Ο «επαναπατρισμός» που έγινε... «γυρισμός» και τα εγκαίνια για λίγους κι εκλεκτούς

Η λέξη «επαναπατρισμός» αντικαταστάθηκε από τη λέξη «γυρισμός» για τις 15 κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής Στερν που εκτίθενται από σήμερα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ΜΚΤ). Πώς να το πεις επαναπατρισμό και να το γιορτάσεις; Αφού σε ένα χρόνο θα φύγουν για να εκτεθούν μαζί με τα υπόλοιπα έργα της συλλογής στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης για 25+25 χρόνια.

Δεν είναι μείζον, ωστόσο είναι ενδεικτικό, για το θέμα της νομιμοποίησης της συλλογής Στερν, ότι μόλις αργά χθες το απόγευμα (ύστερα από ένα ατέλειωτο γαϊτανάκι παρασκηνίου μεταξύ ΥΠΠΟΑ και ΜΚΤ), εκδόθηκε από το ΜΚΤ δελτίο Τύπου με τίτλο «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής» (3/11/2022 έως 31/10/2023).

Σ’ αυτή την πρώτη ενημέρωση το ΜΚΤ δεν αποκαλύπτει όνομα επιμελητή, επιστημονικού συμβούλου ή συνεργάτη της έκθεσης. Περιγράφει γενικά τα 15 αντικείμενα χωρίς φυσικά να αναφέρει το ιστορικό της προέλευσής τους, πού βρέθηκαν, από ποια γη ανασύρθηκαν και πότε. Καμία αναφορά για τα εγκαίνια που γίνονται παρουσία του πρωθυπουργού (απόψε στις 19.00) και με αυστηρά επιλεγμένους προσκεκλημένους.

Ούτε για την καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου που μετατράπηκε αίφνης σε δημοσιογραφική ξενάγηση (παρουσία της υπουργού Πολιτισμού) στις 8/11/22! Οι δημοσιογράφοι «κόπηκαν». Αποφεύχθηκαν έτσι πιθανές ερωτήσεις που θα έφερναν σε δύσκολη θέση το πάνελ των ομιλητών για τα εκθέματα υπέρ των οποίων μέχρι και νόμος ψηφίστηκε προκειμένου να προχωρήσει η κύρωση της συμφωνίας με την οποία αλλάζει ο τρόπος διεκδίκησης της χώρας μας για κλεμμένους αρχαιολογικούς θησαυρούς.

Η «Εφ.Συν.» έχει συμμετάσχει ενεργά στον δημόσιο διάλογο για το θέμα με ρεπορτάζ, άρθρα, συνεντεύξεις. Με την ευκαιρία των εγκαινίων που γίνονται απόψε, εν κρυπτώ, επικοινώνησε με βουλευτές (εισηγητές κατά τη συζήτηση στον Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων και στην Ολομέλεια της Βουλής) όλων των κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Η κύρωση της συμφωνίας για τις 161 αρχαιότητες κυκλαδικού πολιτισμού με νόμο που έφερε στη Βουλή τον Σεπτέμβριο, η υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη, ξεσήκωσε θύελλες αντιδράσεων.

Σύσσωμη η αντιπολίτευση καταψήφισε το νομοσχέδιο. Στο μεταξύ αποκαλύφθηκε (από τον αρχαιολόγο κ. Χρ. Τσιρογιάννη) ότι το ειδώλιο με αρ. 29 βρισκόταν στη συλλογή του καταδικασμένου διεθνώς (και στη χώρα μας) αρχαιοκαπήλου Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Παράλληλα ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (που έχει αντιδράσει πολλαπλώς) με προσφυγή στην Εισαγγελία Αρχαιοκαπηλίας, ζητά έρευνα για τη συλλογή Στερν, καθώς υπάρχουν σοβαρές αρχαιολογικές ταυτίσεις ότι τα ειδώλια με αριθμούς 111, 138, 157, 177, 181, προέρχονται από την Κέρο που έχει δεχθεί εκτεταμένη σύληση επί δεκαετίες.

Ζητήσαμε από τους συνομιλητές μας να τοποθετηθούν ως προς το κατά πόσο θεωρούν επαρκείς τις απαντήσεις που έχει δώσει μέχρι σήμερα η υπουργός Πολιτισμού για τη συμφωνία, την απουσία πιστοποιητικών προέλευσης και αυθεντικότητας των αρχαιοτήτων της συλλογής, τον «επαναπατρισμό» τους μέσω μιας συμφωνίας που τα κρατάει εκτός χώρας για 25+25 χρόνια.

Ζητήσαμε και το σχόλιό τους για τα εγκαίνια που κρατήθηκαν «μυστικά» και τον αποκλεισμό των δημοσιογράφων από την καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου για την έκθεση, η οποία κορυφώνει την πρώτη πράξη της συμφωνίας που κυρώθηκε με νόμο στη Βουλή (8/9/22) μόνον με τις ψήφους της κυβερνητικής πλειοψηφίας.

⇒ Σία Αναγνωστοπούλου, βουλεύτρια ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.

«Η υπουργός Πολιτισμού έχει παραβιάσει όλο το εθνικό και διεθνές πλαίσιο περί προστασίας των αρχαιοτήτων»

«Με δυο ελλιπέστατες απαντήσεις στον κοινοβουλευτικό έλεγχο και χωρίς να καταθέσει κανένα από τα ζητούμενα έγγραφα, η κ. Μενδώνη επιβεβαίωσε -και διά της εκκωφαντικής σιωπής της απέναντι στις αποκαλύψεις τόσο του κ. Τσιρογιάννη (ειδώλιο 29 της συλλογής Στερν) όσο και στα στοιχεία που κατατέθηκαν στην Εισαγγελία Αρχαιοκαπηλίας από τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (5 ειδώλια της συλλογής από τις λαθρανασκαφές της Κέρου)- ότι η ίδια ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Δημοσίου κινήθηκε εκτός νομικού πλαισίου και αυθαιρέτησε σε βάρος των συμφερόντων του Δημοσίου προς όφελος ενός αλλοδαπού, παράνομου κατόχου και “συλλέκτη” ελληνικών αρχαιοτήτων. Επιπλέον, η υπουργός έχει παραβιάσει όλο το εθνικό και διεθνές πλαίσιο περί προστασίας των αρχαιοτήτων και παράνομης διακίνησης, χωρίς εξηγήσεις, χωρίς απαντήσεις, χωρίς ντροπή.

Αυτή η προκλητική σιωπή, η απαξιωτική αντιμετώπιση νόμων και διεθνών κανόνων, επιστημόνων, υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ, ακόμα και του ελληνικού Κοινοβουλίου οφείλεται σε ένα λόγο: η υπουργός και η κυβέρνηση Μητσοτάκη, εν γνώσει φυσικά του πρωθυπουργού, μεθόδευσαν μια παράνομη συμφωνία προς όφελος ιδιωτών, η οποία υποσκάπτει την εθνική πολιτική για τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων και διασύρει τη χώρα διεθνώς.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός, με τυμπανοκρουσίες στο υπουργικό Συμβούλιο, είχε αναγγείλει τον “επαναπατρισμό” των κυκλαδικών αρχαιοτήτων. Η κ. Μενδώνη στη Βουλή πανηγύριζε ότι τα “αρχαία επιστρέφουν στην Ελλάδα”. Με λίγα λόγια, “ο επαναπατρισμός» θα έπρεπε να είναι μια εθνική γιορτή. Ομως δεν έχουμε “επαναπατρισμό” -το γνώριζαν από την αρχή, το αποδεικνύει και η συμφωνία που ψηφίστηκε μόνο από τη Ν.Δ. στη Βουλή. Και τώρα εν κρυπτώ –χάθηκαν οι τυμπανοκρουσίες και οι πανηγυρισμοί, οι “ελίτ” της χώρας, οι “νόμιμοι ιδιοκτήτες” θα θαυμάσουν σε ένα ιδιωτικό Μουσείο (το ΜΚΤ) τις 15 κυκλαδικές αρχαιότητες, χωρίς την ενημέρωση του ενοχλητικού “πόπολου» (δημοσιογράφων, πολιτών κ.λπ.), από το οποίο μπορεί και να ξεφύγει καμιά “άστοχη” ερώτηση, του τύπου: μήπως είναι κλεμμένα. Τα εγκαίνια λοιπόν του υποτιθέμενου “επαναπατρισμού” γίνονται σε ένα “ιδιωτικό πάρτι», ενός ιδιωτικού μουσείου με “επιλεγμένους, υψηλούς προσκεκλημένους” -φαντάζομαι ο κ. πρωθυπουργός, η κ. υπουργός μεταξύ αυτών, ο “συλλέκτης της 5ης Λεωφόρου”, ο γιος του “συλλέκτη” και πρόεδρος του Ινστιτούτου του Ντέλαγουερ- χωρίς καν τη στοιχειώδη ενημέρωση. Τους κανόνες τούς θέτει αποκλειστικά το ιδιωτικό μουσείο με τη σύμπραξη του ΥΠΠΟΑ. Είναι τόσο απλό και τόσο προφανές από την ίδια τη συμφωνία.

