Οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου αποτελούν αναμφίβολα σημαντικό σταθμό στη συνάντηση του ελληνικού πολιτισμού με τους πολιτισμούς της Ασίας και, εμμέσως, με τον κινεζικό πολιτισμό. Υπάρχουν, ωστόσο, αναφορές και μαρτυρίες για παλαιότερες επαφές.
Πρώτος ο Κτησίας ο Κνίδιος, φυσικός και ιστορικός του 5ου π.Χ. αιώνα που υπηρέτησε ως ιατρός στην περσική αυλή, αναφέρεται, στα «Ινδικά» του, στους Σήρες για τη μακροβιότητά τους. Επίσης, ο Ηρόδοτος αναφέρεται σε κάποιον Αριστέα που ταξίδεψε στη χώρα των Σκυθών και των Ισσηδόνων· η τελευταία τοποθετείται ανάμεσα στις δυτικές περιοχές της Κίνας και τα Ουράλια Ορη.
Είναι δε γνωστό ότι υπήρχαν εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στον ελληνικό κόσμο και τις περιοχές της Κεντρικής Ασίας μέσω του χερσαίου δρόμου που είχαν διανοίξει οι Πέρσες, τμήμα του οποίου ενσωματώθηκε αργότερα στον Δρόμο του Μεταξιού. Τα ελληνικά νομίσματα που ανακαλύφθηκαν στη Βακτριανή μαρτυρούν την ύπαρξη εμπορικών σχέσεων την κλασική περίοδο.
Υπάρχουν ακόμη μαρτυρίες για την παρουσία Ελλήνων στην Κεντρική Ασία, όπως στην περίπτωση εκείνων που εξαναγκάστηκαν από το Δαρείο Α΄ (550-486 π.Χ.) να εγκατασταθούν στη Βακτριανή και τη Σογδιανή.
Οι πρώτες αξιόπιστες μαρτυρίες για τη Βακτριανή, από κινεζικές πηγές, προέρχονται από τον αυτοκρατορικό απεσταλμένο Τζανγκ Τσιαν που την επισκέφθηκε δύο φορές ανάμεσα στο 139 π.Χ και το 115 π.Χ. (δυναστεία Χαν).
Το ελληνοβακτριανό βασίλειο ήταν τότε στην παρακμή του όμως το περιβάλλον που ο Κινέζος απεσταλμένος γνώρισε ήταν σαφώς ελληνικό. Επισκέφθηκε πόλεις με αγάλματα, αγορές, θέατρα, παλάτια και ναούς ελληνικού ρυθμού. Πόλεις που τύπωναν νομίσματα με τα ονόματα των βασιλέων τους στην ελληνική γλώσσα.
Ο αυτοκρατορικός απεσταλμένος περιγράφει τα νομίσματα τόσο διαφορετικά από τα κινεζικά, καθώς και την ελληνική οριζόντια γραφή σε περγαμηνές. Είναι βέβαιο ότι άκουσε να μιλούν ελληνικά· άλλωστε, η λέξη πουτάο (σταφύλι) θεωρείται μεταγραφή της ελληνικής λέξης βότρυς, γιατί η αμπελοκαλλιέργεια δεν ήταν ακόμη γνωστή στην Κίνα· εισήχθη μετά τα ταξίδια του στις Δυτικές Περιοχές.
Το Ελληνικό Βασίλειο της Βακτριανής είναι κεντρικής σημασίας για τις έμμεσες επαφές Ελλήνων και Κινέζων αυτή την περίοδο. Ιδρύθηκε μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) και περιελάμβανε εδάφη της Βακτριανής (βόρειο Αφγανιστάν) και της Σογδιανής (περιοχές του Ουζμπεκιστάν, Αφγανιστάν, Τουρκμενιστάν και Τατζικιστάν).
Ηταν το σημείο όπου συναντιόνταν οι εμπορικοί δρόμοι που ένωναν τη δυτική, ανατολική και νότια Ασία. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται κοντά στο Σιντζιάνγκ (βορειοδυτική Κίνα), από όπου περνούσε ο Δρόμος του Μεταξιού.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα και τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, οι Ελληνοβακτριανοί επέκτειναν την επιρροή τους στους Σήρες και Φρύνους, λαούς που κατοικούσαν εκεί· εικάζεται δε ότι πέρασαν τα βουνά του Παμίρ και έφτασαν στο Λεκανοπέδιο Ταρίμ (Σιντζιάνγκ).
Ο Τζιανγκ Τσιαν αναφέρεται, επίσης, στους Μεγάλους Ιωνες (Ταγιουάν: Γιουάν, μεταγραφή της ινδικής λέξης Γιόνας που χρησιμοποιούνταν στην Ασία για τους Ιωνες, δηλαδή Ελληνες), που κατοικούσαν στη Φεργκάνα (Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν, Κιργιστάν). Τα ήθη και τα έθιμά τους ήταν ίδια με εκείνα των κατοίκων του ελληνοβακτριανού βασιλείου. Εκαναν κρασί από σταφύλια, είχαν μεγάλα και δυνατά άλογα και δεν είχαν ένα μεγάλο βασιλιά αλλά κάθε πόλη είχε τον δικό της μικρό βασιλιά.
Την εποχή που η ελληνική επίδραση εδραιώνεται στους λαούς της Κεντρικής Ασίας (σε σημείο που οι Πάρθοι βασιλείς αναφέρονται ως φιλέλληνες στα νομίσματα που τυπώνουν), όχι πολύ μακριά, ο Τσιν Σιχουάνγκ (259-210 π.Χ.), ιδρυτής της δυναστείας Τσιν, ενοποιεί την Κίνα και πραγματοποιεί το όνειρό του της δημιουργίας ενός τεράστιου πήλινου στρατού που θα τον συνοδεύει μετά θάνατον.
Είναι τόσο απίθανο κάποιοι τεχνίτες ή καλλιτέχνες να μετέδωσαν τις γνώσεις και την τέχνη τους εκατό μόλις χρόνια νωρίτερα από το ταξίδι του Κινέζου εξερευνητή στη Δύση; Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη ότι ο ίδιος ο Τζιανγκ Τσιαν αφηγείται ότι είδε στη Βακτριανή υφάσματα που προέρχονταν από τη νότια Κίνα; Είχαν φτάσει μέσω Ινδίας ή από άλλους δρόμους;
Οι επαφές των Κινέζων με τη Δύση συνεχίστηκαν: τον 1ο αιώνα με τους Ρωμαίους και ύστερα με τους Βυζαντινούς για να σταματήσουν με την Αλωση της Κωνσταντινούπολης και το τέλος του Δρόμου του Μεταξιού.
Κατά τη διάρκεια αυτών των αιώνων υπήρξαν βαθιές αλληλεπιδράσεις. Οι Νεστοριανοί έφεραν τον χριστιανισμό στην Κίνα και το μετάξι έφτασε στο Βυζάντιο μέσα στα κούφια μπαστούνια δύο μοναχών, αν και για να καλυφθούν οι ανάγκες των Βυζαντινών μεγάλες ποσότητες μεταξιού έφταναν με Τούρκους, Σογδιανούς και Πέρσες μεσάζοντες.
Τα βυζαντινά νομίσματα που ανακαλύφθηκαν στην Κίνα μαρτυρούν την ύπαρξη εμπορικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο αυτοκρατορίες, ενώ είναι γνωστές οι επιρροές της ελληνοβουδιστικής τέχνης της Γανδάρα στην Κίνα. Απομένουν, ωστόσο, ακόμη πολλά να διερευνηθούν.
*Αναπληρώτρια καθηγήτρια Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πεκίνου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας