Επιστήμη, πολιτική, κανιβαλισμός

Οι αντιδράσεις στη δήλωση του υπουργού Παιδείας N. Φίλη για τους Πόντιους έβγαλαν στην επιφάνεια πολλές από τις παθογένειές μας ως κοινωνίας και ως Δημοκρατίας.

Δεν τοποθετούμαι στο ερώτημα γενοκτονία ή εθνοκάθαρση. Υπάρχουν αρμοδιότεροι.

Θίγω αυτό που προβάλλει κάθε φορά όταν εγείρονται ζητήματα εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Τη σχέση πολιτικής και επιστήμης.

Πρόκειται για δύο διακριτές σφαίρες. Διαφέρουν ως προς τον σκοπό, τη διαδικασία και τα αποτελέσματα. Συχνά επιχειρήθηκε η συνάντησή τους.

Ο φιλόσοφος-κυβερνήτης του Πλάτωνα κατ’ αρχάς.

Ο φιλόσοφος γνωρίζει, ενεργεί ως κατεξοχήν πολιτικός, αλλά η γνώση δεν αρκεί. Είναι και ενάρετος. Δεν μπορούν όμως όλοι να γίνουν φιλόσοφοι ούτε κάποιοι, εκλεκτοί, να αποφασίζουν για τους άλλους.

Ο Διαφωτισμός εισάγει μια άλλη εκδοχή. Των κριτικά σκεπτόμενων ενεργών πολιτών που συναποφασίζουν συλλογικά. Κι εδώ τα προβλήματα δεν λείπουν.

Ο άνθρωπος είναι έλλογος, αλλά έχει και πάθη, είναι φορέας εξουσίας. Αλλοι έχουν δύναμη, άλλοι όχι.

Παραφθορά των προηγούμενων προτάσεων, στον πυρήνα του ολοκληρωτισμού, του λεγόμενου επιστημονισμού και σε πτυχές της σημερινής νεοφιλελεύθερης-τεχνοκρατικής ιδεολογίας συνιστά η ταύτιση πολιτικής και επιστήμης με την αναγωγή της πρώτης στη δεύτερη και την άσκηση της λεγόμενης «επιστημονικής πολιτικής».

Τίθεται αξιωματικά ότι η ιστορία και η κοινωνία διέπονται από νόμους όπως τα φυσικά φαινόμενα. Ετσι μπορούν να κυβερνηθούν «επιστημονικά».

Μακάβριο παράδειγμα οι ναζί με τις «επιστημονικές» έρευνές τους για τη φυλετική τους καθαρότητα και ανωτερότητα.

Ανάλογα σήμερα λειτουργεί η λεγόμενη ΤΙΝΑ, η θεώρηση δηλαδή ότι όλα είναι μονόδρομος, δεν υπάρχει εναλλακτική.

Επιστήμη και πολιτική δεν ταυτίζονται.

Σκοπός της επιστήμης είναι η αέναη αναζήτηση της αλήθειας.

Της πολιτικής η χρηστή διακυβέρνηση των ανθρώπων και των πραγμάτων.

Για τον σκοπό της η επιστήμη κινητοποιεί το υλικό και τη μέθοδο που τα μέλη της κάθε επιστημονικής κοινότητας, ενεργώντας σ’ ένα δεδομένο ηθικό πλαίσιο, θεωρούν προσφορότερα.

Το ηθικό πλαίσιο σημαίνει επιλογές, όρια και συγκεκριμένες πρακτικές, τη συνύπαρξη με τους συναδέλφους σ’ ένα περιβάλλον ελευθερίας, ανεκτικότητας και διαλόγου.

Η πολιτική και ο πολιτικός αποσκοπούν σχηματικά στο «κοινό καλό» -όρος αναμφίβολα πολυσυζητημένος και συζητήσιμος- μιας οργανωμένης κοινότητας.

Στις φιλελεύθερες Δημοκρατίες αυτό γίνεται με βάση την αρχή της εκφρασμένης κάθε φορά πλειοψηφίας σ’ ένα περιβάλλον διαπνεόμενο από την αρχή του πλουραλισμού, οργανωμένου στη βάση ενός νομικού πλαισίου.

Στην πολιτική, με δύο λόγια, κριτήριο για τη λήψη των αποφάσεων είναι η πλειοψηφία –δεν εξετάζω εδώ πώς αυτή διαμορφώνεται ή κατασκευάζεται.

Πολιτική σημαίνει λήψη αποφάσεων, με κάποιες διαδικασίες, από τους περισσότερους, την πλειοψηφία. Κρίσιμο ασφαλώς για την ποιότητα κάθε Δημοκρατίας είναι η οργάνωση των σχέσεων ανάμεσα στην πλειοψηφία και τη ή τις μειοψηφίες.

Στην επιστήμη δεν ισχύει ο κανόνας της πλειοψηφίας. Ο επιστήμονας δεν ψάχνει τη «μέση οδό», δεν υποχρεούται να συνταχθεί με την πλειοψηφία.

Στην επιστήμη δεν υπάρχει μέση. Μπορεί ο ένας, Γαλιλαίος, Φρόιντ, να αποδειχτεί, αργά ή γρήγορα, ότι έχει δίκιο, οι πολλοί άδικο.

Η αναζήτηση του φυσικού νόμου, του τι συνέβη στο παρελθόν, του ορθού είναι αέναη.

Η πολιτική υποχρεούται να ενεργεί άμεσα, να παίρνει αποφάσεις, να λύνει προβλήματα. Με δυο λόγια ο επιστήμονας έχει άλλους χρόνους από τον πολιτικό.

Ο πρώτος μπορεί να περιμένει, ο δεύτερος οφείλει να ενεργήσει άμεσα. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις, τέλος, μπορεί να χρησιμεύσουν στον πολιτικό άμεσα, μπορεί μελλοντικά, μπορεί και καθόλου.

Επιστήμη και πολιτική διαφέρουν στον σκοπό, τη διαδικασία και τα αποτελέσματα. Η μία δεν μπορεί να εξοβελίσει, να υποκαταστήσει την άλλη. Δεν μπορεί μία κυβέρνηση, ένα Κοινοβούλιο να νομοθετήσουν την αλήθεια, ιστορική και μη.

Στη Γαλλία έγινε μεγάλη κουβέντα για το κατά πόσο μπορεί να υπάρξει νόμος για κάποιους, ελάχιστους, ιστορικούς, αρνητές του Ολοκαυτώματος.

Η επιστημονική κοινότητα τους είχε ήδη ξεγυμνώσει. Το ίδιο και αντίστροφα.

Ενας επιστήμονας δεν μπορεί να επιβάλει το πώς θα χρησιμοποιηθεί μια ανακάλυψη. Δεν μπορεί για παράδειγμα να επιβάλει στην πολιτεία τη χρήση ενός νέου φονικού όπλου που ανακάλυψε.

Εν κατακλείδι: επιστήμη και πολιτική είναι διακριτές και έχουν τον δικό τους ρόλο σε μια σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία.

Και η μία και η άλλη δεν μπορούν να προκόψουν χωρίς κάποιους κανόνες λειτουργίας, κατακτημένους εδώ και αιώνες: ανεκτικότητα, αλληλοσεβασμός και βεβαίως δικαίωμα στην έκφραση γνώμης.

*καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών