Ο αρχιτέκτονας Τάσος Τανούλας (ΥΠΠΟ, ΕΣΜΑ/ΥΣΜΑ 1977-2010) στις αρχές Νοεμβρίου 2020 δημοσίευσε ανοιχτή επιστολή με τις επιστημονικές αντιρρήσεις του σχετικά με το έργο διάστρωσης νέων επιφανειών στην Ακρόπολη για τη διακίνηση των επισκεπτών με κινητικά ή άλλα προβλήματα, το οποίο υλοποιεί το υπουργείο Πολιτισμού.
Εργάστηκε επί σαράντα χρόνια σε καθημερινή βάση στην Ακρόπολη (1976-2016) ως βοηθός του Γιάννη Τραυλού (1977) στις πρώτες διαστρώσεις και επεμβάσεις, ενώ ήταν ο προϊστάμενος του έργου αποκατάστασης των Προπυλαίων (1984-2010) και ο επιβλέπων την αναστήλωση στη νότια πτέρυγα των Προπυλαίων (2013-2016).
| Τ.ΤΑΝΟΥΛΑΣ
«Οι διαστρώσεις που πραγματοποιούνται σήμερα στην Ακρόπολη δεν έχουν τίποτε κοινό με την επέμβαση που συνέλαβε και παρέδωσε ο Τραυλός. Κατ’ αρχήν, η νέα εγκατάσταση είναι από σκυρόδεμα οπλισμένο με μεταλλικό πλέγμα, η αφαίρεση του οποίου στο μέλλον θα επιβάλει τη χρήση μηχανικών μέσων και, στην πράξη, θα προκληθεί τραυματισμός του Βράχου. Ηδη, στην επιφάνεια του Βράχου στα δυτικά του Παρθενώνα παρατηρούνται εκδορές και θραύσεις που προκλήθηκαν από την πρόσφατη αφαίρεση της ογκώδους θεμελίωσης του γερανού που είχε στηθεί στη θέση αυτή» έγραφε στην ανοιχτή επιστολή.
«Η έκταση και ο όγκος της κατασκευής είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα, η δε γεωμετρική διαμόρφωση με ευθειογενή περιγράμματα και καθαρές πρισματικές ακμές είναι απολύτως ξένη με το περιβάλλον του αρχαιολογικού χώρου και των μνημείων. Καλύπτεται όλη η επιφάνεια του αρχαίου δρόμου και τα όρια της νέας κατασκευής περιβάλλουν ασφυκτικά το περίγραμμα λαξευμάτων από μνημεία της αρχαιότητας...».
Ο Τάσος Τανούλας θεώρησε καθήκον του να καταθέσει τις απόψεις του στη δημόσια συζήτηση που άνοιξε μετά τη δημοσίευση των φωτογραφιών από τις επεμβάσεις στον Ιερό Βράχο, την ανακοίνωση που ακολούθησε με τις θέσεις του υπουργείου Πολιτισμού και του καθηγητή και αρχιτέκτονα Μανόλη Κορρέ, προέδρου της ΕΣΜΑ, ο οποίος είναι ο βασικός συντονιστής του έργου καθώς αποτελεί τμήμα της μελέτης του για την αποκατάσταση των εδαφών του αρχαίου ιερού.
Με καινούργια επιστολή του ο αρχιτέκτονας τοποθετείται για το θέμα της τελικής διαμόρφωσης του εδάφους της Ακρόπολης με αφορμή το άρθρο «Η τελική επίστρωση θα ομοιάζει με την αρχαία» που δημοσίευσε ο κ. Κορρές στην εφημερίδα «Τα Νέα» (7/11/20).
«...Πρόκειται για ένα τεράστιο οικοδομικό έργο, που θα επιφέρει ριζικές και μη αναστρέψιμες αλλαγές στη μορφή και την υλική υπόσταση της Ακρόπολης, αποκαθιστώντας μια εικονική πραγματικότητα με σύγχρονη τεχνολογία και νέα υλικά. Για την πραγμάτωση, όμως, ειδικών αρχιτεκτονικών/τεχνικών έργων παρόμοιας κλίμακας απαιτούνται προμελέτη, οριστική μελέτη και μελέτη εφαρμογής. Εδώ φαίνεται μόνο μια συνοπτική παρουσίαση απόψεων χωρίς εμφανή τεκμηρίωση, καθώς και γενικών προτάσεων σε ένα δυνητικό, θεωρητικό επίπεδο» γράφει.
| Τ.ΤΑΝΟΥΛΑΣ, 1977
Σε τηλεφωνική επικοινωνία η «Εφ.Συν.» ρώτησε τον κ. Τανούλα για τις επιστημονικές του ενστάσεις κι αν θεωρεί ότι οι συνολικές παρεμβάσεις θα αλλάξουν την όψη του μνημείου.
«Φυσικά, το άρθρο του κ. Κορρέ παραπέμπει στα πρακτικά της 5ης Διεθνούς Συνάντησης για την Αποκατάσταση των Μνημείων Ακροπόλεως του 2002 όπου υπάρχουν σχέδια για την κατασκευή ενός νέου οριζόντιου δαπέδου. Εκεί υπάρχει μια μακέτα που παρουσιάζει την Ακρόπολη χωρίς μνημεία με ισοπεδώσεις κατά άνδηρα σύμφωνα με την άποψη του κ. Κορρέ. Στο κείμενό μου επισημαίνω ότι στη Διεθνή Συνάντηση του 2002 δεν πάρθηκε καμία απόφαση. Στα πρακτικά της, η πρόεδρος της συνεδρίας και, τότε, μέλος της ΕΣΜΑ Εβη Τουλούπα διευκρινίζει σχετικά ότι “αυτή η συζήτηση δεν αφορά ένα πρόγραμμα που πρόκειται άμεσα να πραγματοποιηθεί. Οταν έλθει προς εξέταση το πρόγραμμα, όλα τα επιμέρους στοιχεία και η σχετική μελέτη, τότε θα το συζητήσουμε”. Απ’ όσο γνωρίζω μέχρι σήμερα δεν έχουν υπάρξει μελέτες παρά μόνο οι απόψεις του κ. Κορρέ. Τέτοιας κλίμακας επεμβάσεις έρχονται σε διεθνείς συναντήσεις για να συζητηθούν και να παρθούν αποφάσεις. Επισημαίνω ότι κάθε νέα παρέμβαση, οποιοσδήποτε και αν είναι ο σκοπός της, θα πρέπει να συμμορφώνεται με τις αρχές που ορίζουν διεθνώς αναγνωρισμένα διαχρονικά πλαίσια για τη συντήρηση και διαχείριση μνημείων, όπως ο Χάρτης της Βενετίας. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν, όταν πρόκειται για μνημεία μοναδικής σημασίας όπως η Ακρόπολη. Οι μελέτες πρέπει να έχουν την έγκριση της ΥΣΜΑ και του ΚΑΣ».
Σχετικά με τις πρόσφατες επεμβάσεις σχολίασε: «Είναι εγκατάσταση μη αναστρέψιμη γιατί είναι από σκυρόδεμα οπλισμένο με μεταλλικό πλέγμα κοντά στον Βράχο. Η ICOMOS το περιέγραψε με τον όρο “μπετόν αρμέ” για να καταλαβαίνει όλος ο κόσμος».
Σύμφωνα με τον ίδιο, μέχρι σήμερα δεν έχουν αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα τα προβλήματα που προκύπτουν από την υψηλή επισκεψιμότητα. «Η λύση δεν είναι να στρώνουμε τσιμέντα και σκάλες στην Ακρόπολη για να εξυπηρετήσουμε το κοινό. Η λύση είναι οι ροές των επισκεπτών να μοιράζονται όλη την ημέρα, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο, και για όσους έρχονται με τις κρουαζιέρες. Δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν άνετα, ταλαιπωρούνται και δεν βλέπουν τίποτα. Δεν νομίζω ότι αυτό θα διορθωθεί με τις νέες διαστρώσεις».
Το υπουργείο Πολιτισμού σχεδίαζε να παραδώσει στις 3 Δεκεμβρίου τα έργα των διαδρομών, που έχουν προκαλέσει αντιπαραθέσεις, μαζί τον νέο ανελκυστήρα πλαγιάς, ο οποίος αναμενόταν τον Ιούνιο. Ωστόσο λόγω των μέτρων της πανδημίας προφανώς η παράδοση μετακινείται για το άμεσο μέλλον.
H επιστολή του Τάσου Τανούλα
Στις 7 Νοεμβρίου 2020 «ΤΑ ΝΕΑ» φιλοξένησαν άρθρο του συναδέλφου Μανώλη Κορρέ, σχετικό με την τελική διαμόρφωση του εδάφους στην Ακρόπολη, το οποίο παραπέμπει στα Πρακτικά της 5ης Διεθνούς Συνάντησης για την Αποκατάσταση των Μνημείων Ακροπόλεως του 2002. Περιγράφεται πολύ συνοπτικά και, πιστεύω, αορίστως, η προσθήκη νέων υλικών στο σύνολο του πλατώματος, για την κατασκευή αναλημμάτων και επιχώσεων. Ως τελικός σκοπός ορίζεται η ανύψωση και ισοπέδωση του εδάφους κατά περιοχές, για την αποκατάσταση της θεωρούμενης ως αρχικής στάθμης, με αποτέλεσμα την κατάχωση των σωζόμενων λειψάνων αρχαίων κτισμάτων.
Πρόκειται για ένα τεράστιο οικοδομικό έργο, που θα επιφέρει ριζικές και μη αναστρέψιμες αλλαγές στην μορφή και την υλική υπόσταση της Ακρόπολης, αποκαθιστώντας μια εικονική πραγματικότητα με σύγχρονη τεχνολογία και νέα υλικά. Για τηνπραγμάτωση, όμως, Ειδικών Αρχιτεκτονικών/Τεχνικών Έργων παρόμοιας κλίμακας, απαιτούνται προμελέτη, οριστική μελέτη και μελέτη εφαρμογής. Εδώ, φαίνεται μόνον μια συνοπτική παρουσίαση απόψεων χωρίς εμφανή τεκμηρίωση, καθώς και γενικών προτάσεων σε ένα δυνητικό, θεωρητικό επίπεδο.
Επισημαίνω ότι στα Πρακτικά της Συνάντησης του 2002, η πρόεδρος της συνεδρίας και, τότε, μέλος της ΕΣΜΑ ΄Εβη Τουλούπα διευκρινίζει σχετικά, ότι «αυτή η συζήτηση δεν αφορά ένα πρόγραμμα που πρόκειται άμεσα να πραγματοποιηθεί. Όταν έλθει προς εξέταση το πρόγραμμα, όλα τα επιμέρους στοιχεία και η σχετική μελέτη, τότε θα το συζητήσουμε».
Φαίνεται, εδώ, ότι οι απαραίτητες μελέτες εκκρεμούν και διαπιστώνεται ότι η ΕΣΜΑ δεν έλαβε αποφάσεις για το συγκεκριμένο θέμα ούτε πριν, ούτε κατά την Διεθνή Συνάντηση του 2002.
Το θεσμικό πλαίσιο λήψης αποφάσεων για την Ακρόπολη, μνημείο της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, είναι διεθνές. Από την ίδρυση της Επιτροπής Συντήρησης των Μνημείων Ακροπόλεως το 1975, η πορεία της σηματοδοτήθηκε, χάρις στον αείμνηστο Χαράλαμπο Μπούρα, από Διεθνείς Συναντήσεις για την Αποκατάσταση των Μνημείων
Ακροπόλεως. Αποφασιστικός ήταν ο ρόλος των επιτροπών εργασίας -που αποτελούνταν από συνέδρους, διακεκριμένα μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας-, σε όλα τα στάδια λήψης αποφάσεων. Στην περίπτωση των έργων που πραγματοποιούνται τώρα δεν υπάρχουν πληροφορίες για την τήρηση αυτών των όρων επιστημονικής και θεσμικής ορθότητας.
Στην Αρχαιολογία, όπως σε κάθε επιστήμη, νέα δεδομένα διορθώνουν ή και συμπληρώνουν όλο και περισσότερα κενά στην παραδεδομένη έρευνα. Νέα, πληρέστερα τεκμηριωμένα στοιχεία συμβάλλουν στην αναθεώρηση παλαιοτέρων απόψεων σπουδαίων επιστημόνων. Για παράδειγμα, η νεότερη έρευνα που εγκαινίασαν οι πρωτοποριακές μελέτες
του Gorham Philipp Stevens (1876-1963) είχε ως αποτέλεσμα να αναθεωρηθούν απόψεις του.
Σημειώνω, επίσης, ότι το σπουδαίο έργο του Γιάννη Τραυλού (1908-1985) χρησίμευσε ως βάση αναφοράς για τις ανασκαφές και την σχετική έρευνα που ακολούθησε, οδηγώντας στην αναθεώρηση ή αναδιατύπωση απόψεών του επί το ορθότερον.
