπίτι του στην Αθήνα, την περιοδική έκθεση «Παναγιώτης Τέτσης. Η εμμονή του βλέμματος», που οργανώνεται για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του.

Από τους σπουδαιότερους μεταπολεμικούς ζωγράφους, ο Τέτσης είχε εμμονή για συγκεκριμένα θέματα κατά μεγάλες χρονικές περιόδους, ακόμα και για μια ζωή, από τις οποίες δημιουργούνται οι σειρές και οι ενότητες της έκθεσης που επιμελείται η Εφη Αγαθονίκου, διευθύντρια Συλλογών και Μουσειολογικού Προγραμματισμού της Εθνικής Πινακοθήκης. Εμμονή για τον τρόπο που παρατηρεί τον κόσμο γύρω του και τον μετουσιώνει σε έργο τέχνης. Εμμονή για κήπους, μπαλκονόπορτες, καρέκλες, ναυπηγεία, τα τοπία της Σίφνου και της Υδρας, τα τραπέζια, τις βάρκες, τις θάλασσες, τα πορτρέτα των φίλων, τις νεκρές φύσεις, τα πεύκα, τα βράχια που τον γοήτευαν. Εμμονή για το φως και το χρώμα, τα κίτρινα και τα πορτοκαλί, τα μπλε και τα πράσινα. Η εμμονή του: «η ζωγραφική για τη ζωγραφική».

Εκδηλώσεις

«Αυτό που ζωγραφίζω είμαι εγώ», ένα μεγάλο πάνελ με τη φράση και την υπογραφή του Παναγιώτη Τέτση, δίπλα στη γύψινη προτομή του (με παπιγιόν) διά χειρός Πραξιτέλη Τζανουλίνου, αποκαλύπτει πολλά για τον αγαπητό σε όλους, καλλιτέχνη και δάσκαλο, ο οποίος συνήθιζε να φοράει παπιγιόν σε επίσημες εκδηλώσεις θέλοντας να τιμήσει όσους τον προσκαλούσαν, ενώ υποδεχόταν με έμφυτη ευγένεια τους δικούς του προσκεκλημένους στο ατελιέ του στην οδό Ξενοφώντος, στο Κολωνάκι, με χαμόγελο και γλυκό του κουταλιού που ο ίδιος είχε φτιάξει.

Η πορεία του είναι συνυφασμένη με την Εθνική Πινακοθήκη καθώς υπήρξε πρόεδρος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής της (1992-94) και πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου (2004-2007), ενώ είχε κάνει δωρεά 224 έργων του: περίπου 100 από αυτά παρουσιάζονται στην επετειακή έκθεση μαζί με άλλα 64 που προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές.

«Ο Παναγιώτης Τέτσης έλεγε ότι το αντικείμενο του δίνει αφορμή για παιχνίδι με τα χρώματα», μας υπενθύμισε η επιμελήτρια της έκθεσης σε χθεσινή ξενάγηση. Μελετούσε τα σχήματα, τους θερμούς και ψυχρούς τόνους, την κίνηση, κι αυτό φαίνεται από τα πρώιμα έργα του, της δεκαετίας του ’50, όταν ζωγραφίζει την Υδρα με προοπτική, από ψηλά. Οταν σπουδάζει με κρατική υποτροφία στο Παρίσι, ανακαλύπτει τα «άγια των αγίων» στα μουσεία και με επιρροή από το «Σφαγμένο βόδι» του Ρέμπραντ ζωγραφίζει τα δικά του «σφαχτά» και πουλερικά. Από την εποχή του Παρισιού μας υποδέχονται και τα πορτρέτα φίλων του, όπως ο Γιάννης Γαΐτης με τη Γαβριέλλα Σίμωση που χορεύουν σφιχταγκαλιασμένοι. Στην επιστροφή του στην Αθήνα τον γοητεύουν τα νεοκλασικά που γκρεμίζονται και τη θέση τους παίρνουν οι πολυκατοικίες, αλλά και οι κήποι των αρχαιολογικών σχολών. Με τον μαγικό χρωστήρα του μπορεί να αναδείξει «ταπεινά» τραπέζια με γεωμετρικά σχήματα ή κυκλικές επιφάνειες, μπορεί να κάνει πρωταγωνίστρια την καρέκλα του σκηνοθέτη στο εργαστήριό του. Εκφράζοντας την ψυχοσύνθεσή του μπορεί όμως να γίνει και σκοτεινός, όταν ζωγραφίζει ασπρόμαυρες θάλασσες και βάρκες.

Ευχάριστη έκπληξη, για πρώτη φορά εκτίθεται ένα έργο του 1953, η «Αθήνα», που ανήκει στη συλλογή της «Καθημερινής» και συμπυκνώνει σε μία σύνθεση κορυφαία τοπόσημα, όπως η Ομόνοια, η Βουλή, η Αθηναϊκή Τριλογία, κ.ά. Παραφωνία, το ημιτελές πορτρέτο της Αννας Παναγιωταρέα, δεξί χέρι της υπουργού Πολιτισμού -είναι χρωματισμένο μόνο το κεφάλι, όχι το σώμα-, η οποία υπογράφει και ένα από τα κείμενα του καταλόγου.

Φανταστική εικόνα

«Ο Τέτσης δεν ζωγραφίζει ποτέ μια φανταστική εικόνα αλλά κάτι που βλέπει και έχει παρατηρήσει πολλές φορές και το γνωρίζει σε βάθος, όπως τη θάλασσα», επισημαίνει η Εφη Αγαθονίκου. «Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Υδρα, τα εφηβικά του στον Πειραιά και ως ενήλικας τα καλοκαίρια του στη Σίφνο. Η θάλασσα υπήρξε κομμάτι του εαυτού του. Τη γνωρίζει καλά, ξέρει κάθε φορά, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, τι χρώμα θα πάρει, πώς θα μοιάσει... Το χρώμα της μπλε, άλλοτε σκούρο, άλλοτε ανοιχτό, άλλοτε προς το πράσινο και άλλοτε προς το μαύρο».

Καθώς περνούν τα χρόνια, ο ίδιος υμνεί «τον πεύκο», όπως ονομάζει το δέντρο που έβλεπε μικρός στην Υδρα και το ζωγραφίζει καταπράσινο πριν σαπίσει και πέσει, οπότε γίνεται γκρίζο και γερασμένο στον καμβά του, «αδάμαστο μπροστά στη φύση - ίσως ο καλλιτέχνης που στέκεται αγέρωχος μπροστά στον χρόνο».

Κοντά 85 χρόνων ήταν όταν ξεκίνησε την επική σειρά με τα βραχώδη τοπία του Αργοσαρωνικού. «Ασυναίσθητα και αυτά τα βράχια παίρνουν έναν συμβολικό χαρακτήρα στα μάτια του θεατή. Ο καλλιτέχνης μπροστά στη φύση γίνεται ένα με αυτήν και, όπως αυτά τα αιώνια βουνά, περνάει και αυτός με την τέχνη του στην αιωνιότητα», σύμφωνα με την επιμελήτρια.

Παραδόσεις

«Το έργο του Παναγιώτη Τέτση μπορεί να γίνει αντιληπτό ανά περιόδους μέσα από τη συνομιλία του με τις εικαστικές παραδόσεις του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, ακόμα και την εκλεκτική του συγγένεια με τη μονοχρωματική αφαίρεση. Ωστόσο αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε τη σταθερή προσήλωσή του στην παραστατική ζωγραφική, την ενεργειακή μήτρα του χρώματος και τη μελέτη του φωτός ως τους βασικούς πυλώνες της συνθετικής αντίληψης που διατρέχει το σύνολο της δουλειάς του και τον καθιστά μοναδικό και απόλυτα αναγνωρίσιμο στην ιστορία της ελληνικής τέχνης», επισημαίνει η διευθύντρια Εθνικής Πινακοθήκης, Συραγώ Τσιάρα.

«Είχε μια ακατανίκητη ανάγκη μέσα του να ζωγραφίζει συνέχεια» τόνισε η Εφη Αγαθονίκου, προσκαλώντας τους επισκέπτες της έκθεσης, που θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Οκτωβρίου, «να νιώσουν τη ζωγραφική του, να αισθανθούν τι θα πει ζωγραφική».