Η Gucci, η Ακρόπολη και τα «όρια» των μνημείων

Η αρνητική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) να παραχωρήσει την Ακρόπολη στον οίκο Gucci για την επίδειξη της νέας κολεξιόν του, την οποία στήριξε η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, έγινε την προηγούμενη εβδομάδα θέμα στον ελληνικό, τον διεθνή Τύπο και στα social media.

Εξάλλου τα έχει όλα. Σταρ και οικονομικά οφέλη, φωτογραφίες και ξεχασμένες αλλά πάντα επιθυμητές γκλαμουριές, κουτσομπολιά, καλλίγραμμα μοντέλα, πρόσφορο έδαφος για αρνητική κριτική και φτηνή αντιπολίτευση για την απόφαση.

Οι υπερασπιστές και οι πολέμιοι χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα εξαπολύοντας επιχειρήματα. Η μία πλευρά υπερασπίστηκε τη διαφορετικότητα του μνημείου και τη χρήση του κατά την αρχαιότητα, τον συμβολισμό της Ακρόπολης αλλά και τη σημασία της πράξης «στήνω πασαρέλα».

Η άλλη δέχθηκε ανάλαφρα την εμπορευματοποίηση της Ακρόπολης και κοίταξε κατάματα τα οφέλη που θα εξασφάλιζε η χώρα και τα μνημεία από τα 2 εκατ. ευρώ της Gucci και τη δημοφιλία από τους υψηλούς 300 προσκεκλημένους που θα φωτογραφίζονταν και θα κατέλυαν στα ξενοδοχεία της Αθήνας.

Εκριναν την απόφαση του ΚΑΣ οπισθοδρομική (το γράφουμε κομψά, ακούστηκαν απίθανα σχόλια), η οποία δεν χαρακτηρίζεται από το πνεύμα της εποχής που θέλει μνημεία και χορηγούς να βαδίζουν πλέον αγκαλιά, βοηθώντας ο ένας τον άλλον. Σχέσεις που ευδοκιμούν στο εξωτερικό και κυρίως στην Ιταλία.

Εκεί όπου οι περικοπές στον προϋπολογισμό για την πολιτιστική κληρονομιά, ιδιαίτερα κατά τα χρόνια της διακυβέρνησης του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, οδήγησαν τα μνημεία σε κατάρρευση και άνοιξαν την πόρτα στους ιδιώτες χορηγούς: ο όμιλος Tod’s χορηγεί με 25 εκατομμύρια το Κολοσσαίο, ο οίκος Fendi με 2 εκατ. τη Φοντάνα ντι Τρέβι κ.ά.

Το καλό της υπόθεσης Gucci είναι ότι άνοιξε πάλι τη συζήτηση για τη χρήση των αρχαιολογικών χώρων στο ευρύ κοινό, τη δυνατότητα παραχώρησής τους σε σύγχρονους καλλιτέχνες και τη σχέση μνημείων-χορηγών. Αυτές τις τρεις πτυχές επιχειρήσαμε να ανιχνεύσουμε με τους συνομιλητές μας.

Διεθνείς διακεκριμένες προσωπικότητες στους χώρους τους και με διαφορετική επιχειρηματολογία, συντάσσονται -εντελώς συμπτωματικά- με το «όχι» του ΚΑΣ και ενώ τάσσονται υπέρ των ανοιχτών μνημείων προς την κοινωνία, λένε «ναι μεν αλλά» για τους χορηγούς που τα φλερτάρουν.

Πέτρος Θέμελης

(αρχαιολόγος, καθηγητής Kλασικής Aρχαιολογίας Πανεπιστημίου Kρήτης, διευθυντής ανασκαφών με σημαντικότερη της αρχαίας Mεσσήνης)

Θα έλεγα “ναι” για το στάδιο στην αρχαία Μεσσήνη

Δεν είναι όλα τα μνημεία ισότιμα, υπάρχουν διαβαθμίσεις και σχετικότητες, γι’ αυτό να μη γενικεύουμε. Η Ακρόπολη είναι διαφορετικό σύμβολο. Δεν μπαίνει καν οικονομικό ζήτημα, φυσικά και είναι επιθυμητά τα οικονομικά οφέλη, αλλά πρέπει κανείς να βάζει προτεραιότητες.

Υποστηρίζω το άνοιγμα των μνημείων στην κοινωνία, αλλά αυτό δεν γίνεται με την πασαρέλα στον Παρθενώνα. Δεν θα τολμούσα να πω ποτέ «ναι» για κάτι τέτοιο στην Ακρόπολη. Θα έλεγα «ναι» για το στάδιο στην αρχαία Μεσσήνη και μπορεί να το έβλεπαν ευνοϊκότερα οι συνάδελφοι στο ΚΑΣ - γιατί από εκεί θα έπρεπε να περάσει το αίτημα.

Μπορούμε ν’ ανοίξουμε ορισμένα μνημεία προς την κοινωνία, όπως τα αρχαία στάδια, αχανείς εκτάσεις, σημεία θέασης και ακρόασης όπου φιλοξένησαν ακόμα και αιματηρά θεάματα. Και τα θέατρα κατά την ύστερη ρωμαϊκή εποχή είχαν ακόμα και βάρβαρη χρήση.

Στην Ακρόπολη όμως γίνονταν πάντα περιορισμένου αριθμού και ποιότητας εκδηλώσεις, τελετές και τελετουργίες που είχαν σχέση με τη λατρεία. Δεν υπήρχαν κατά την αρχαιότητα καν χώροι θέασης και το θέατρο του Διονύσου ήταν κάτω στη νότια κλιτύ.

Η Ακρόπολη διαχρονικά συνδέεται με την τύχη του Ελληνισμού: αρχαιότητα, Τουρκοκρατία, καταστροφή από τον Ιταλό Μοροζίνι, νεότερες επεμβάσεις ακόμα και κατασκευή εκκλησίας. Δεν μπορείς σήμερα να βάλεις πασαρέλα στο μνημείο που είναι συνδεδεμένο με τις τύχες μας.

Αλλο να ανοίγεσαι στην κοινωνία και άλλο στους επιχειρηματίες, υπάρχουν περιπτώσεις που πρέπει να είσαι προσεκτικός. Τα δικά μας κίνητρα στις παραχωρήσεις για εκδηλώσεις δεν είναι οικονομικά, είναι κοινωνικά χωρίς οικονομικό όφελος, τα έσοδα πηγαίνουν στο ΤΑΠ.

Ακόμα και o Ντιόρ που δεν πήρε άδεια γιατί ήταν άλλες εποχές, έκανε μια απλή φωτογράφιση, όχι ολόκληρη επιχείρηση σαν αυτή που θέλησαν να στήσουν έναντι 2 εκατ. ευρώ, τη στιγμή που ο προϋπολογισμός για τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη για μια πενταετία είναι περίπου 8 εκατ. ευρώ.

Ντένης Ζαχαρόπουλος

(ιστορικός-κριτικός τέχνης, επιμελητής και διοργανωτής εκθέσεων, υπεύθυνος της Δημοτικής Πινακοθήκης της Αθήνας)

Θα δίναμε τη Μητρόπολη για πάρτι;

Είμαι ευτυχής που πάρθηκε τόσο σαφής απόφαση από το ΚΑΣ. Ελπίζω πάντα να είναι ανοιχτό όπως τώρα που πρότεινε και εναλλακτικές. Δεν έβαλε καν ηθικό θέμα, δεν γίνονται ντεφιλέ στην Ακρόπολη, τέλος.

Η Ελλάδα δεν έχει οικονομικούς πόρους και το υπουργείο Πολιτισμού έχει τον μικρότερο προϋπολογισμό υπουργείου στη χώρα και την Ευρώπη. Οι αρχαιολογικοί μας χώροι είναι τόσο πολλοί, ένας τεράστιος πολιτιστικός πλούτος, και γι’ αυτό δύσκολα διαχειρίσιμοι.

Σήμερα σας μιλάω ως «κομμένος» δύο μεγάλων πρότζεκτ του Γιάννη Κουνέλλη, που είχαν σχέση με αρχαιολογικούς χώρους. Δεν πήραν άδεια και έχασε η Ελλάδα δύο σημαντικά έργα του μεγάλου καλλιτέχνη, ο οποίος δεν είχε οικονομικό όφελος. Παρ’ όλο που στεναχωρηθήκαμε τότε, κατανοήσαμε ότι στους αρχαιολογικούς χώρους υπάρχουν όρια. Και δεν επρόκειτο για την Ακρόπολη.

Δεν μπορείς να ντύσεις τον Παρθενώνα κόκκινο, όσο σπουδαίος καλλιτέχνης και αν είσαι. Οι αρχαιολόγοι θέτουν τα όρια, ακόμα και στη σύγχρονη τέχνη.

Σαφώς τα μνημεία πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση. Αν ερχόταν η Βανέσα Ρεντγκρέιβ να διαβάσει ποιήματα του Μπάιρον στην Ακρόπολη με μετάδοση από το BBC, θα έλεγα να το επιτρέπαμε και τζάμπα. Είναι σημαντικό το κύρος που αντλεί κανείς από κάποια πράγματα, όσο και το κύρος που χάνει από κάποια άλλα.

Η Ακρόπολη είναι ναός, δεν είναι μόνο μνημείο. Υπάρχουν όρια στη χρήση του πολιτισμού. Οταν γίνεται εμπόριο παύει να με ενδιαφέρει. Αυτό που πρότεινε ο Gucci ήταν εμπόριο. Αν αύριο παντρευτεί μια κυρία και ζητήσει την Ακρόπολη για δεξίωση, έναντι τεράστιου οικονομικού ανταλλάγματος και μεγάλης προβολής, θα τη δώσουμε; Θα δώσουμε τη Μητρόπολη των Αθηνών για πάρτι; Κι αν μας ζητήσει μεγάλη εταιρεία το Α’ Νεκροταφείο για να διοργανώσει Halloween;

H «Mυθωδία» στους Στύλους Ολυμπίου Διός, επί Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, ήταν τελείως αντίθετη με τις προδιαγραφές των αρχαιολόγων. Δόθηκε όμως στον Βαγγέλη Παπαθανασίου για τη συναυλία που μετέδωσε ήχο στον Αρη και δεν έβγαλε κανείς κιχ.

Μαρίνα Φωκίδη

(επιμελήτρια και συγγραφέας, ιδρυτικό μέλος της Kunsthalle Athena, διευθύντρια του καλλιτεχνικού γραφείου της documenta στην Αθήνα)

Η Ακρόπολη δεν είναι Μύκονος

Το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις αν και, κατά την άποψή μου, είναι γελοίο ότι ένας οίκος σαν τον Gucci ζητάει από την Ελλάδα της κρίσης την Ακρόπολη για πασαρέλα έναντι 2 εκατομμυρίων. Ετυχε την ίδια ημέρα να βρίσκομαι έξω από την αίθουσα συνεδριάσεων γιατί περνούσε από το ΚΑΣ θέμα της documenta. Υπήρχε κόσμος, ένταση και σκέφτηκα «δες τι συμβαίνει όταν μια χώρα φτάνει σ’ αυτό το σημείο. Θα το εγκρίνουν».

Οταν βγήκε από την αίθουσα ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολόγους μας, διανοούμενος, τον ρώτησα γιατί αργούν. «Κανένα πρόβλημα. Η απόφαση πάρθηκε ομόφωνα, αλλά οι εκπρόσωποι της Gucci, όπως οποιοσδήποτε πολίτης, έχουν το δικαίωμα να υποστηρίξουν την πρότασή τους».

Τον ρώτησα για το χρηματικό ποσό. «Αν κάποιος αγαπάει τον ελληνικό πολιτισμό και θέλει να βοηθήσει τα μνημεία μας, μπορεί να κάνει χορηγία. Δεν χρειάζεται αντάλλαγμα», απάντησε. Ενιωσα τεράστια υπερηφάνεια και χαρά που δεν ζω στη χώρα του Μπερλουσκόνι.

Αυτές τις ημέρες έφτασαν σε σημείο ακόμα και σοβαρά έντυπα, κάνοντας αντιπολίτευση, να λένε ότι «και τότε δώσαμε την Ακρόπολη, τι έπαθαν τα μάρμαρα;» και να μιλούν για τη φωτογράφιση του Ντιόρ. Είναι ανόητο να συσχετίζουν με το ντεφιλέ Gucci τη Nelly’s, από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες που έμεινε στην Ιστορία και για εκείνη τη φωτογράφιση.

Μας πρόσφεραν ένα φτηνό αντίτιμο για να εκμεταλλευτούν εμπορικά ένα κορυφαίο μνημείο με μυσταγωγικό χαρακτήρα γιατί πέραν των συμβολισμών η Ακρόπολη είναι ενός τύπου ναός. Δεν είναι Μύκονος.

Αν υπάρχει μια χορηγία, χωρίς εμπορική εκμετάλλευση, τότε η πολιτεία πρέπει να βρει τη φόρμα για να τη χρησιμοποιήσει προς όφελος των μνημείων και να εντάξει κάπου διακριτικά τον χορηγό.

Η απόφαση αποδεικνύει ότι το ΚΑΣ είναι άμεμπτο. Το επιχείρημα ότι τα μέλη του δεν αφήνουν άλλη δημιουργία να εισέλθει στους αρχαιολογικούς χώρους δεν ισχύει. Είναι διαλεκτικοί άνθρωποι. Εχουν πάθος με την επιστήμη τους, αλλά όταν τους προτείνεις θέματα που συνάδουν με τη χρήση των χώρων δεν αρνούνται. Ωστόσο βάζουν τα όρια και ευτυχώς.