Η σχετική απόφαση της αρμόδιας διεύθυνσης του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με ημερομηνία 2 Σεπτεμβρίου 2020, έχει ως θέμα «Έγκριση μελέτης διαμόρφωσης διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για άτομα με δυσκολία στην κίνηση». Αναγράφονται δώδεκα όροι, με σοβαρές ενδείξεις ότι τα περισσότερα από τα προβλήματα θα λύνονται κατά την εφαρμογή του έργου. Ο πρώτος όρος αναφέρει: «1. Η τεκμηρίωση των αρχαιολογικών πληροφοριών επί του σχεδίου της πρότασης να ακολουθεί τα σχέδια των Stevens και Κορρέ.». Τίθεται, λοιπόν, το καίριο ερώτημα: είναι σωστό μία σημερινή παρέμβαση στην Ακρόπολη να αναφέρεται απ’ ευθείας στα σχέδια του Stevens;
Ενδεικτικά, σημειώνω ότι η σημερινή σιγμοειδής διαμόρφωση της δυτικής πρόσβασης μπροστά στα Προπύλαια, που αποδίδει την άποψη του Stevens, έχαιρε ευρείας αποδοχής περί τα μέσα του εικοστού αιώνα. Ο συνάδελφος Μανώλης Κορρές, όμως, θεωρεί ότι «έξω από τα Προπύλαια, η παρούσα εδαφική μορφή, συμπεριλαμβανομένης και της ελισσόμενης ανόδου, είναι τελείως άσχετη προς οιανδήποτε ιστορική φάση ….». Στο όνομα ποιας αυθεντίας, λοιπόν, μπορούν να γίνουν οι προβλεπόμενες μόνιμες επεμβάσεις που θα «παγώσουν» την εικόνα της Ακρόπολης σε μια επιλεγμένη μορφή αποκλείοντας την δυνατότητα της ιδεατής προβολής άλλων απόψεων επάνω στο μνημείο;
Ο Κορρές γράφει: «η παρούσα επιφάνεια της Ακρόπολης δεν αντιστοιχεί σε καμιά αρχαία ή μεσαιωνική ιστορική φάση, αλλά είναι το τυχαίο αποτέλεσμα της Μεγάλης Ανασκαφής (1885-1890)». Η σημερινή, όμως, κατάσταση της Ακρόπολης είναι μία ιστορική φάση αυτή καθ’ αυτή, που έχει προκύψει από σειρά κατεδαφίσεων και ανασκαφών μεταξύ 1833-1890
και, στην συνέχεια, από τις αναστηλώσεις του Μπαλάνου, του Ορλάνδου, της ΕΣΜΑ-ΥΣΜΑ, που είναι ακόμη σε εξέλιξη, καθώς και από αλεπάλληλες, διαδοχικές εργασίες διευθέτησης λειτουργιών και στερεώσεων.
Μνημεία και αρχαιολογικοί τόποι όπως η Ακρόπολη διατηρούν ίχνη διαδοχικών ιστορικών περιόδων. Αυτά πρέπει να παραμένουν πάντοτε προσιτά στους ερευνητές, παρέχοντας την δυνατότητα νέων αναγνώσεων, σύμφωνα με τις συνεχώς εξελισσόμενες δυνατότητες της έρευνας. Ακόμη και αν τεκμηριωθούν λεπτομερώς, η τεκμηρίωση, ως αποτέλεσμα ερμηνείας από το άτομο που την πραγματοποιεί και των δυνατοτήτων της τεχνολογίας που εφαρμόζεται, δεν είναι ποτέ απολύτως αντικειμενική.
Κάθε νέα παρέμβαση, οποιοσδήποτε και αν είναι ο σκοπός της, θα πρέπει να συμμορφώνεται με τις αρχές που ορίζουν διεθνώς αναγνωρισμένα διαχρονικά πλαίσια για την συντήρηση και διαχείριση μνημείων, όπως ο Χάρτης της Βενετίας. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν, όταν πρόκειται για μνημεία μοναδικής σημασίας όπως η Ακρόπολη. Στόχος, βέβαια, δεν είναι η ανάδειξη των δυνατοτήτων της τεχνολογίας και των μελετητών, αλλά η ανάδειξη και διάσωση του μνημείου ως αδιαμφισβήτητου τεκμηρίου όλων των εκφάνσεων της ιστορικής περιόδου που το δημιούργησε αλλά και των περιόδων που ακολούθησαν, πάμπολλα αναγνωρίσιμα ίχνη των οποίων διατηρεί. Μια επέμβαση, όπως αυτή που εξαγγέλλεται ως αντικειμενικός σκοπός των διαμορφώσεων που έχουν αρχίσει ήδη στην Ακρόπολη, δεν προσφέρει τίποτε το θετικό, αντίθετα, καταργεί μια για πάντα την ιστορική ενότητα και συνέχεια του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης, παγιώνοντάς τον σε μία ιδεατή μορφή, για την οποία απουσιάζουν ικανά τεκμήρια.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας