Υπέρ του προοδευτικού θεσμού της παρένθετης κύησης

Υποστηρίζω ότι είναι εσφαλμένη η δογματική άποψη που αντιμάχεται τον θεσμό της παρένθετης κύησης, με το επιχείρημα περί εκμετάλλευσης του σώματος, θυμίζοντας μάλιστα αντίστοιχη λανθασμένη δογματική θέση στο ζήτημα της μη καταναγκαστικής σεξεργασίας. Σύμφωνα με τον προοδευτικό θεσμό της παρένθετης κύησης, που ισχύει στο ελληνικό Δίκαιο πάνω από 20 χρόνια, η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων ξένων προς την ίδια και η κυοφορία από αυτήν επιτρέπονται εφόσον υπάρχει συμφωνία των προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο και της γυναίκας που θα κυοφορήσει.

Το επιχείρημα των εχθρών της παρένθετης κύησης εστιάζει στο ζήτημα της χρηματικής συναλλαγής. Ομως ο Αστικός Κώδικας είναι σαφής: η συμφωνία για κυοφορία από τρίτη γυναίκα πρέπει να γίνεται χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα (άρθρο 1458 εδ. α ΑΚ), και αν αυτό συμφωνηθεί η συμφωνία καθίσταται άκυρη. Φυσικά, η ρύθμιση στην πράξη καταστρατηγείται, αλλά κάτι τέτοιο συμβαίνει σε αμέτρητες πτυχές του κοινωνικού βίου, ακριβώς επειδή κυριαρχεί ο καπιταλισμός, δηλαδή ένα οικονομικοπολιτικό σύστημα που προτάσσει την αξία του κέρδους. Αν το σύστημα αυτό αντικατασταθεί κάποια στιγμή από ένα άλλο που θα είναι ασυμβίβαστο με τον εξαναγκασμό των ανθρώπων σε δραστηριότητες που δεν τις επιθυμούν πραγματικά, μεταξύ των οποίων και η κάθε μορφής μισθωτή εργασία προς όφελος άλλου, αφού όλοι/ες θα διαθέτουν επαρκή εισοδήματα για να ζήσουν με άνεση, τότε και μόνο τότε θα υπάρχει τεκμήριο απόλυτης βεβαιότητας ότι το πρόσωπο που θα επιλέξει τη διαδικασία της παρένθετης κύησης θα έχει ενεργήσει με γνήσια ελεύθερη βούληση και όχι με κίνητρο τη φτώχεια.

Ομως έως ότου συμβεί αυτό, θα πρέπει με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης του σώματος να γίνεται σεβαστή η απόφαση κάθε προσώπου που θα επιλέξει την παρένθετη κύηση. Επίσης, η πολιτική και ηθική δικαιολόγηση της απαγόρευσης της χρηματικής συναλλαγής δεν πρέπει να γίνεται με το επιχείρημα περί «μη εκμετάλλευσης του σώματος» (καθώς αυτό προσκρούει στην αρχή της αυτοδιάθεσης, που πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτη), αλλά με το επιχείρημα περί ταξικής αδικίας και ανισότητας που προκύπτει για τα ζευγάρια που δεν διαθέτουν οικονομικούς πόρους για τέτοιου είδους χρηματικές συναλλαγές.

Μάλιστα, προκειμένου να αποφεύγεται η χρηματική συναλλαγή, στο πλαίσιο ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους, θα ήταν δίκαιο να υπήρχε και ένα είδος επιπρόσθετου αυξημένου ειδικού κρατικού επιδόματος για την παρένθετη μητέρα, ως αποζημίωση για την πολύμηνη ταλαιπωρία της στο να υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση, να αλλάξει τη διατροφή της και τις καθημερινές της συνήθειες για τους 9 μήνες της κυοφορίας και να βιώσει τους πόνους του τοκετού, προκειμένου να φέρει στον κόσμο ένα παιδί το οποίο υποχρεώνεται αμέσως να αποχωριστεί. Το πρόσωπο αυτό προσφέρει με προσωπικό κόπο μια πολύτιμη και κοινωνικά χρήσιμη υπηρεσία που δεν διαφέρει ουσιωδώς από άλλες πολύ δύσκολες εργασίες που αφορούν φροντίδα του συνανθρώπου, όπως είναι αυτή του μόνιμου νοσηλευτή κατ’ οίκον. Υπενθυμίζεται ότι το 2017 το επίδομα μητρότητας επεκτάθηκε ορθώς και στις παρένθετες μητέρες.

Εξάλλου, ακόμη και υπό το ισχύον νομικό καθεστώς, δεν θεωρείται «χρηματικό αντάλλαγμα» -και άρα ορθώς επιτρέπεται- η αυτονόητη και αναγκαία καταβολή όλων των δαπανών που απαιτούνται για την επίτευξη εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία και κάθε σχετική ζημία της κυοφόρου γυναίκας εξαιτίας της αποχής της από την εργασία καθώς και οι αμοιβές για εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας με σκοπό την επίτευξη εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία.

Σύμφωνα με την ορθή αριστερή ελευθεριακή προσέγγιση, η ηθική αξία ή απαξία μιας συμπεριφοράς πρέπει να κρίνεται επί τη βάσει της ωφέλειας ή της βλάβης που θα προκύψει από την όποια επιλογή του ηθικού προσώπου, τόσο για το ίδιο όσο και αναφορικά με τη γενική ευδαιμονία ή το κοινό καλό. Κατά συνέπεια, μια πράξη είναι ηθικά ορθή όταν εξασφαλίζει την ευτυχία όσο το δυνατόν περισσότερων εμπλεκόμενων προσώπων. Κεντρική θέση αυτής της προσέγγισης είναι η επιδίωξη της μεγαλύτερης δυνατής ευτυχίας. Δεν χωράει αμφιβολία ότι μέσω του θεσμού της παρένθετης κύησης διευκολύνεται η τεκνοποίηση ατόμων που αλλιώς αδυνατούν να αποκτήσουν παιδιά. Ετσι, συντελείται η ευτυχία μιας μεγάλης μερίδας άτεκνου πληθυσμού, ασχέτως φύλου.

Τέλος, είναι γνωστό ότι οι ισχύουσες ρυθμίσεις περί παρένθετης κύησης αποτελούν ολοφάνερη διάκριση σε βάρος ομοφυλόφιλων ανδρών αλλά και τρανς ανδρών που έχουν μήτρα αλλά παράλληλα ιατρικό πρόβλημα και δεν μπορούν να κυοφορήσουν, αφού αποκλείονται ρητά από τη δυνατότητα αναπαραγωγής με ιατρική υποβοήθηση παρένθετης μητέρας, κατά παράβαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης. Είναι πραγματικά λυπηρό ότι όσοι/ες τάσσονται υπέρ της οριζόντιας κατάργησης της μεθόδου της παρένθετης κύησης αδιαφορούν για το γεγονός ότι αυτή αποτελεί εκ των πραγμάτων την κατ' εξοχήν αναπαραγωγική μέθοδο για τα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών.

Οι γυναίκες και τα άτομα με μήτρα έχουν απόλυτο δικαίωμα στην αυτοδιάθεση των σωμάτων τους. Τα παραδείγματα των ατόμων που έχουν βρεθεί σε θέση παρένθετων προσώπων σε συνθήκη πραγματικά ελεύθερης επιλογής είναι πάρα πολλά και συνεχώς αυξάνονται. Η απαγόρευση της δυνατότητας της αυτοδιάθεσης στο όνομα της «προστασίας» των γυναικών είναι ένα συντηρητικό επιχείρημα, από όπου κι αν ακούγεται - και η ενίσχυσή του, ακόμα και με καλή πρόθεση, δεν έχει ποτέ αθώες ή ασήμαντες συνέπειες.

* Δικηγόρος Αθηνών, ειδικευμένος στα ανθρώπινα δικαιώματα