Τα ερωτήματα που εγείρονται από αυτή τη διαχείριση συμπυκνώνονται σε μια διαπίστωση που κάναμε ήδη στη Βουλή: οι ιδιώτες κάνουν “πάρτι” με τη σύμπραξη της κυβέρνησης, με ξένα κόλλυβα: δηλαδή με την περιουσία του ελληνικού λαού. Μια περιουσία που η κυβέρνηση Μητσοτάκη διαχειρίζεται όπως θέλει με ντόπιους και διεθνείς φίλους. Κι όμως οι αρχαιότητες είναι κλεμμένες από τη χώρα και οφείλουν να επιστρέψουν άμεσα στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, στους Ελληνες και τις Ελληνίδες...»

⇒ Γιάννης Δελής, βουλευτής ΚΚΕ

«Ακύρωσαν το πιο βασικό επιχείρημα δικαστικής διεκδίκησης της συλλογής!»

«Με την ψήφιση του νόμου 4968/2022 στις 8 του περασμένου Σεπτέμβρη, η κυβερνητική πλειοψηφία αναγνώρισε και με τον νόμο στον κ. Στερν και όχι στον ελληνικό λαό, στο ελληνικό κράτος, την πρότερη και πλήρη κυριότητα μιας μοναδικής συλλογής 161 ειδωλίων του Κυκλαδικού Πολιτισμού της 3ης π.Χ. χιλιετίας, η οποία βρέθηκε στα δίχτυα της διεθνούς αρχαιοκαπηλίας. Μόνο που έτσι, όχι μόνο απαλλάχτηκε ο Λέοναρντ Στερν, ένας δισεκατομμυριούχος μεγιστάνας του real estate, από το αδίκημα της αρχαιοκαπηλίας με τη βούλα της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά, επιπλέον, το ελληνικό κράτος ακύρωσε από μόνο του και για τον εαυτό του το βασικότερο επιχείρημα της δικαστικής διεκδίκησης αυτής της συλλογής! Αυτό, βέβαια, αντικειμενικά, ανοίγει εξαιρετικά επικίνδυνους δρόμους για την τύχη της διάσπαρτης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αποτελώντας και ένα αρνητικό προηγούμενο διεθνώς.

»Και, βέβαια,πρόκειται για μια πρωτοφανή και απαράδεκτη πρακτική μιας χώρας όπως η Ελλάδα, η οποία ταλανίζεται επί αιώνες από τη διαρπαγή της πλούσιας πολιτιστικής της κληρονομιάς. Στην ουσία, με τον νόμο αυτό ούτε η επιστροφή ούτε ο επαναπατρισμός των κλεμμένων αρχαιολογικών θησαυρών της χώρας μας επιτεύχθηκε. Αυτό που επικυρώθηκε δεν είναι παρά μια σκέτη ανταλλαγή μακροχρόνιου δανεισμού και τίποτε άλλο. Η έκθεση στη χώρα μας για 1 έτος των πρώτων 15 κυκλαδικών ειδωλίων, η πρώτη παγκόσμια παρουσίαση, όπως ανακοίνωσε πανηγυρικά στη Βουλή η υπουργός Πολιτισμού, ενός μέρους αυτής της συλλογής Στερν, και κυρίως ο ασυνήθιστος τρόπος με τον οποίο εγκαινιάζεται αυτή η έκθεση, επιβεβαιώνουν τους φόβους μας και τους προβληματισμούς μας».

⇒ Κλέων Γρηγοριάδης, βουλευτής ΜέΡΑ25

«Η πρώτη παγκοσμίως ίσως υπ. Πολιτισμού αποδέκτης προϊόντων αρχαιοκαπηλίας»

«Οι απαντήσεις που έδωσε η υπουργός για την κύρωση αυτής της απαράδεκτης για τη χώρα μας συμφωνίας όχι απλώς δεν είναι επαρκείς, αλλά την καθιστούν και την πρώτη παγκοσμίως ίσως υπουργό Πολιτισμού κλεπταποδόχο και αποδέκτη προϊόντων αρχαιοκαπηλίας. Προσοχή, δεν πρόκειται περί αστοχίας, αφού το ΜέΡΑ25 εξήγησε στην Ολομέλεια ότι όλη η διαδικασία είναι παράνομη, καθώς απουσιάζουν όλα τα έγγραφα νομιμοποίησης, τόσο για το υπό σύσταση μουσείο της οικογένειας Γουλανδρή, όσο και για τους τίτλους νόμιμης προέλευσης, κτήσης και κατοχής που θα έπρεπε να διαθέτει ο κύριος Στερν.

»Το δίκαιό μας αποδείχτηκε με την αποκάλυψη Τσιρογιάννη ότι το ειδώλιο αριθμός 29 της συλλογής είναι προϊόν αρχαιοκαπηλίας, αλλά και με την προσφυγή στην Εισαγγελία Αρχαιοκαπηλίας των Ελλήνων Αρχαιολόγων, αφού τα ειδώλια 111, 138, 157, 177, 181 προέρχονται από την Κέρο και έχουν εξαχθεί -όπως όλες ανεξαιρέτως οι κυκλαδικές αρχαιότητες- παρανόμως από τη χώρα μας.

»Δεν μας εκπλήσσει διόλου που η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ αποφάσισε να αποκλειστούν οι δημοσιογράφοι και δεν διοργάνωσε την καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου. Τα εγκαίνια κρατήθηκαν μυστικά, γίνονται κεκλεισμένων των θυρών. Δεν μας εκπλήσσει καθόλου, γιατί η ηγεσία του υπουργείου γνωρίζει ότι τα πρώτα 15 αρχαία αντικείμενα που θα παρουσιαστούν στην έκθεση υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να είναι πλαστά, στην περίπτωση όμως που δεν είναι υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα ότι αποτελούν προϊόντα λαθρανασκαφών και αρχαιοκαπηλίας. Επίσης, η ηγεσία του υπουργείου γνωρίζει ότι δε θα ’πρεπε ποτέ να έχει μιλήσει με τον κύριο Στερν κι ότι ο ίδιος θα έπρεπε να είναι ήδη στη φυλακή».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η «Εφ.Συν.» επικοινώνησε με τον κ. Δημήτρη Κωνσταντόπουλο του ΚΙΝ.ΑΛΛ., ο οποίος δεν θέλησε να συμμετάσχει. Με την κ. Σοφία-Χάιδω Ασημακοπούλου από την Ελληνική Λύση δεν κατέστη δυνατή η επικοινωνία, παρ’ ότι αφήσαμε τα στοιχεία μας στα κεντρικά γραφεία του κόμματος.

Διαμαρτυρία

Απόψε την ίδια ώρα των εγκαινίων οργανώνεται συγκέντρωση διαμαρτυρίας ενάντια στη νομιμοποίηση της αρχαιοκαπηλίας (στις 7 μ.μ., Βασιλίσσης Σοφίας και Ηροδότου).

Τα σωματεία Πολιτισμού (Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟΑ, Πανελλήνια Ενωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, Πανελλήνιο Σωματείο Εκτακτου Προσωπικού ΥΠΠΟ και οι Σύλλογοι Ελλήνων Αρχαιολόγων και Εκτάκτων Αρχαιολόγων) καλούν μέλη τους και πολίτες καθώς «...η εν λόγω συμφωνία υποσκάπτει την εθνική πολιτική για τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, αδυνατίζει τη διεθνή θέση της χώρας υποχωρώντας από την πάγια θέση για διεκδίκηση με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, ανοίγει τον δρόμο για παρόμοιες συμφωνίες νομιμοποίησης συλλογών οι οποίες απαρτίζονται από αρχαιότητες αμφίβολης προέλευσης και σίγουρα κτηθείσες με αντιεπιστημονικό και παράνομο τρόπο και ευνοεί σκανδαλωδώς ιδιωτικά μουσεία και ιδιώτες συλλέκτες».

Τα εκθέματα

Η έκθεση «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής» παρουσιάζεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού και ανοίγει για το κοινό από αύριο με είσοδο 6 ευρώ. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης τα 15 εκθέματα είναι «σπάνια και παρέχουν νέα δεδομένα στις γνώσεις μας για την πρωτοκυκλαδική τέχνη. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται και τύποι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μοναδικοί, είτε στο σύνολο είτε στα επιμέρους μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, καθώς δεν εντοπίζονται ξανά ανάμεσα στα μέχρι τώρα γνωστά έργα της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου.

»Ειδικότερα, περιλαμβάνονται δέκα μαρμάρινα ειδώλια και πέντε αγγεία κατασκευασμένα από μάρμαρο, στεατίτη και πηλό, που καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, από τους χρόνους της Νεότερης Νεολιθικής έως και εκείνους της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 5300 – 2400/2300 π.Χ.). Τα ειδώλια αναπαριστούν αποκλειστικά τη γυναικεία μορφή ανήκοντας σε τύπους και παραλλαγές που αντιστοιχούν στους τεχνοτροπικούς ρυθμούς της κάθε περιόδου (σχηματικά, προκανονικά, κανονικά), ενώ τα αγγεία αντιπροσωπεύουν μερικούς από τους χαρακτηριστικότερους τύπους σκευών ολόκληρης της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου».