Μάαστριχτ και Λισαβόνα

Μια φορά και έναν καιρό ήταν ένα γραφικό ολλανδικό χωριό, το Μάαστριχτ: ένα ποτάμι το χώριζε στη μέση, ο Μάας, και μια γέφυρα ένωνε τα δύο κομμάτια του. Σπίτια όμορφα, με λευκούς τοίχους και μαύρα ξύλινα δοκάρια, οξείες κωνικές σκεπές, λουλούδια, δάση. Οι κάτοικοί του ζούσαν απολαμβάνοντας τη βεβαιότητα μιας ομορφιάς που δεν αλλάζει. Και ότι, παρά την καθημερινότητα, όσο εύκολη και σκληρή και αν είναι, ανήκουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια, κληρονομικώ δικαιώματι τρόπον τινά.

Μια συνθήκη το επικύρωσε, αυτή που έθεσε τα θεμέλια της οικονομικής και νομισματικής ένωσης των λαών που σχημάτιζαν την Ευρωπαϊκή Ενωση, πια, και μιλούσε με σαφή πλέον τρόπο για το κοινό μέλλον, μακριά από πολέμους και εχθρότητες, με οικονομική ευημερία, μέσα στη μελλοντική πολιτική ένωση. Σε εκείνη που θα έδινε οριστικά τέλος στα μίση του παρελθόντος, στους ψυχροπολεμικούς διχασμούς και οι λαοί θα ήταν ελεύθεροι να κινούνται και να ζουν στην κοινή ευρωπαϊκή πατρίδα.

Η Λισαβόνα, από την άλλη, ήταν μια πόλη-λιμάνι. Επίσης γραφική, αλλά με τον ανομοιόμορφο τρόπο του Νότου: κτίρια που ιστορούσαν 300 και 400 χρόνια πριν, την εποχή που η Πορτογαλία ήταν θαλασσοκράτειρα και αποικιακή δύναμη, η μουσική των φάντος, μείγμα του πόνου του λαού της και των πολυεθνικών επιρροών, διέπνεε τους τοίχους των οικιών της, ναυτικοί από όλο τον κόσμο κυκλοφορούσαν στους δρόμους της. Συνηθισμένοι στις αλλαγές, οι κάτοικοί της ανήκαν στην ίδια οικογένεια με εκείνους του Μάαστριχτ, αν και κόπιασαν πολύ για να γίνουν δεκτοί σ’ αυτήν.

Η Πορτογαλία ήταν φτωχή, φτωχότερη από τη γειτόνισσά της Ισπανία, αλλά και από την άλλη πολύπαθη του Νότου, Ελλάδα, που επίσης είχε ενταχθεί στη μεγάλη οικογένεια. Ωστόσο, η Λισαβόνα απολαμβάνει μια τιμή ανάλογη με αυτήν του Μάαστριχτ: κι εκεί υπεγράφη μια μεγάλη ευρωπαϊκή συνθήκη. Πρόκειται για εκείνη που, μεταξύ άλλων, θα έδινε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αυτό που του έλειπε, την πολιτική νομιμοποίηση να εκφράζει τη θέληση των λαών.

Αλλο ένα βήμα για τη μεγάλη πατρίδα, που πάλευε να αντιμετωπίσει το μεγάλο της μειονέκτημα: το δημοκρατικό έλλειμμα. Γιατί το κοινοβούλιό της είχε μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα και η «κυβερνώσα» Επιτροπή της, που δημιουργήθηκε με στόχο να εκπληρώνει τα κοινά ιδεώδη και τους συλλογικούς στόχους, συχνά έπεφτε στην παγίδα να παρασύρεται από εθνικού χαρακτήρα απαιτήσεις και ανάγκες. Και τα συμβούλια των υπουργών ή οι σύνοδοι κορυφής διέπονταν συχνά από προσωπικούς στόχους και συσχετισμούς τοπικών συμφερόντων. Ανθρωποι τα συγκροτούσαν άλλωστε, όχι θεοί.

Η θέληση, όμως, να ξεπεραστούν τα λάθη και να λυθούν τα προβλήματα ήταν ισχυρή. Ενίσχυσαν την Ευρωβουλή - ανεπαρκώς. Δημιούργησαν υπερεθνικές θέσεις προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Ευρωπαίου «υπουργού Εξωτερικών», που να εκφράζουν την κοινή θέληση των ενωμένων λαών στο εσωτερικό και έναντι των διεθνών γεγονότων. Παρά τις φωνές επικριτών και επιφυλακτικών, οι πολλοί πίστεψαν ξανά στην πατρίδα που θα διεπόταν από το μεγαλύτερο πολιτικό αγαθό, τη δημοκρατία. Την αρχή του αποφασίζειν συλλογικά, με κυρίαρχη τη γνώμη των πολλών και σεβασμό σε εκείνη των λίγων.

Αλίμονο. Οι ισχυροί, που δυνάμωσαν χάρη στην ελευθερία, τη δημοκρατία και την πίστη στο κοινό μέλλον, ξέχασαν τι οφείλουν στους άλλους, τους μικρούς, τους αδύναμους, τους λίγο διαφορετικούς. Εκαναν στενόμυαλες συμμαχίες και ανήγαγαν την οικονομία και τις στατιστικές σε υπέρτατη αρχή.

Οι άνθρωποι, η ουσία και ο λόγος ύπαρξης μιας πατρίδας ήρθαν σε δεύτερη μοίρα. Και οι μικροί, που αναζήτησαν την ελπίδα στο κοινό μέλλον, αποδυναμώθηκαν περαιτέρω, στοχοποιήθηκαν, ένιωσαν να εξευτελίζονται. Εξακολουθούν όμως να αγωνίζονται, δεν εγκαταλείπουν, αυτή είναι η ανθρώπινη φύση. Κι ας ματώνουν, κι ας ξέρουν ότι τα θύματα του αγώνα ενδέχεται να αυξηθούν.

Αλλά αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι υπερέχουν των αριθμών: εκείνοι τους έφτιαξαν, για να διαχειρίζονται τα μετρήσιμα. Κάποτε, στα δύσκολα, κάνουν ένα βήμα πίσω, ανασυντάσσονται. Μετά υπογράφουν νέες συνθήκες, σε άλλες πόλεις, και δημιουργούν ιστορία από την αρχή.