Η απώλεια εμπιστοσύνης στο κράτος δικαίου και 17 τομές

Αυτή η ερώτηση έχει υπάρξει μια «ιερή αγελάδα» για τους πολιτικούς.

Φυσικά, υπάρχει η ξύλινη απάντηση με τις κατάλληλες γωνίες που δεν ενοχλεί κανέναν –και συγχρόνως δεν λέει τίποτα. Η εύκολη φράση για τις «… χρόνιες παθογένειες του συστήματος…» δεν ακουμπά καν τις σοβαρές παθογένειες που θίγουν το κράτος δικαίου στον πυρήνα του.

Η απώλεια της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τη Δικαιοσύνη και συνολικά τους θεσμούς και η εξάρτηση της ηγεσίας της Δικαιοσύνης από την εκτελεστική εξουσία είναι ένα εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα, όχι απλά για την ποιότητα της Δημοκρατίας στη χώρα μας, αλλά για την ίδια την επιβίωσή της. Οφείλουμε, λοιπόν, να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα χωρίς να στρουθοκαμηλίζουμε και χωρίς να λαϊκίζουμε προσβλέποντας σε μικροπολιτικά οφέλη. Στις σύγχρονες Δημοκρατίες, οι ασκούντες εξουσία κρίνονται με πρώτους τους ίδιους τους κρίνοντες και η «οριζόντια λογοδοσία» είναι απαραίτητο στοιχείο μιας ευνομούμενης πολιτείας.

Το ΠΑΣΟΚ πρόσφατα ενεπλάκη σε μια εσωκομματική διαμάχη καθωσπρεπισμού ακριβώς γι’ αυτές τις «γωνίες», όταν ο Πρόεδρός του ανέφερε –και ορθά– ότι έχει κλονιστεί η εμπιστοσύνη του στη δικαιοσύνη.

Σε πρόσφατη συνέντευξή μου στον Real FM, ο Νίκος Χατζηνικολάου ζήτησε το σχόλιό μου στο ότι «η Δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι a la carte». Και όντως, έτσι θα έπρεπε να είναι.

Για να εμπιστευτεί, όμως, η κοινωνία τη Δικαιοσύνη, ο πήχης της ορθής λειτουργίας πρέπει να είναι στο 100%. Προϋποθέτει διαφανείς διαδικασίες, έκδοση δίκαιων αποφάσεων σε σύντομο χρονικό διάστημα, σταθερότητα νομοθετικού πλαισίου για ασφάλεια δικαίου, ποιοτικό επίπεδο στη λειτουργία της, επαρκή αιτιολόγηση κατά την απονομή δικαίου, πρόσβαση σε αυτήν από τους «μη έχοντες» και αποσύνδεση της εξέλιξης των δικαστών από την πολιτική εξουσία.

Οταν μόνο το 20% ή το 30% των πολιτών εμπιστεύεται τη Δικαιοσύνη, δεν μπορούμε να μιλάμε για αξιοπιστία και για κανένα από τα παραπάνω.

Οποιος πολιτικός δεν τολμά να αναφερθεί ξεκάθαρα στις παθογένειες της Δικαιοσύνης με όρους αποτελεσματικότητας, ανεξαρτησίας και ποιότητας, πολύ απλά συντηρεί το status quo που ωφελεί τους λίγους και ισχυρούς, αντί να καθιστά την προσφυγή στη δικαιοσύνη πραγματικά το τελευταίο αποκούμπι του πολίτη.

Και μην έχετε αμφιβολίες: η επιλογή της απραξίας είναι συνειδητή πολιτική επιλογή –εν προκειμένω δεν πρόκειται για πυρηνική φυσική αλλά για καλές πρακτικές που έχουν δοκιμαστεί και λειτουργήσει σε πολλές άλλες χώρες.

Προτείνω, λοιπόν, δεκαεπτά (17) τομές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν ουσιαστικά την εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος δικαίου:

1. Επιλογή της δικαστικής ηγεσίας από τους ίδιους τους δικαστές, είτε με εκλογή είτε με κλήρωση ανάμεσα σε υποψηφιότητες που καθορίζονται πάλι από τους δικαστές. Καμία ανάμιξη της εκτελεστικής εξουσίας στην επιλογή της ηγεσίας της δικαιοσύνης.

2. Απόλυτο ασυμβίβαστο με δημόσια αξιώματα μετά τη συνταξιοδότηση των δικαστικών λειτουργών. Η πρόταση του ΠΑΣΟΚ για 4 χρόνια παύσης δεν λύνει επί της ουσίας το ζήτημα της όποιας επιρροής. Το μετατοπίζει απλώς χρονικά, χωρίς να εξαλείφει ενδεχόμενους «συνασπισμούς» ή/και συνεννοήσεις που παρατηρούνται στις περιπτώσεις της «περιστρεφόμενης πόρτας». Το δικαστικό λειτούργημα είναι επιλογή ζωής και όχι απλά επάγγελμα. Το ασυμβίβαστο συμπεριλαμβάνει, φυσικά, και τις θέσεις σε Ανεξάρτητες Αρχές.

3. Ηγεσία Ανεξαρτήτων Αρχών: μεταφορά της ενισχυμένης πλειοψηφίας των 3/5 από τη συνδιάσκεψη των Προέδρων της Βουλής στην Ολομέλεια του Κοινοβουλίου.

4. Συγχώνευση Ανεξαρτήτων Αρχών (έχουμε περισσότερες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες), με εξασφάλιση πλήρους διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειάς τους, ώστε να μην εξαρτώνται από την εκτελεστική εξουσία.

5. Ελεγχος «πόθεν έσχες» δικαστικών λειτουργών από Ειδική Επιτροπή της Βουλής, χωρίς τη συμμετοχή δικαστών.

6. Σχολή δικαστών: Ενταξη κοινωνικών επιστημών στη διδακτέα ύλη και ψυχομετρικές εξετάσεις.

7. Αύξηση προϋπηρεσίας δικαστών στην ενεργό δικηγορία από 2 χρόνια στα 5 χρόνια.

8. Δραστική βελτίωση στο σύστημα επιθεώρησης και ειδικότερα στα ανώτατα επίπεδα της δικαιοσύνης. Αύξηση του χρόνου θητείας των επιθεωρητών, αντί του ενός (1) έτους που ισχύει σήμερα. Ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στον δειγματοληπτικό έλεγχο αποφάσεων, προκειμένου να απαλειφθεί η αοριστία στην αιτιολόγησή τους. Ουσιαστική χρήση στατιστικών, όπως ποσοστό αποφάσεων που ακυρώνονται από τα ανώτερα δικαστήρια. Μαγνητοσκόπηση όλων των δικών.

9. Αυστηρότερα πλαίσια στις αναβολές: εάν δεν ζητηθεί αναβολή μέχρι 15 ημέρες πριν από τη δίκη, η υπόθεση συζητείται κανονικά (εκτός από έκτακτους ιατρικούς λόγους που αποδεικνύονται με πιστοποιητικά δημοσίων νοσοκομείων).

10. Σημαντική ενίσχυση και στελέχωση των βοηθών δικαστών. Δημιουργία ηλεκτρονικών φακέλων για όλες τις υποθέσεις.

11. Κατάργηση των θερινών τμημάτων.

12. Επέκταση χώρων δικαστηρίων με περισσότερες δικασίμους τον μήνα. Δυνατότητα ψηφιακής συμμετοχής συνηγόρων σε όλα τα δικαστήρια και σε κάθε βαθμίδα.

13. Δημιουργία θεσμού Δημοσίου Υπερασπιστή με οικονομικά κριτήρια για ποινικές υποθέσεις.

14. Στήριξη του θεσμού του «οιονεί δικαστή», με την αμοιβή του να καταβάλλεται από το κράτος, χωρίς οικονομική επιβάρυνση για τον πολίτη. Καμία «ιδιωτικοποίηση» της δικαιοσύνης.

15. Προστασία μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος: επέκταση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην ελληνική.

16. Δυνατότητα ελέγχου ανωνύμων καταγγελιών για εθνικά θέματα.

17. Ενίσχυση θεσμών διαμεσολάβησης, με σκοπό την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων.