Πολιτευματική επανάσταση (2) – Ο διάλογος

Σαράντα χρόνια συνταγματικής πράξης και θεωρίας (κοινωνία, πολιτική, επιστήμη) ανέδειξαν δύο κορυφαίες παθογένειες του ημέτερου πολιτικού συστήματος: 

Ο πρωθυπουργοκεντρισμός. Δηλαδή, η σχεδόν ανέλεγκτη υπερσυνταγματική εξουσία του πρωθυπουργού αυτοδύναμης μονοκομματικής κυβέρνησης, ο οποίος αρχηγεύει απεριορίστως στο κόμμα της απόλυτης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και ελέγχει την εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική εξουσία.

Την τελευταία, σχετικώς, μέσω της επιλογής της ηγεσίας της από το επίσης ποδηγετούμενο υπουργικό συμβούλιο. 

Η εγκαθίδρυση οικονομικής και κοινωνικής ολιγαρχίας με κεντρικούς άξονες το τραπεζικό σύστημα, τα συστημικά ΜΜΕ και όργανα του πολιτικού συστήματος, η οποία μέσω συστηματικών και συντονισμένων παρεμβάσεων νοθεύει το περιεχόμενο θεμελιωδών αρχών του πολιτεύματος, όπως τη δημοκρατική αρχή, τον πολυκομματισμό και το κράτος δικαίου, με στελέχη του τεχνοκρατικού ελιτισμού πάντα έτοιμα να προσφέρουν τις «πολύτιμες» υπηρεσίες τους. 

Η πρώτη παθογένεια αντιμετωπίζεται με την εγκαθίδρυση εξισορροπητικών θεσμικών αντίβαρων, όπως, για παράδειγμα, Πρόεδρος της Δημοκρατίας με δυνατότητα και εξουσιαστικών πλην των ρυθμιστικών παρεμβάσεων, όπως συνέβαινε πριν από την αναθεώρηση του 1985/86, ή με τη θέσπιση δεύτερου νομοθετικού συλλογικού οργάνου (Γερουσία) ή με την εισαγωγή θεσμών άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας.

Οι δημοψηφισματικοί θεσμοί λαϊκής συμμετοχής γεφυρώνουν την απόσταση μεταξύ πολιτών και πολιτικής, καθιστούν τον λαό κυριαρχικά αυτεξούσιο και με ρόλο πρωταγωνιστικό στα συνταγματικά και πολιτικά πεπραγμένα, με τέτοιο τρόπο ώστε να ορθώνονται λαϊκά τείχη απέναντι στην εφορμούσα οικονομική ολιγαρχία και τον όποιο εξουσιαστικό της περίγυρο οργανωτικό ή επιμέρους «κοινωνικό».

Ιδού η αντιμετώπιση και της δεύτερης παθογένειας. 

Οι πρωθυπουργικές προτάσεις αναθεώρησης του Συντάγματος εμπεριέχουν τέσσερις δημοψηφισματικές διαδικασίες λαϊκής πρωτοβουλίας, οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμπληρωθούν, όπως επισημάναμε στο προηγούμενο σχετικό άρθρο, κατά συστηματική ακολουθία, με την άμεση εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και με το δεσμευτικό συνταγματικό δημοψήφισμα. 

Με προσοχή διέτρεξα τον πολιτικό και επιστημονικό αντιπολιτευτικό λόγο απέναντι στις πρωθυπουργικές αναθεωρητικές προτάσεις.

Προχωρώ σε ορισμένες παρατηρήσεις: 

◼ Απόλυτη σιωπή απέναντι στο εξουσιαστικό φαινόμενο της θεσμικά «τριπρόσωπης» ολιγαρχίας. 

◼ Εντονη ενόχληση από τους θεσμούς άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας, που αποδίδουν ουσιαστικό προβάδισμα στην αδιαμεσολάβητη λαϊκή κυριαρχία, χωρίς βεβαίως να αναιρούν τον θεμελιώδη αντιπροσωπευτικό και κοινοβουλευτικό χαρακτήρα του πολιτεύματος. 

◼ Η ισχύουσα αναθεωρητική διαδικασία (άρθρο 110) δεν εμπεριέχει και τη φάση των βουλευτικών εκλογών;

Το Σύνταγμα εδώ γιατί δεν φοβήθηκε τον κυρίαρχο εκλογέα; Η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας δεν εμπεριέχει ωσαύτως τη φάση των βουλευτικών εκλογών; 

◼ Το ισχύον Σύνταγμα δεν υιοθετεί το θεσμό του δημοψηφίσματος; 

(Ιστορικό δημοψήφισμα 5ης Ιουλίου 2015). Η πρωθυπουργική πρόταση, βεβαίως, μεταφέρει το σύμπλεγμα πρόταση-απόφαση από τη Βουλή και το υπουργικό συμβούλιο στον λαό, δηλαδή στο εκλογικό σώμα, δηλαδή στο υπέρτατο όργανο άμεσης λαϊκής κυριαρχίας, προκρίνοντας τη λαϊκή πρωτοβουλία και τη λαϊκή αρνησικυρία. Κάτω, λοιπόν, ο λαός! 

◼ Στην «αναθεωρητική» Βουλή του 1975 δεν κατατέθηκε κυβερνητικό σχέδιο αναθεώρησης του επαναφερθέντος σε ισχύ Συντάγματος του 1952; 

◼ Το μείζον ιστορικά πολιτειακό ζήτημα της βασιλευόμενης ή μη δημοκρατίας δεν λύθηκε το 1974 με δημοψήφισμα, ενώ είχε ήδη εκραγεί «η αναθεωρητική Βουλή»; 

◼ Οι προτείνοντες τουλάχιστον πενήντα βουλευτές κατά το άρθρο 110 του Συντάγματος δεν ανήκουν σε κόμμα-κοινοβουλευτική ομάδα με αρχηγό-πρόεδρο, ο οποίος δικαιούται και δύναται να εκφράζει με τον λόγο του προς τα έξω τις συλλογικές κομματικές-κοινοβουλευτικές αποφάσεις επί της πρότασης αναθεώρησης; 

◼ Διά την κυβέρνηση «το Σύνταγμα είναι ένα όχημα ευκαιρίας που θέλει να το χρησιμοποιήσει για να αποδράσει από μια δυσάρεστη πραγματικότητα»;

Τότε γιατί η αξιωματική αντιπολίτευση κατέθεσε ανάλογη δέσμη αναθεωρητικών προτάσεων; Ετοιμη και αυτή για δραπέτευση; 

◼ Οι πολίτες συναθροιζόμενοι, συζητώντες και διαβουλευόμενοι πάνω στο μείζον αυτό θέμα, πριν από την έναρξη της κοινοβουλευτικής διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος, δεν εφαρμόζουν συνταγματικά κατοχυρωμένα συλλογικά δικαιώματα; 

◼ Η θέσμιση και ενεργοποίηση κανόνων συμμετοχικής άμεσης δημοκρατίας δεν ενισχύουν το λαϊκό κίνημα στους αγώνες του για την αποδέσμευση της χώρας από τις μνημονιακές αγκυλώσεις και επιτροπείες; 

Κλείνω με ένα θεωρητικό ζήτημα μη αναγόμενο οπωσδήποτε στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων: 

Οι μεγάλοι διδάσκαλοι Αλεξ. Σβώλος και Αρ. Μάνεσης, ιστορικοί πρωταγωνιστές των σκληρών αγώνων στον τόπο μας για δημοκρατία και κοινωνική προκοπή, αλλά και οι επίσης ισάξιοι συνταγματολόγοι και ανένδοτοι δημοκράτες αείμνηστοι Δημ. Τσάτσος και Γ. Παπαδημητρίου, προφανώς ενέτασσαν τον αυστηρό χαρακτήρα του Συντάγματος (απόλυτο, σχετικό ή μικτό) στις εγγυήσεις τήρησής του.

Εγραψαν, όμως, και δίδαξαν ακόμη, ότι το Σύνταγμα, δηλαδή το νομικό κείμενο κατοχύρωσης του πολιτικού συστήματος, είναι αποτέλεσμα πολιτικών και κοινωνικών συσχετισμών στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. 

Οι πολιτικοί συσχετισμοί στην κοινωνία, δηλαδή η δυναμική του κοινωνικού και πολιτικού πραγματικού, έχει την ικανότητα, όπως αποδεικνύει και η Ιστορία, ανατροπής της όποιας συνταγματικής αυστηρότητας, δηλαδή τη δυνατότητα ακύρωσης του νομικού πραγματικού. 

*καθ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας, πρώην αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Αιγαίου